Funkcjonowanie dziecka ze spektrum autyzmu w szkole ogólnodostępnej – praca dyplomowa

Autor: Czytelnik Portalu Pedagogika Specjalna
Opublikowano: 6 września 2018 roku.


Fragment pracy dyplomowej pt. Funkcjonowanie dziecka ze spektrum autyzmu w szkole ogólnodostępnej

Autor: Aleksandra Stróżniak, Wyższa Szkoła Demokracji im. Ks. Jerzego Popiełuszki w Grudziądzu, Filia Tychy

Materiał nadesłany przez Czytelniczkę portalu Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli


Dziecko z autyzmem w środowisku szkolnym

Pragnęłabym takiej szkoły, w której mógłby być sobą, w której nie dokuczano by mu z powodu, że jest inny i gdzie by go zrozumiano. Lecz przede wszystkim pragnęłam szkoły, gdzie cierpliwie pracowano by, aby do niego dotrzeć. Największym naszym zmartwieniem było, że gdyby jego edukacja nie powiodła się, nie byłby w stanie żyć samodzielnie, gdy się zestarzejemy lub gdy opuścimy ten świat” [1].

 

Jednym z nurtujących problemów rodziców dziecka autystycznego jest wybór odpowiedniego miejsca, w którym będzie mogło być akceptowane, rozumiane i rozwijające się na miarę swoich możliwości. Wybór szkoły jest istotny, musi być to szkoła, w której rozumie się istotę problemów wynikających z autyzmu i która jest otwarta na poszukiwanie nowych metod pracy. U sporej grupy dzieci z autyzmem pojawia się również niepełnosprawność intelektualna, postęp edukacyjny jest wtedy wolniejszy. Najczęściej dzieci opanowują podstawowe umiejętności takie jak: proste czytanie, pisanie, posługiwanie się pieniędzmi i elementarną matematyką [2].

Największym problemem, przed jakim staje dziecko autystyczne na początku swojej edukacyjnej kariery, jest pokonanie oporu w sobie. Opór ten wynika z trudności adaptacyjnych w nowym środowisku, które napawa lękiem. Dodatkowo trudności te mogą wynikać ze stopnia zaburzenia i prezentowanych przez dziecko zachowań. Czasem dzieci autystyczne mają trudności w integracji ze środowiskiem, ponieważ zachowują się agresywnie, są nadwrażliwe na bodźce smakowe, dźwiękowe, dotykowe, słuchowe czy wzrokowe, bywają też przypadki samookaleczania się, mają problem z koncentracją i komunikacją. Ich zachowania bywają dla otoczenia niezrozumiałe, np.: kręcenie różnych przedmiotów, kręcenie się wokół własnej osi czy kiwanie się w tył i w przód. Nieznajomość zasad postępowania z dzieckiem autystycznym w tego typu sytuacjach może znacznie ograniczyć jego integrację z rówieśnikami oraz jego dalszą edukację [3].

Podstawę wyzwań czekających na ucznia ze spektrum autyzmu w szkole stanowi fakt, że nie uczy się on w taki sam sposób jak inne dzieci. Środowisko szkolne przystosowane jest do „ogółu”, więc pracując z dzieckiem ze spektrum autyzmu potrzeba dodatkowych działań, żeby mogło przyswajać wiedzę w typowej klasie szkolnej [4].

Autyzm dziecięcy jest wciąż przedmiotem gorących dyskusji i kontrowersji. Nauczyciele i wychowawcy pragnący w pozytywny sposób odpowiedzieć na potrzeby związane z zapewnieniem tej grupie dzieci niezbędnych form pomocy wychowania i nauczania, stają wobec trudności administracyjnych, które trudno przezwyciężyć. Poważnymi przeszkodami są takie czynniki jak: brak doświadczenia i rozeznania specyficznych potrzeb rozwojowych dzieci autystycznych, które jeszcze pozostają w większości przypadków dla władz oświatowych grupą mało znaną [5].

