Patogeneza ASD – zaburzeń ze spektrum autyzmu nie jest do końca znana. Wielu badaczy zwraca uwagę, że są one skutkiem defektu występującego w ośrodkowym układzie nerwowym, spowodowanego lekkimi stanami zapalnymi, które z kolei powodowane są działaniem układu odpornościowego. U osób z ASD diagnozuje się często wysoką aktywność mikrogleju, wysoką liczbę prozapalnych cytokin [1] i obniżoną liczbę cytokin przeciwzapalnych w niektórych częściach mózgu [2].

W chwili obecnej nie ma na rynku leków na ASD. Opracowane metody wspomagania osób z autyzmem obejmują udział pedagoga, psychoterapeuty, a także farmakoterapię, co ma na celu zminimalizowanie lub nawet całkowitą eliminację behawioralnych objawów, m.in. heteroagresji, autoagresji, bezsenności oraz nadpobudliwości [3].

Osoby z autyzmem częściej cierpią na nadwagę lub otyłość, co jest wynikiem stosowania leków psychotropowych oraz siedzącego trybu życia spowodowanego zaburzeniami koordynacji ruchowej [4]. Otyłość i zaburzenia neuropsychiatryczne skorelowane są z ogólnoustrojowym zapaleniem niskiego stopnia, które utrudnia regulację i zakłóca funkcjonowanie neuroprzekaźników odpowiedzialnych za emocje [5]. Dzięki ćwiczeniom fizycznym można zmniejszyć masę ciała u dzieci z ASD i poprawić ich koordynację ruchową. Osoby z autyzmem, które przez 36 tygodni maszerowały na bieżni od 15 do 20 minut trzy razy w tygodniu, w umiarkowanych strefach tętna, poprawiły poziom swojej wydolności i jednocześnie zmniejszyły masę ciała poprzez zwiększenie wydatku energetycznego, tym samym zmniejszając stany zapalne [6].

Nie do końca poznane są mechanizmy molekularne, które sprawiają, że ćwiczenia fizyczne mają wysoce korzystne skutki dla osób z ASD. Faktem jest, że aktywność sprzyja poprawie profilu lipidowego i metabolicznego zmniejszając ilość stanów zapalnych, w tym również tych układu nerwowego u osób z ASD, co pomaga łagodzić jego objawy.

Osoby z autyzmem czterokrotnie częściej doświadczają depresji, a otyłość jest dodatkowym czynnikiem, który nasila ten problem. Ponadto zauważyć należy, że ryzyko depresji spotęgowane jest także stanami lękowymi, które bardzo często towarzyszą osobom z ASD [7]. Jak powszechnie się przyjmuje, aktywność fizyczna jest skuteczna porównywalnie ze środkami farmaceutycznymi w leczeniu lekkiej lub umiarkowanej depresji [8], co wynika ze zmniejszenia stanu zapalnego i polepszenia wydajności neuroprzekaźników.

Aktywność fizyczna jest ważna nie tylko z uwagi na redukcję masy ciała. U osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu korzystnie wpływa na poprawę koordynacji ruchowej, zmniejszenie występowania zachowań stereotypowych, poprawę skupienia uwagi oraz zmniejszenie deficytów interakcji społecznych oraz motorycznych [9]. Regularne ćwiczenia o umiarkowanej intensywności sprzyjają poprawie profilu psychopatologicznego, a także zmniejszają ilość wystąpień zachowań agresywnych [10].

Bahrami w 2012 roku stwierdził na podstawie Gilliam Autism Rating Scale 2 ed., że u osób z ASD trening sztuk walki wykonywany 4 razy w tygodniu przez 14 tygodni, pozwolił na zmniejszenie zachowań stereotypowych. Podobny efekt dał trening jazdy konnej 60 minut w tygodniu przez 10 tygodni [11]. W obydwu przypadkach efektywność badania wynosiła 0,9. Analizie poddano także skuteczność joggingu, trening wykonywany był 1 – 5 razy w tygodniu, sesja treningowa trwała 20 minut. Po 40 tygodniach oceniono, że ilość zachowań stereotypowych takich jak kołysanie się, gryzienie siebie itp. znacząco się zmniejszyła, a wielkość efektu badania wyniosła 3,0 [12]. Okazało się, że u osób z ASD, u których zastosowano terapię ruchem – 15 minut joggingu, czas poświęcony na rozwiązywanie zadań wydłużył się o 7,5% [10], co świadczy o poprawie możliwości skupienia przede wszystkim w korze przedczołowej grzbietowo-bocznej, a także zmianach w ilości i koncentracji neuroprzekaźników [13]. Podobnie pozytywne efekty przyniósł trening Kata, jogi i tańca [14].

Problemem okazuje się dobór odpowiedniej intensywności treningu. Literatura wskazuje, że sesja treningowa powinna trwać od 15 do 90 minut i odbywać się trzy razy w tygodniu przez okres od 8 do 48 tygodni [15]. Pamiętać należy, że podstawową zasadą doboru rodzaju i intensywności treningu powinny być możliwości dziecka. Jak sugerują wyniki badań, skuteczniejsze w redukcji zachowań stereotypowych są krótkie, około 10-minutowe sesje o niskiej, ewentualnie średniej intensywności [16].

