METODY NAUCZANIA WG WINCENTEGO OKONIA

1. DEFINICJA METODY KSZTAŁCENIA

Wg Wincentego Okonia metoda kształcenia to „wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów”.

2. TYPOLOGIA METOD KSZTAŁCENIA WG W. OKONIA

• Metody asymilacji wiedzy – oparte głównie na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym,
• Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy – zwane problemowymi, oparte na twórczej aktywności poznawczej, polegającej na rozwiązywaniu problemów,
• Metody waloryzacyjne – zwane też eksponującymi, o dominacji aktywności emocjonalno-artystycznej,
• Metody praktyczne – cechujące się przewagą aktywności praktyczno-technicznej, zmieniającej otoczenie lub stwarzającej nowe jego formy.

2.1   METODY ASYMILACJI WIEDZY

Ta grupa metod, zwanych też metodami podającymi, znajduje rozległe zastosowanie w szkole. Cała praca sprowadza się do doboru treści oraz sposobu jej przekazywania przy czym od charakteru treści i metody jej „podania” zależy asymilacja wiedzy przez ucznia i trwałość jej zapamiętania oraz stopień zmotywowania uczniów i stopnia upoglądowienia nauczania.

Do metod zalicza się: pogadankę, dyskusję, wykład oraz pracę z książką.

• POGADANKA – rozmowa kierowana nauczyciela z uczniem. Nauczyciel zadając uczniom pytania z reguły zna odpowiedzi na wszystkie te pytania. Stawiane pytania powinny inspirować uczniów do wypowiedzi, powinna przypominać żywą, codzienną rozmowę.

Ze względu na rolę dydaktyczną, jaką może spełniać ta metoda wyróżnia się następujące jej zastosowanie:

• Pogadanka wstępna – ma przygotować uczniów do pracy. Z jednej strony celem jej jest wytworzenie u uczniów stanu gotowości do poznania czegoś nowego. Z drugiej strony celem pogadanki jest zorganizowanie klasy do nowej pracy.
• Pogadanka przedstawiająca nowe wiadomości – ma postać rozmowy, w której chodzi o takie zaktywizowanie uczniów, aby nowe treści, przekazywane im przez nauczyciela zostały przez wszystkich zrozumiane.
• Pogadanka utrwalająca (powtórzeniowa) – polega na operowaniu materiałem przyswojonym uprzednio, lecz wymagającym konfrontacji ze sobą oraz zintegrowania w ramach jakichś większych całości. Myślenie polega tu na dochodzeniu do szerszych uogólnień. Pełni rolę kontroli i oceny.

• DYSKUSJA – wymiana zdań między nauczycielem a uczniami lub tylko między uczniami. Pozwala na wymianę poglądów na dany temat. Zdania te odbijają poglądy własne uczestników lub odwołują się do poglądów innych osób.

Można wyróżnić kilka odmian dyskusji:

• dyskusja rozwijająca się w toku wspólnego rozwiązywania problemu przez klasę lub grupę
• dyskusja ukierunkowana na kształtowanie przekonań młodzieży
• dyskusja, której celem jest uzupełnienie własnej wiedzy przez uczniów, przed przystąpieniem do dyskusji.

• WYKŁAD – polega na bezpośrednim lub pośrednim przekazywaniu wiadomości jakiemuś audytorium. Aktywne uczestniczenie w wykładzie wymaga dużego wysiłku i znacznej dojrzałości umysłowej młodzieży. Od wykładowców wymaga się, aby opanowali sztukę wykładania, a więc – aby poza kompetencją merytoryczną, wiązali treść wykładu z życiem, dobierali trafne i interesujące przykłady, starannie się wysławiali. Logicznie budowali cały wykład i systematycznie przedstawiali jego treść.

Wyróżnia się typy wykładu:

• wykład konwencjonalny – w którym treść jest bezpośrednio przekazywana przez nauczyciela w gotowej do zapamiętania postaci,
• wykład problemowy – jest ilustracją jakiegoś problemu naukowego albo praktycznego,
• wykład konwersatoryjny – polega na przelataniu fragmentów mówionych wykładu z wypowiedziami słuchaczy lub z wykonywaniem przez nich odpowiednich zadań teoretycznych lub praktycznych,

• OPIS – jest najprostszym sposobem zaznajamiania uczniów z nieznanymi im bliżej osobami, rzeczami, zjawiskami przyrody, krajobrazami geograficznymi, wydarzeniami historycznymi. Stosowany na wszystkich szczeblach edukacji szkolnej. Zaleca się go, gdy nie ma możliwości zastosowania odpowiedniego pokazu np. wydarzenia historycznego oraz wtedy gdy opisowi towarzyszy pokazywanie opisywanych przedmiotów lub ich ilustracji, modeli.