Każde dziecko z autyzmem jest jedyne w swoim rodzaju, ma własną osobowość, odmienne uzdolnienia i możliwości funkcjonowania. Z roku na rok rośnie liczba dzieci ze spektrum autyzmu (autyzmem wczesnodziecięcym, autyzmem wysoko funkcjonującym, zespołem Aspergera, cechami autyzmu). Część z nich funkcjonuje na tyle sprawnie, że może uczęszczać do publicznej szkoły masowej. W każdej klasie może znajdować się takie dziecko. Zdarza się, że nie ma właściwej diagnozy w wieku 7 lat, kiedy rozpoczyna naukę w klasie pierwszej. Ważne jest, by nauczyciel umiał rozpoznać dziecko z autyzmem w swojej klasie szkolnej oraz właściwie pokierował jego kształceniem. Również koledzy z klasy muszą nabyć pewnej wiedzy o zaburzeniach dziecka, żeby zrozumieć jego trudności.

Często konieczne zatrudnienie jest dla dziecka autystycznego nauczyciela wspomagającego czy też asystenta. Jeżeli szkoła nie może go zatrudnić, trzeba wnioskować do Urzędu Miasta o skierowanie poprzez Powiatowy Urząd Pracy stażysty – absolwenta studiów pedagogicznych. Jednak od 2016 r. sytuacja się zmieniła. W placówkach ogólnodostępnych, w których uczą się dzieci z autyzmem, zespołem Aspergera i niepełnosprawnością sprzężoną będą obowiązkowo zatrudniani asystenci lub nauczyciele wspomagający. Rozporządzenie weszło z dn. 1.01.2016 r. wynikało z nowego Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dn. 24.07.2015 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz.U. 2015 poz. 1113) [6].

Z początku może wydawać się, że nauczanie dziecka z tak wielkimi komunikacyjnymi i społecznymi brakami w normalnej klasie wymagać będzie od nauczyciela adaptacji i modyfikacji metod i programu nauczania. Dzieci autystyczne wolą pracować indywidualnie niż zespołowo, co nie znaczy, że nie należy im stwarzać warunków do takiej formy pracy [7].

Najtrudniejsze jest przełamanie bariery izolacji, w jakiej żyje dziecko autystyczne, wyeliminowanie zachowań aspołecznych, takich jak: krzyk, odpychanie, wyrywanie różnych przedmiotów z rąk innych dzieci, burzenie ich konstrukcji, potrącanie [8].

W okresie szkolnym, mimo wyraźnych postępów w rozwoju nadal utrzymują się:

  • zaburzenia w sferze kontaktów społecznych,
  • zaburzenia w komunikacji,
  • stereotypowe zabawy lub zainteresowania (zainteresowania ograniczone do wąskiego wycinka wiedzy, np. dotyczące dinozaurów, pogody, rozkładu jazdy pociągów itp.),
  • opór przed zmianami, skłonność do zachowania rutyn i rytuałów [9].

Rolą nauczyciela jest takie sterowanie procesem edukacji i wychowania, aby zapewnić dziecku optymalne warunki rozwoju i uczenia się [10].

Trudności edukacyjne dziecka z autyzmem

Trudności ucznia z autyzmem mogą dotyczyć kontaktów społecznych i przystosowania się do zasad ogólnie panujących w grupie:

  • brak kontaktu wzrokowego, trudności z nawiązaniem i podtrzymaniem relacji, izolacja,
  • mylne odczytywanie zachowań i gestów – dziecko nie może zrozumieć oczekiwań otoczenia,
  • nie domyśla się intencji na podstawie gestów,
  • niekiedy gwałtownie, agresywnie zareaguje na zmianę rutynowej sytuacji,
  • problemy z rozpoznawaniem, właściwym nazywaniem emocji innych osób – trudności z rozpoznawaniem wyrazu twarzy innych osób, mowy ciała, np. krzykiem, agresją lub autoagresją próbują wyrazić swój sprzeciw, prośbę [11].

Dzieci z autyzmem potrzebują przede wszystkim uwagi, akceptacji w całej ich odrębności, specyficzności. Trzeba dać im szansę na zbudowanie relacji z innymi, na życie w społeczeństwie, a nie na jego marginesie. Obecność tych „specjalnych” uczniów w szkole to niezwykła wartość dla pozostałych osób. To dzięki nim nabywają umiejętności społeczne, których nie da się przekazać teoretycznie, które będą ich kapitałem w dorosłym życiu [12].

Analiza wyników badań nad czynnikami utrudniającymi pracę z uczniami z autyzmem i zespołem Aspergera wskazuje na trzy główne kategorie problemów, jakie mogą pojawić się w toku nauczania. Pierwszą kategorię stanowią utrudnienia związane z zaburzeniami komunikacji werbalnej i niewerbalnej z uczniem. W pracy nauczyciela bardzo ważna jest umiejętność rozpoznawania stanów emocjonalnych i sygnałów niewerbalnych wysyłanych przez uczniów oraz dostosowywanie tempa i sposobu przekazywania materiału dydaktycznego do ich poziomu zrozumienia. Nieumiejętność rozpoznawania oraz ekspresji bardziej złożonych emocji, takich jak podekscytowanie, duma, czy wstyd, utrudnia nawiązywanie kontaktów interpersonalnych. Podobnie jest ze zdolnością odczytywania informacji, jakie niesie ze sob ąton głosu, mimika i proksemika oraz gesty. Trudności w rozumieniu wyrażeń idiomatycznych czy przenośnych również mogą być odbierane jako bariera w komunikacji. Jest to szczególnie trudne w szkole ogólnodostępnej, kiedy nauczyciel kieruje wypowiedzi do licznej klasy i ma ograniczone możliwości indywidualizacji procesu nauczania. Obecność ucznia z tego typu zaburzeniem wymaga od niego większej ostrożności w doborze słów i poświęcania dodatkowego czasu na wyjaśnienie sensu wypowiedzi, które dzieci neurotypowe rozumieją od razu [13].

Drugą grupę stanowią sytuacje problemowe, które związane są z zaburzeniami rozwoju społecznego i emocjonalnego. Nauczyciele niemający doświadczenia w pracy z dziećmi autystycznymi wykazują sceptycyzm i niewielką gotowość do włączania ich do swojej klasy. Obawiają się głównie ze względu na deficyty umiejętności społecznych i związane z nimi zachowania trudne. Nadpobudliwość i impulsywność, która może być sprzężona z zaburzeniem oraz związane z tym wybuchy złości. Nieprzewidywalność zachowań jest również silnym czynnikiem stresującym [14]. Nauczyciele martwią się również tym, jak obecność dziecka autystycznego w klasie wpływa na innych uczniów. Podczas lekcji zdarzają się zachowania trudne dezorganizujące przebieg lekcji. W przypadku, kiedy w klasie nie ma nauczyciela wspomagającego, nauczyciel postawiony jest w trudnej sytuacji, ponieważ nie zawsze ma czas na powracanie do przerobionych już zagadnień sprawiających kłopoty jednemu uczniowi.

Praca z dzieckiem ze spektrum zaburzeń autystycznych w szkole publicznej masowej jest dla nauczyciela źródłem różnorodnych trudności, z którymi nie poradziłby sobie bez wsparcia nauczyciela wspomagającego czy też asystenta.

Różnorodne natężenie poszczególnych objawów charakterystycznych dla spektrum autyzmu powoduje, że uczniowie z tą samą diagnozą stanowią niezwykle różnorodną grupę. Z jednej strony zatem możemy mieć do czynienia z dziećmi autystycznymi tzw. wysoko funkcjonującymi w normie intelektualnej, które mogą niezależnie funkcjonować, z drugiej zaś z dziećmi, u których występują poważne trudności w komunikowaniu się oraz liczne zachowania zakłócające (np. rutyny, stereotypie), niekiedy także współwystępuje upośledzenie umysłowe [15].

