Artykuł został nadesłany przez Czytelnika naszego Portalu i zawiera opis terapii biofeedback GSR prowadzonej z dzieckiem ze spektrum autyzmu.

O autyzmie…

Autyzm jest poważnym zaburzeniem rozwoju dziecka. Jego objawy pojawiają się przed ukończeniem przez dziecko trzeciego roku życia. W niektórych przypadkach pierwsze symptomy mogą pojawić się jeszcze przed ukończeniem przez dziecko pierwszego roku życia. Jest to zaburzenie neurorozwojowe, związane z nieprawidłową pracą mózgu. Autyzm może się przejawiać w różny sposób u poszczególnych osób, ale bez względu na indywidualną manifestację, wszystkie osoby z autyzmem mają trudności w zakresie relacji społecznych, porozumiewania się, wyobraźni, sztywnością zachowań. Trudności te mogą mieć różny stopień nasilenia. W efekcie niektóre osoby z autyzmem są bardzo głęboko zaburzone – nie potrafią nawiązywać kontaktów z innymi osobami, nie mówią i nie komunikują się w inny sposób (np. mimiką, gestami), mają dużo stereotypowych zachowań, manieryzmów ruchowych, podczas gdy u innych objawy są słabo nasilone i osoby te mogą prowadzić w miarę zwykłe życie. Dlatego w przypadku autyzmu często posługujemy się określeniem spektrum zaburzeń autystycznych (ASD).

Autyzm jest zaburzeniem, które trwa całe życie. Oznacza to, że z autyzmu się „nie wyrasta”. Dzięki coraz skuteczniejszym metodom terapii w wielu przypadkach można uzyskać znacząca poprawę funkcjonowania dotkniętym nich osób. Aktualne badania wskazują, że ok. 10-15% dzieci z zaburzeniami spektrum autyzmu ma szansę na w miarę samodzielne życie w przyszłości. Wysoko funkcjonujące osoby z autyzmem lub zespołem Aspergera mogą pracować, zakładać rodziny. Jednak nieleczony jest przyczyną ciężkiej niepełnosprawności.

I udokumentowany przykład…

Terapia była prowadzona z dzieckiem w wieku wczesnoszkolnym, u którego zdiagnozowano autyzm dziecięcy oraz niepełnosprawność intelektualną w stopniu lekkim. Dziecko posiadało aktualne orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego z uwagi na autyzm. W badaniu psychologicznym dziecko z początku wycofane, pogodne, wypowiadało się niewyraźnie (mowa o charakterze echolalii). Przejawiało trudności z odpowiadaniem na proste pytania.

Miało kłopoty ze zrozumieniem niektórych poleceń. Dysponowało osłabionym zakresem wiedzy ogólnej z różnych dziedzin. Umiejętność abstrahowania cech (takich jak funkcja czy przynależność kategorialna) oraz dokonywanie operacji liczbowych w pamięci (ogólne zdolności matematyczne) wymagały oddziaływań terapeutycznych. Dziecko posługiwało się ograniczonym zasobem słownictwa.

Zdolność analizowania oceniania zwyczajowych sposobów postępowania była istotnie osłabiona. Słabiej radziło sobie w zakresie odróżniania szczegółów istotnych od nieistotnych. Nie potrafiło ułożyć historyjki obrazkowej pomimo demonstracji. Stwierdzono deficyt w obrębie koordynacji wzrokowo-ruchowej, a umiejętność wzrokowej organizacji elementów przestrzennych oraz tempo uczenia się wzrokowo-ruchowego nowego materiału symboliczno-graficznego określono poniżej przeciętnej. Dziecko wypowiadało się chętnie, ale bardzo niewyraźnie, występowały trudności z jego zrozumieniem. Wykazywało się słabą orientacją przestrzenną (problemy z odróżnieniem prawej i lewej strony ciała i pojęć: na, pod, przed), zdecydowanie lepiej przyswoiło pojęcia czasowe – poznało dni tygodnia i pory roku.

Stwierdzono obniżony rozwój funkcji słuchowo – językowych. Prawidłowo układało obrazek według wzoru, ale nie stwierdzało tożsamości znaku graficznego. Nie układało prawidłowo historyjki obrazkowej i nie dostrzegało związków przyczynowo – skutkowych. Nie wyodrębniało słów w zdaniach, naprowadzone dokonywało analizy i syntezy sylabowej prostych wyrazów. Nie radziło sobie z wyodrębnieniem głosek w nagłosie i wygłosie oraz analizą i syntezą głoskową. Poznało litery i cyfry.

Sprawność grafomotoryczna była wyraźnie obniżona. Dziecko z mniejszą precyzją wycinało, kolorowało i rysowało po śladzie. Poznało kolory i różnicowało barwy. Rozpoznawało i nazywało podstawowe figury geometryczne. Nie określało natomiast poprawnie wielkości przedmiotów. Opanowało zakres liczbowy do 10. Częściowo opanowało pojęcia liczbowe. Nie dokonywało nawet prostych operacji z wykorzystaniem konkretów.

Potrafiło pracować wytrwale, chociaż wykazywało  spore trudności w koncentracji uwagi. Potrzebowało częstego motywowania do podejmowania kolejnych zadań. W czasie pracy było pogodne i spontaniczne, choć unikało kontaktu wzrokowego. Drażniła je głośna muzyka i wysokie dźwięki.

O biofeedback GSR i wyniki terapii…

Biofeedback GSR (Galvanic Skin Response), czyli reakcja skórno – galwaniczna, odpowiedzialny jest za mierzenie elektrycznego przewodnictwa skóry, która wykazuje tendencję zmienną, w zależności od stanu układu wegetatywnego. GSR stanowi najbardziej czuły pomiar ze wszystkich rodzajów biofeedbacku.