• OPOWIADANIE – polega na przedstawieniu jakiejś akcji – rzeczywistej lub fikcyjnej, która przebiega w określonym czasie. Temat opowiadania może odnosić się do biografii postaci historycznej lub różnych wydarzeń. Metoda ta służy zdobywaniu nowej wiedzy oraz przyczynia się do kształtowania umiejętności samodzielnego pisania (wypracowań).

• PRACA Z KSIĄŻKĄ – źródłem wiedzy dla uczniów może być też słowo drukowane. Przyswojenie tych metod opiera się przede wszystkim na opanowaniu sposobów posługiwania się książką oraz wykorzystywania środków masowych, np. czasopism ogólnych i specjalistycznych, radia, telewizji itp. Samodzielne posługiwanie się przez uczniów książką i czasopismem występuje we wszelkim nauczaniu.

Można wymienić kilka najczęściej stosowanych sposobów tej pracy:

• uczenie się z podręcznika – to sposób stosowany przez ogół nauczycieli. U uczniów ważne jest przyzwyczajenie do wyodrębniania informacji najważniejszych
• sporządzenie notatek – jest korzystniejsze wtedy, gdy ma miejsce przy powtórnym czytaniu tekstu. Uczeń orientuje się co jest ważne , a więc godne zanotowania.
• posługiwanie się lekturą uzupełniającą – wymaga większej samodzielności ponieważ uczniowie dobierają źródła, które zawierają interesujące ich informację.

2.2   METODY SAMODZIELNEGO DOCHODZENIA DO WIEDZY

Metody te są oparte na aktywności uczniów podczas rozwiązywania problemów, sprzyjają wykrywaniu nowych wiadomości i stosowaniu ich w praktyce. Umożliwiają funkcjonowanie wiedzy biernej przekształcając ją w wiedzę czynną.

Do tych metod zalicza się : klasyczną metodę problemową, metodę przypadków, metodę sytuacyjną, giełdę pomysłów, mikronauczanie, gry dydaktyczne.

• KLASYCZNA METODA PROBLEMOWA

Deweyowska analiza problemu stała się podstawą klasycznej metody problemowej. W Polsce zmodyfikował ją B. Nawroczyński.

Uwzględnia się w niej cztery istotne momenty. Obejmują one:

• wytwarzanie sytuacji problemowej,
• formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązywania
• weryfikację pomysłów rozwiązania,
• porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach o charakterze praktycznym lub teoretycznym.

Rozwiązaniu problemu sprzyja praca w grupach. Ważne jest aby nauczyciel potrafił zainteresować uczniów problemem.

• METODA PRZYPADKÓW – Polega na rozpatrzeniu przez niewielką grupę uczniów jakiegoś przypadku i rozwiązaniu jakichś trudności w celu wyjaśnienia tego przypadku. Po otrzymaniu opisu wraz z kilkoma pytaniami, na które trzeba odpowiedzieć, uczestnicy w ciągu kilku minut formułują pytania dotyczące tego przypadku, a nauczyciel udziela odpowiedzi na pytania. Samo rozwiązanie nie zawsze musi być pewne. Dość często dochodzi do przyjęcia kilku możliwych rozwiązań, wówczas jednak uczniowie mogą domagać się wyjaśnienia, jak rzeczywiście przedstawia się to rozwiązanie.
• METODA SYTUACYJNA – zbliżona do metody przypadków. Polega na wprowadzeniu uczniów w jakąś złożoną sytuację, za której takim lub innym rozwiązaniem przemawiają jakieś racje „za” i „przeciw”. Zadaniem uczniów jest zrozumieć tę sytuację oraz podjąć decyzję w sprawie jej rozwiązania, a następnie przewiedzieć skutki tej decyzji oraz innych ewentualnych decyzji. Uczniowie muszą wnikać w sytuację, które są dla nich nowe, nie nawiązujące do ich doświadczeń, a wymagające dojrzałego osądu.

• GIEŁDA POMYSŁÓW – „burza mózgów” – Polega na wytworzeniu sytuacji problemowej i zespołowym wytwarzaniu pomysłów rozwiązania jakiegoś zadania, przy czym chodzi w niej o to, aby zespół rozwiązujący to zadanie wynalazł jak najwięcej pomysłów nowych, niekiedy najbardziej zaskakujących, co stwarza atmosferę swobody i współzawodnictwa. Dopiero po zebraniu wszystkich pomysłów dokonuje się wartościowania – poddaje ocenie i wybiera najlepsze pomysły.