Niezwykle trudnym zadaniem dla dziecka autystycznego, rozpoczynającego naukę szkolną, jest podjęcie przez nie roli ucznia i partnera w grupie rówieśniczej. Na tym etapie wychodzenia z autyzmu dąży ono do współdziałania w grupie, natomiast jego nieumiejętność w doborze środków komunikacji często prowadzi do odrzucenia przez rówieśników [16].

Niezmiernie ważne jest w pokonywaniu trudności edukacyjnych dzieci z autyzmem, porozumienie nauczycieli, zgoda wszystkich członków społeczności szkolnej – na wspólną pracę [17].

 


[1] Dr S. Baron – Cohen, dr P. Bolton,  Autyzm Fakty, Krajowe Towarzystwo Autyzmu, Kraków 1997, s. 65.
[2] Ibidem, s.69.
[3] A. Czupryniak – Fabiniak, Dziecko autystyczne w szkole,15.11.2011,http://dzieci.pl/kat,1024257, title,Dziecko-autystyczne-w szkole,wid,13987067,wiadomosc.html?smgputicaid=61919c (dostęp 6.05.2017).
[4] M. Bowen, L. Plimpey, Włączanie uczniów z autyzmem w środowisko szkolne, 29.07.2015. https://polskiautyzm.pl/srodowisko-przyjazne-dzieciom-ze-spektrum-autyzmu/, (dostęp 6.05.2017).
[5] T. Gałkowski, Dziecko autystyczne w środowisku rodzinnym i szkolnym, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995, s. 123.
[6] Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz. U. 2015 poz. 1113).
[7] M. Błądek, Autyzm problem wciąż nieznany, „Problemy opiekuńczo – wychowawcze”, 2013, nr 2, s. 16-17.
[8] M. Sowińska, Kacper – dziecko autystyczne, „Wychowanie w Przedszkolu”, 2006, nr 10, s.43.
[9] G. Jagielska, Dziecko z autyzmem i zespołem Aspergera w szkole i przedszkolu, ORE, Warszawa 2010, s. 11.
[10] J. Bałachowicz, A. Szkolak, Z zagadnień profesjonalizacji nauczycieli wczesnej edukacji w dobie zmian, Kraków 2012, s. 7.
[11] A. Wujec – Kaczmarek, Uczeń autystyczny w zespole klasowym, 01.08.2014, https://www.slideshare.net/alicjawk/ucze-autystyczny-w-zespole-klasowym, (dostęp 7.05.2017).
[12] E. Korulska, Funkcjonowanie dzieci z autyzmem w warunkach szkoły ogólnodostępnej, czyli integracja w szkole nieintegracyjnej, „Konteksty pedagogiczne”, 2013, nr 1, s. 166.
[13] A. Antonik, Nauczyciel wobec trudności związanych z edukacją uczniów ze spektrum autyzmu w warunkach szkoły integracyjnej i ogólnodostępnej. Analiza obszarów problemowych, Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 2015, s. 157.
[14] Ibidem, s. 158.
[15] M. Rosińska, M. Witkowska, Jak pracować z  uczniem ze spektrum autyzmu, https://www.szkolazklasa.org.pl/wp-content/uploads/2016/12/jak_pracowac_z_uczniem_z_asd.pdf (dostęp 7.05.2017), s.1.
[16] H. Jaklewicz, Autyzm wczesnodziecięcy – diagnoza, przebieg, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1993, s. 70.
[17] E. Korulska, op.cit. s.174.

 

Bookmark the permalink.

Zbliżające się szkolenia online w naszej akredytowanej placówce doskonalenia nauczycieli:

Dodaj komentarz