Analiza literatury dotyczącej wykorzystania ćwiczeń fizycznych w terapii ASD ma na celu zwrócenie uwagi na to, że zarówno rodzice, jak i nauczyciele mają w ręku doskonałe narzędzie mogące skutecznie wspomóc rozwój osób z autyzmem, a także zmniejszać jego objawy behawioralne. Skuteczność interwencji wymaga jednak systematyczności i cierpliwości, dlatego trening powinien być dobrany tak, aby uwzględniał możliwości fizyczne i odpowiadał preferencjom osoby go wykonującej.

Bibliografia:

1. Businaro R, Corsi M, Azzara G, Di Raimo T, Laviola G, Romano E, Ricci L, Maccarrone M, Aronica E, Fuso A, Ricci S. Interleukin-18 modulation in autism spectrum disorders. Journal of Neuroinflammation, 13 (2016): 2.
2. Lee AS, Azmitia EC, Whitaker-Azmitia PM. Developmental microglial priming in postmortem autism spectrum disorder temporal cortex. Brain, Behavior, and Imunity, 62 (2017): 193 – 202.
3. Toscano C, Barros L, Lima AB, Nunes T, Carvalho HM, Gaspar JM. Neuroinflammation in autism spectrum disorders: Exercise as a “pharmacological” tool. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 129 (2021): 63 – 74.
4. Bandini LG, Gleason J, Curtin C, Lividini K, Anderson SE, Cermak SA, Maslin M, Must A. Comparison of physical activity between children with autism spectrum disorders and typically developing children. Autism: The International Journal of Research and Practice, 17 (2013): 44 – 54.
5. Barha CK, Galea LA, Nagamatsu LS, Erickson KI, Liu-Ambrose T. Personalising exercise recommendations for brain health: considerations and future directions. British Journal of Sports Medicine, 51 (2017): 636 – 639.
6. Pitetti KH, Rendoff AD, Grover T, Beets MW. The efficacy of a 9-Month treadmill walking program on the exercise capacity and weight reduction for adolescents with severe autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 37 (2007): 997 – 1006.
7. Hudson CC, Hall L, Harkness KL. Prevalence of depressive disorders in individuals with autism Spectrum disorder: a meta-analysis. Journal of Abnormal Child Psychology, 47 (2019): 165 – 175.
8. Bueno-Antequera J, Munguía-Izquierdo D. Exercise and depressive disorder. Advances in Experimental Medicine and Biology, 1228 (2020): 271 – 287.
9. Bremer E, Crozier M, Lloyd M. A systematic review of the behavioural outcomes following exercise interventions for children and youth with autism spectrum disorder. Autism: The International Journal of Research and Practice, 20 (2016):  899 – 915.
10. Oriel KN, George CL, Peckus R, Semon A. The effects of aerobic exercise on academic engagement in young children with autism spectrum disorder. ediatr. Phys. Ther.: Off. Publ. Sec. Pediatr. Am. Phys. Ther. Assoc., 23 (2011): 187 – 193,
11. Gabriels RL, Agnew JA, Holt KD, Shoffner A, Zhaoxing P, Ruzzano S, Clayton GH, Mesibov G. Pilot study measuring the effects of therapeutic horseback riding on school-age children and adolescents with autism spectrum disorders. Research in Autism Spectrum Disorders, 6 (2012): 578 – 588.
12. Rosenthal-Malek A, Mitchell S. Brief report: the effects of exercise on the self-stimulatory behaviors and positive responding of adolescents with autism. Review Journal of Autism and Developmental Disorders, 27 (1997): 193 – 202.
13. Zhang M, Liu Z, Ma H, Smith DM. Chronic physical activity for attention deficit hyperactivity disorder and/or autism Spectrum disorder in children: a meta-analysis of randomized controlled trials. Frontiers in Behavioral Neuroscience, 14 (2020).
14. Rosenblatt LE, Gorantla S, Torres JA, Yarmush RS, Rao S, Park ER, Denninger JW,  Benson H, Fricchione GL, Bernstein B, Levine JB. Relaxation response-based yoga improves functioning in young children with autism: a pilot study. Journal of Alternative and Complementary Medicine, 17 (2011): 1029 – 1035.
15. Ferreira JP, Ghiarone T, Júnior CRC, Furtado GE, Carvalho HM, Rodrigues AM, Toscano CVA. Effects of physical exercise on the stereotyped behavior of children with autism Spectrum disorders. Medicina Kaunas, 55 (2019): 685.
16. Schmitz Olin S, McFadden BA, Golem DL, Pellegrino JK, Walker AJ, Sanders DJ, Arent SM. The effects of exercise dose on stereotypical behavior in children with autism. Medicine & Science in Sports & Exercise, 49 (2017): 983 -990.

Autor: Dariusz Nowacki – nauczyciel SOSW w Chwałowiach – Czytelnik Portalu