• MIKRONAUCZANIE – to metoda twórczego ucznie się złożonych czynności praktycznych, np. u kandydatów na nauczycieli. Stosuje się ją w małych, kilkuosobowych grupach, które najpierw obserwują odpowiednio wybrany fragment lekcji szkolnej, trwający 5-20 min., a następnie dokonują grupowej analizy i oceny tego fragmentu, aby z kolei jeden z członków grupy mógł przeprowadzić go z nowymi grupami uczniów, już w ulepszonej wersji. Celem tej metody jest szybkie i precyzyjne nauczanie złożonych czynności nauczycielskich.

• GRY DYDAKTYCZNE – metoda ma wiele odmian. Ich wspólną cechę stanowi obecność pierwiastka zabawy oraz konieczność stosowania się do przestrzegania dokładnie sprecyzowanych reguł. Należy ustalić punktację lub sposób nagradzania za wykonanie zadania Wszyscy uczestnicy gry mają równe szanse.

2.3   METODY WALORYZACYJNE (eksponujące wartości)

Metody te wyposażają uczniów w system wartości, który ułatwia cel życiowy oraz poznanie własne twórczości artystycznej. W metodach tych dominuje aktywność emocjonalna. Wpływają one na rozwój sfery emocjonalno-społecznej, rozwój światopoglądu, charakteru, systemu wartości moralnych, estetycznych. Nauczyciel eksponuje dzieła sztuki i wzbudza u uczniów emocje – przeżywają oni eksponowane wartości, oceniają dzieła sztuki i czyny ludzkie.

• METODY IMPRESYJNE – (łac. impressio – odczucie, przeżywanie).

Sprowadzają się do organizowania uczestnictwa dzieci i młodzieży czy dorosłych w odpowiednio eksponowanych wartościach: społecznych, moralnych, estetycznych, naukowych.

Metoda polega na wywołaniu takich czynności uczniów, jak:

• zdobywanie informacji o dziele eksponowanym i jego twórcy
• pełne skupienia uczestnictwo w toku ekspozycji dzieła
• stosowna forma aktywności własnej uczestników, wyrażająca główną ideę dzieła
• konfrontacja tej idei z zasadami postępowania uczestników i ewentualne wyprowadzenie wniosków praktycznych co do ich własnych postaw i własnego postępowania.

• METODY EKSPRESYJNE – (łac. ekspresja – wyrażanie własnych uczuć i emocji).

Polegają na stwarzaniu sytuacji, w których uczestnicy sami wytwarzają lub odtwarzają dane wartości, wyrażając niejako siebie, a zarazem je przeżywając, np. czynny udział uczniów w przedstawieniu szkolnym w roli aktorów, scenografów, reżyserów itp. W tych i innych formach eksponowania wartości łatwiej niż w innych warunkach następuje utożsamianie się uczestników z wartościami zasługującymi na wybór lub odrzucenie wartości na to nie zasługujących.

2.4    METODY PRAKTYCZNE

Metody są oparte na aktywności praktycznej, technicznej. Uczeń wykorzystuje swoją wiedzę w działaniu praktycznym. Zmienia się, kształtuje swoja osobowość, swoje przekonania i postawy, swój stosunek do pracy, wytwarza w sobie potrzebę pozytywnego działania i doskonalenia swoich kompetencji przez całe życie.

Do tych metod zalicza się: metody ćwiczebne, metody realizacji zadań wytwórczych.

• METODY ĆWICZEBNE – mają na celu usprawnienie uczniów do udziału w realnych zadaniach twórczych. Podstawę metody stanowi ćwiczenie, które jest wielokrotnym wykonywaniem jakiejś czynności dla nabycia wprawy i uzyskania coraz wyższej sprawności w działaniach umysłowych i praktycznych.

Metody te mogą być stosowane kiedy dziecko poznało już jakieś ćwiczenie, ale chcemy je doskonalić np. za pomocą kart pracy.

• METODY REALIZACJI ZADAŃ WYTWÓRCZYCH – (wychowanie przez pracę) – mogą one polegać na kierowaniu zajęciami, w czasie których uczniowie wykonują prace użytkowe z drewna, szkła, metalu czy mas plastycznych itp. Prace przebiegają według pewnego toku.

Podstawowe ogniwa toku to:

• uświadomienie sobie przez uczniów – często przy pomocy nauczyciela – celu, warunków i środków oraz efektu końcowego realizacji danego zadania.
• opracowanie modeli (rysunków) prac, które mają być wykonane oraz harmonogram czynności.
• przygotowanie materiałów i narzędzi – na podstawie odpowiednich informacji o nich.
• wykonywanie prac
• samokontrola i kontrola wykonywanych prac, ich indywidualna i ewentualnie zbiorowa ocena.

BIBLIOGRAFIA

1. W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa, 1998

Autor: Patrycja Silniewicz