Na palce zakłada się elektrody, które emitują słaby prąd galwaniczny. Informacje z organizmu są elektronicznie wzmocnione i przekazywane do komputera, pokazując w ten sposób zależności między stanem somatycznym, a psychicznym człowieka – jego skrywany stan napięcia emocjonalnego. Wzmocnione informacje zwrotne z organizmu przedstawiane w formie dźwiękowej lub graficznej na monitorze ukazują pacjentowi jego postępy i mobilizują do osiągnięcia zamierzonego celu. Biofeedback może przyjmować formę muzyki, filmu lub gry, które rozpoczynają się i zatrzymują w zależności od tego, czy mózg osiąga swój cel.

„Trenowanie mózgu nie uczy trików ani technik. Trenowanie mózgu nie zmienia też osobowości. Pozwala zmieniać proporcje energii i utrzymywać je na właściwym poziomie. Mózg zmienia się sam. Nie musimy myśleć o tym ani wypróbowywać niczego na siłę. Mózg generuje sprzężenie zwrotne i sam koordynuje swoją aktywność we właściwym kierunku”.

Praca z dzieckiem o spektrum autyzmu oparta została na systemie Verim oraz Verim Mental Games. Początkowo biofeedback był techniką posiłkową. Można powiedzieć, że poznawaliśmy swoje możliwości i uczyliśmy się od siebie nawzajem. Z czasem stał się dominujący i to on ustawiał dalsza terapię. Moduły treningowe systemu Verim  pozwalają na elastyczne zastosowanie ich w terapii poprzez szeroki wachlarz możliwości kształtowania ustawień poszczególnych ćwiczeń.

Ogólnie mówiąc mamy możliwość działania w następujących sferach:

• ćwiczenia relaksacji i skupienia
• ćwiczenia koncentracji
• poznania zależności między psychika i fizjologią
• uczenia się samoregulacji
• rozwoju elastyczności na poziomie psychofizycznym i mentalnym
• rozwoju świadomości procesów psychofizycznych
• rozwoju „The Flow” – stanu zrelaksowanej koncentracji
• uczenia się cierpliwości
• skrócenia czasu reakcji
• poprawy postrzegania i reagowania na porażkę i frustrację
• badania powiązań między stanem pobudzenia, emocji i myśli
• rozpoznawania problemów i pracy nad ich rozwiązaniem
• rozpoznania własnych uczuć
• wypróbowywania alternatywnych strategii rozwiązań dla blokad emocjonalnych
• nauki samoregulacji
• rozwijania czułości na zmiany wewnętrzne na poziomie psychofizjologicznym
• zależności i połączeń pomiędzy stanem pobudzenia, emocjami i myślami
• w samoocenie
• wzmocnieniu własnej wartości
• w rozwoju zdolności empatycznych
• w relacjach międzyludzkich.

Oceniając skuteczność terapii biofeedback zawsze należy wziąć pod uwagę kilka czynników, mianowicie:

1. Biofeedback jest terapią wspomagającą i w wielu przypadkach nie może być stosowany jako jedyna forma oddziaływań.
2. Biofeedback jest formą uczenia się, więc wymaga określonej liczby powtórzeń w odpowiednich odstępach czasowych.
3. Jakość terapii uzależniona jest od jakości sprzętu, oprogramowania, a przede wszystkim             kompetencji i doświadczenia terapeuty.

W pracy terapeutycznej wykorzystano również programy komputerowe do ćwiczeń relacji przestrzennych oraz zestawy ćwiczeń grafomotorycznych, układanek obrazkowych, wierszyków, ćwiczeń fizycznych do pracy z dziećmi autystycznymi. Jednak trzon i spoiwo wszystkich wykorzystanych technik stanowi biofeedback gsr.

System biofeedback gsr był efektywnie wykorzystywany do pracy z dzieckiem przez trzy miesiące. Zajęcia odbywały się w domu dziecka przez cztery dni w tygodniu i trwały dwie godziny lekcyjne. W tym czasie innymi oddziaływaniami terapeutycznymi były zajęcia w szkole z logopedą raz w tygodniu. Na podstawie obserwacji własnych oraz rodziców i nauczycieli w szkole można z cała odpowiedzialnością stwierdzić, że zastosowana metoda posiada bardzo duże możliwości terapeutyczne. Dziecko dokonało znacznych postępów: potrafi dłużej skupić uwagę na danym zadaniu, mniej się rozprasza, nawiązuje chętniej kontakt z nauczycielem, potrafi dobrze komunikować swoje potrzeby, poprawiła się grafomotoryka, dziecko potrafi lepiej działać w stresie, zwiększył się zakres słownictwa.  Nie potrzebuje częstego motywowania do podejmowania kolejnych zadań. Mowa o charakterze echolalii pojawia się sporadycznie. Dziecko chętniej odpowiada na pytania. Poprawiło się rozumienie poleceń. Zdolność analizowania i oceniania zwyczajowych sposobów postępowania oraz odróżniania szczegółów istotnych od nieistotnych uległa poprawie. Stwierdzono poprawę w obrębie koordynacji wzrokowo-ruchowej. Wzrosła umiejętność wzrokowej organizacji elementów przestrzennych oraz tempo uczenia się wzrokowo-ruchowego nowego materiału symboliczno-graficznego. Wykazuje znaczną poprawę w orientacji przestrzennej.

Autor: mgr Przemysław Olczak

Materiał nadesłany przez Czytelnika portalu Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli