Rodzaj innowacji:

innowacja programowo-metodyczna

Autor innowacji:

mgr Katarzyna Lewandowska

I. WSTĘP

Nauka staje się najbardziej efektywna, jeśli zaangażowane są wszystkie zmysły dziecka. W procesie poznawczym dociera do dziecka wiele różnorodnych bodźców z zewnętrznego świata, które odbierane są za pomocą zmysłów. Różne osoby odmiennie tworzą swoje wyobrażenia, które opierają na rożnych rodzajach doznań: wzrokowych, słuchowych, dotykowych, smakowych, węchowych i kinestetycznych. Uczenie się, postrzeganie świata odbywa się pod wpływem informacji, poprzez system sensoryczny. To, czego dziecko aktualnie doświadcza, jest wynikiem sposobu, w jaki zmysły przetwarzają informacje napływające z zewnątrz i wewnątrz. Nauczanie polisensoryczne wspomaga proces gromadzenia i utrzymywania informacji w pamięci, ponieważ im więcej kanałów bierze udział w poznaniu, tym szersze są granice pamięci i tym bardziej jest ona trwała. Jak pisze T. Christov „Nauczanie jest kompletne, gdy wiedza przekazywana jest wielosensorycznie”.

W dydaktyce pionierką w nauczaniu polisensorycznym była Maria Montessori, zwolenniczka naturalizmu pedagogicznego, twórczyni nowego systemu wychowania przedszkolnego. Według M. Montessori, to, czego dziecko doświadczyło dotykiem, wzrokiem, słuchem, będzie mogło „zobaczyć” umysłowo – „ręka jest instrumentem mózgu”. Również Owidiusz Decroly, który był założycielem Instytutu Nauczania Specjalnego, prezentował podobne idee w nauczaniu i wychowaniu. Metoda ośrodków pracy, opracowana przez M. Grzegorzewską, jest modyfikacją jego metody.

Szczególnego znaczenia nabiera nauczanie polisensoryczne w przypadku dzieci autystycznych, u których przetwarzanie sensoryczne jest często zaburzone. Wymaga to od nauczyciela wnikliwej obserwacji wychowanków oraz zindywidualizowania działań dydaktycznych, dostosowania do potrzeb każdego z nich. Dostarczanie różnorodnych, wielozmysłowych doświadczeń, nie tylko pozwala na poznanie preferencji i awersji dzieci, ale również stymuluje zmysły: wzroku, słuchu, dotyku, węchu, smaku i równowagi, wpływając na normalizację odbioru bodźców. Zajęcia opierające się o zmysły wpływają na ich integrację, optymalny rozwój całego organizmu, wywierają pozytywny wpływ na rozwój mowy, wspomagają procesy poznawcze. Przeprowadzane w przyjaznej atmosferze – budują poczucie bezpieczeństwa, ofiarowują przyjemność i zadowolenie.

W Polsce twórcą metody stymulacji polisensorycznej jest J. Kielin. Jego „Poranny krąg, czyli stymulacja polisensoryczna według pór roku” przeznaczona jest dla osób niepełnosprawnych intelektualnie, a jej kluczowym celem jest spotkanie przyjemne dla obu stron. Chciałabym, aby i moja metoda „Kolorowe miesiące. Nauczanie polisensoryczne w pracy grupowej z dziećmi” stała się dla obu stron satysfakcjonująca.

II. CHARAKTERYSTYKA INNOWACJI

Pracując jako nauczyciel – terapeuta w grupie przedszkolnej, w której większość wychowanków to dzieci z autyzmem, zwróciłam uwagę na ich problemy związane z przetwarzaniem bodźców sensorycznych i równocześnie duże zapotrzebowanie na stymulację wielozmysłową. Tak zrodził się pomysł stworzenia programu, w którym wielozmysłowość nauczania pełniłaby rolę wiodącą. Równocześnie rodzaj zastosowanych metod jest odpowiedzią na problemy moich wychowanków dotyczące koncentracji uwagi oraz słabej aktywności własnej. Wzbogacenie programu o nowe, ciekawe metody ma pomóc w zaangażowaniu dzieci do udziału w zajęciach oraz w zwiększaniu ich aktywności. Zastosowane metody stwarzają również możliwość rozwijania umiejętności współpracy w grupie, której dzieci z autyzmem często nie posiadają lub jest ona słabo wykształcona.

Zakres innowacji

Innowacja przeznaczona jest dla 5 dzieci w wieku 3 – 6 lat (w tym 4 dzieci z autyzmem). Program zakłada włączenie rodziców w proces nauczania poprzez przygotowywanie przez nich części materiałów, niezbędnych do zajęć; udział w roli widza w przygotowanym teatrzyku i wystawie prac oraz w roli współuczestnika – w przygotowanych zajęciach. Założeniem programu jest również zaprezentowanie innowacyjnych metod pracy innym nauczycielom.

Czas trwania

Zajęcia terapeutyczne będą odbywać się 2 razy w miesiącu (90 minut).

Mój autorski program „Kolorowe miesiące. Nauczanie polisensoryczne w pracy grupowej z dziećmi” to zajęcia, których bazą są kolory. Celem programu jest jednak nie tylko nauka podstawowych kolorów, ale przede wszystkim nawiązanie kontaktu z wychowankami, a także – rozwijanie umiejętności współpracy w grupie, rozumienia zasad i reguł, rozwijanie motoryki, kształtowanie procesów poznawczych (w tym umiejętności matematycznych), rozwijanie ekspresji plastycznej i muzycznej oraz kreatywności. Wielozmysłowość ma na celu również poznanie potrzeb wychowanków i dostarczanie bodźców stymulujących wszystkie zmysły dziecka. Poprzez różnorodność metod, takich jak np.: plastyka sensoryczna, działania muzyczne, działanie światłem, biesiada, bajkoterapia, przedstawienia, spektakle polisensoryczne i inne, zajęcia mają stać się dla dzieci atrakcyjniejsze i wyzwalać większe zaangażowanie w podejmowanie działań. 

Celem innowacji jest także budowanie pozytywnego wizerunku przedszkola wśród wychowanków i rodziców oraz wzbogacanie warsztatu pracy innych nauczycieli poprzez zaprezentowanie innowacyjnych metod pracy z dziećmi.

Zamieszczone treści programowe mogą być wprowadzane w dowolnej kolejności oraz dowolnie modyfikowane przez nauczyciela w zależności od potrzeb wychowanków. Zakłada się powtarzanie niektórych elementów zajęć podczas kolejnych spotkań w celu utrwalenia ich treści. Dla uatrakcyjnienia zajęć – część z nich może odbywać się w Sali Doświadczania Świata, z uwzględnieniem zasad pracy Metodą Snoezelen.

III. CELE, METODY I FORMY PROGRAMU

Cele ogólne programu:

1. Stymulacja zmysłów, wspieranie ich rozwoju
2. Rozwój procesów poznawczych
3. Zaangażowanie do udziału w grupowych formach zajęć

Cele szczegółowe:

1. Wzmacnianie własnej wartości
2. Wspieranie aktywności i samodzielności
3. Poprawa koncentracji uwagi
4. Rozwijanie umiejętności współpracy w grupie
5. Wpływanie na rozwój mowy
6. Budowanie poczucia bezpieczeństwa
7. Usprawnianie motoryki dużej
8. Usprawnianie motoryki małej
9. Poznanie podstawowych kolorów
10. Rozwijanie umiejętności matematycznych
11. Kształtowanie poczucia sprawstwa
12. Poznanie różnych technik plastycznych
13. Rozwijanie wrażliwości muzycznej
14. Budowanie świadomości ciała
15. Kształtowanie umiejętności naśladowczych
16. Nauka słuchania ze zrozumieniem krótkiego utworu literackiego

Metody pracy:

• Metody aktywizująco-twórcze:
  • metoda samodzielnych doświadczeń
  • metoda kierowania działalnością dziecka
  • Pedagogika Zabawy
  • zabawy plastyczne, konstrukcyjne, plastykoterapia
  • metoda zadań stawianych dziecku
  • choreoterapia
  • Metoda Snoezelen
  • elementy metody F. Affolter
  • spektakl polisensoryczny

• Metody oglądowe:
  • obserwacja i pokaz
  • teatrzyk, teatr cieni
  • osobisty przekaz nauczyciela

•   Metody słowne, dźwiękowe:
  • bajkoterapia
  • objaśnienia i instrukcje
  • muzykoterapia
  • piosenki, wierszyki, opowiadania

Formy pracy:

• grupowa zindywidualizowana

IV. SPODZIEWANE EFEKTY

Udział w zajęciach prowadzonych wg mojego autorskiego programu „Kolorowe miesiące. Nauczanie polisensoryczne w pracy grupowej z dziećmi” wpłynie na rozwój procesów poznawczych oraz wyzwoli chęci uczestników do aktywnego udziału w proponowanych formach w atmosferze bezpieczeństwa i akceptacji ze strony prowadzących. Wpłynie również na rozwój zmysłów oraz pozwoli dzieciom na odczucie sukcesu, budując tym samym pozytywny obraz samych siebie.

Spodziewane efekty:

• uwrażliwienie zmysłów, poprawa ich funkcjonowania
• poprawa umiejętności współdziałania w grupie
• poprawa umiejętności różnicowania kolorów
• rozwój mowy biernej i czynnej
• zaktywizowanie do udziału w różnych formach zajęć
• rozwój podstawowych umiejętności matematycznych
• poprawa zdolności manualnych
• podniesienie poziomu samodzielności dzieci
• poprawa umiejętności naśladowczych

V. TREŚĆ PROGRAMU I TEMATYKA ZAJĘĆ

Program jest zgodny z podstawą programową wychowania przedszkolnego oraz rozszerza treści programu wychowania przedszkolnego „Nowa Trampolina” Elżbiety Lekan i Iwony Brylińskiej.
Wpisuje się w zadania przedszkola, takie jak:

• Wspieranie wielokierunkowej aktywności dziecka poprzez organizację warunków sprzyjających nabywaniu doświadczeń w fizycznym, emocjonalnym, społecznym i poznawczym obszarze jego rozwoju
• Tworzenie warunków umożliwiających dzieciom swobodny rozwój, zabawę i odpoczynek w poczuciu bezpieczeństwa
• Zapewnienie prawidłowej organizacji warunków sprzyjających nabywaniu przez dzieci doświadczeń, które umożliwią im ciągłość procesów adaptacji oraz pomoc dzieciom rozwijającym się w sposób nieharmonijny, wolniejszy lub przyspieszony
• Wspieranie samodzielnej dziecięcej eksploracji świata, dobór treści adekwatnych do poziomu rozwoju dziecka, jego możliwości percepcyjnych, wyobrażeń i rozumowania, z poszanowaniem indywidualnych potrzeb i zainteresowań
• Wzmacnianie poczucia wartości, indywidualności, oryginalności dziecka oraz potrzeby tworzenia relacji osobowych i uczestnictwa w grupie
• Przygotowywanie do rozumienia emocji, uczuć własnych i innych ludzi oraz dbanie o zdrowie psychiczne, realizowane m.in. z wykorzystaniem naturalnych sytuacji, pojawiających się w przedszkolu oraz sytuacji zadaniowych, uwzględniających treści adekwatne do intelektualnych możliwości i oczekiwań rozwojowych dzieci
• Tworzenie sytuacji edukacyjnych budujących wrażliwość dziecka, w tym wrażliwość estetyczną, w odniesieniu do wielu sfer aktywności człowieka: mowy, zachowania, ruchu, środowiska, ubioru, muzyki, tańca, śpiewu, teatru, plastyki
• Systematyczne wspieranie rozwoju mechanizmów uczenia się dziecka

Tematyką zajęć w mojej autorskiej metodzie „Kolorowe miesiące. Nauczanie polisensoryczne w pracy grupowej z dziećmi” są kolory. Kolory potraktowane są tu jednak jedynie jako motyw, wyznaczający kierunek działań. Istotą zajęć jest zaangażowanie wszystkich zmysłów: wzroku, słuchu, dotyku, węchu, smaku i równowagi, ważny bowiem jest ich harmonijny rozwój i wspólny wpływ na procesy poznawcze. Do każdego koloru stworzona zastała przeze mnie spersonalizowana bajka oraz ilustracja.

Przykładowe działania w ramach jednego koloru:

Kolor czerwony

1. Stymulacja wzroku:

•  „Serca” – wykonanie indywidualnych prac plastycznych. Darcie papieru, wyklejanie
• „Duże i małe serce” – utrwalanie pojęć związanych z wielkością
• „Czerwone róże” – odciskanie pieczątek (głąb z kapusty)
• „Czerwone dekoracje”. Nauczyciel eksponuje w otoczeniu kolor czerwony poprzez zawieszenie czerwonych baloników, pasków bibuły w kolorze czerwonym, wyeksponowanie na tablicy czerwonych elementów. Stroje uczestników zajęć są w kolorze czerwonym
• „Czerwona biesiada” – oglądanie czerwonych owoców i warzyw
• Zabawa czerwonymi balonami (podrzucanie, łapanie i odrzucanie)
• Rzucanie do czerwonego pudełka czerwonymi piłeczkami. Przeliczanie piłek
• Układanie z klocków czerwonej wieży. Liczenie klocków. „Mała i duża wieża” – utrwalanie pojęć związanych z wielkością
• Czerwone pranie: przypinanie na sznurku czerwonych ubrań, kawałków materiału, kartek za pomocą czerwonych spinaczy
• Gromadzenie w jednym miejscu wszystkich napotkanych czerwonych przedmiotów (zabawki, przedmioty codziennego użytku, itp.)
• Wyciąganie z miski z wodą czerwonych koralików
• Przykrywanie dziecka czerwoną chustą (chustami), falowanie nią nad dzieckiem
• Świecenie czerwonym światłem latarki/zastosowanie czerwonego światła lampy

2. Stymulacja dotyku:

• Dotykanie czerwonych mas, zabawy w przelewanie, przekładanie (czerwony kisiel, czerwona masa mydlana)
• Wyławianie z wody czerwonych koralików
• Zabawa czerwonym „piaskiem kinetycznym” – przesypywanie, ugniatanie, przekładanie do miseczek przy użyciu łyżki
• „Wykopaliska” – wyciąganie z czerwonej żelatynowej masy ukrytych przedmiotów
• „Czerwona biesiada” – dotykanie czerwonych owoców i warzyw
• „Czerwony obraz” – malowanie rękami z użyciem czerwonej farby z dodatkiem kaszy manny
• Zabawa czerwonymi hydrożelkami

3. Stymulacja słuchu:

• Gra na instrumentach do piosenki „Czerwone jabłuszko”. Taniec w kręgu przy piosence
• „Czerwona bajka” – bajkoterapia
• „Światła” – słuchanie piosenki, połączone z eksponowaniem światła czerwonego. Zabawa ruchowa przy piosence – reagowanie na sygnały (zatrzymywanie się na widok czerwonego światła/czerwonego koloru). Utrwalanie zasad bezpiecznego przechodzenia przez ulicę

4. Stymulacja węchu:

• Wąchanie „czerwonych” zapachów – olejek truskawkowy, zapachy czerwonych owoców i warzyw

5. Stymulacja zmysłu równowagi:

• Chodzenie po czerwonym chodniku (czerwone krążki)

6. Stymulacja smaku:

• Czerwona biesiada – kosztowanie czerwonych owoców i warzyw oraz soku z czerwonych owoców

Przykładowy konspekt zajęć prowadzonych według programu „Kolorowe miesiące. Nauczanie polisensoryczne w pracy grupowej  z dziećmi”

KONSPEKT ZAJĘĆ DYDAKTYCZNYCH W GRUPIE PRZEDSZKOLNEJ

Liczba uczestników zajęć: 5 (dzieci w wieku 3-6 lat z autyzmem, jedno z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym)

Rodzaj zajęć: zajęcia grupowe

Temat zajęć: „Zielone zabawy”

Czas trwania: 90 minut

CEL OGÓLNY:

• Całościowe wsparcie rozwoju dziecka

CELE OPERACYJNE:

• OBSZAR FIZYCZNY: dziecko współdziała podczas zabaw muzyczno-ruchowych, ruchowych, naśladowczych, plastycznych
• OBSZAR EMOCJONALNY: dziecko doświadcza pozytywnych emocji związanych z zabawą, aktywnością własną, radzi sobie z przeżywanymi emocjami, stara się zrozumieć emocje innych
• OBSZAR SPOŁECZNY: dziecko nawiązuje relację z rówieśnikami podczas wspólnych zabaw, uczy się przestrzegania zasad, wykorzystuje komunikaty werbalne i pozawerbalne, aktywnie włącza się do zabaw grupowych
• OBSZAR POZNAWCZY: dziecko rozwija zmysły i uczy się je wykorzystywać, reaguje na imię, rozwija umiejętność naśladowania prostych czynności, rozumie proste komunikaty słowne, przelicza w zakresie 4 wspólnie z N., poznaje i utrwala znajomość koloru zielonego, rozróżnia pojęcia „mały – duży”, koncentruje uwagę na czytanym tekście, składa proste obrazki z części

METODY:

prezentacja, pokaz, pedagogika zabawy, plastyka sensoryczna, zajęcia muzyczno-ruchowe, aromaterapia, bajkoterapia

FORMY:

grupowa zindywidualizowana

POMOCE DYDAKTYCZNE:

zielone balony, zielone dekoracje, zielona chusta, zielona bibuła, zielone stroje, olejek jodłowy, domek zapachowy, zielone piłeczki, kosz, zielone wstążeczki, instrumenty muzyczne, laptop, zielone warzywa (sałata, ogórek), zielona piankolina, naczynia, łyżki, pacynki do bajki o zielonych słoniach, klocki, pędzle, zielona farba, kolorowanka „Ogórek”, zdjęcie sali przedszkolnej, muzyka relaksacyjna

PRZEBIEG ZAJEĆ

Nauczyciel eksponuje w otoczeniu kolor zielony poprzez zawieszenie zielonych baloników, pasków bibuły w kolorze zielonym, przysłonięcie tablicy zielonym materiałem lub wyeksponowanie na tablicy zielonych elementów (trawa, żaba, liście, itp.). Uczestnicy zajęć mają na sobie zielone stroje.

CZĘŚĆ WPROWADZAJĄCA:

1. Zapalenie lampki zapachowej – zapach jodłowy
2. Zabawy na powitanie grupy – „Stoimy wszyscy w kole…”, zabawy z chustą w kolorze zielonym, zabawa „Kto złapie zielony balonik?”
3. Powitanie poszczególnych członków grupy – Witaj…, wyklaskiwanie imion, masaż dłoni olejkiem jodłowym

CZĘŚĆ WŁAŚCIWA:

1. Zabawa integrująca „Rzucamy zielonymi piłeczkami”. Liczenie wrzucanych do kosza (pudełka) piłek
2. Taniec w kółeczku przy piosence „Kiedy wiosna przyjdzie do nas”. Poruszanie zielonymi wstążeczkami
3. Granie na instrumentach muzycznych do piosenki „Kto lubi kolor zielony”
4. Dotykanie, wąchanie, kosztowanie zielonych warzyw (sałata, ogórek)
5. Zabawa zieloną piankoliną – ugniatanie, przekładanie masy do pojemników, odciskanie śladów różnych przedmiotów
6. Zielona bajka – teatrzyk

„Były sobie cztery zielone słoniki (nauczyciel pokazuje dzieciom pacynki, wykonane z rolek po papierze toaletowym). Jeden z nich nazywał się „Jeden”, drugi miał na imię „Dwa”, trzeci – „Trzy”, a czwarty – „Cztery”. To ich tato, który był znanym matematykiem, nadał im takie imiona. Słonięta były tak podobne, że mama za każdym razem myliła je ze sobą. Postanowiła więc jakoś je oznaczyć. Wzięła do trąby pędzel i namalowała im na głowie kropki (dzieci, kolejno, malują na karteczkach 1 – 4 kropki, nauczyciel przypina kartki do pacynek, wspólnie liczą kropki). Jeden dostał jedną kropkę, Dwa – dwie kropki, Trzy – trzy kropki, a Cztery – cztery kropki. Codziennie rano, przed wyjściem słoników do przedszkola, malowała kropki na ich czołach. Od tej pory myliła je już tylko po wieczornym myciu. I prawdę mówiąc nie wiadomo, jakim sposobem na nowo rozpoznawała je z rana. Prawdopodobnie wierzyła im na słowo. Mama słonica była bardzo mądrą mamą, bo wiedziała, że własnym dzieciom trzeba wierzyć.

Słoniki bardzo lubiły chodzić do przedszkola (nauczyciel pokazuje zdjęcie sali przedszkolnej). Miały tam wiele koleżanek i kolegów oraz bardzo miłe panie: Madzię, Jadzię i Marzenkę (nauczyciel pokazuje poszczególne pacynki). W przedszkolu było dużo zabawek, a panie starały się wymyślać dla dzieci wiele ciekawych zajęć. Jeden najbardziej lubił zabawy klockami (nauczyciel pokazuje klocki, dzieci przez chwilę się nimi bawią). Układał z nich wieże, domki, zamki i bardzo go to cieszyło. Dwa lubił malowanie, a jego ulubionym kolorem farb, był kolor zielony (dzieci malują zieloną farbą po kartce papieru). Trzy kochał puzzle: codziennie dopasowywał do siebie ich elementy i z przyjemnością przyglądał się ułożonym obrazkom (dzieci przez chwilę układają puzzle). Ulubioną zabawą czwartego słonika była zabawa balonikami (dzieci bawią się wspólnie balonikami). Wszystkie słoniki, a także inne dzieci z przedszkola, bardzo lubiły wspólne muzykowanie. Ulubionym utworem słoników była piosenka „Cztery słonie” (dzieci grają na instrumentach do piosenki „Cztery słonie”).

Pewnego dnia do przedszkola przyjęto nowe słoniątko (nauczyciel pokazuje pacynkę). Miało na imię Lucjan i podobnie jak nasza słoniowa gromadka było zielone. Jeden, Dwa, Trzy i Cztery ucieszyły się bardzo, nigdy dotąd nie znały bowiem żadnego innego słonika. Ich przedszkolni koleżanki i koledzy byli żyrafkami, lwiątkami, małpkami a nawet zebrami, ale innego słonika nigdy w przedszkolu nie było. Dla Lucjana przyjście do przedszkola też było nową sytuacją. Tak bardzo był zaniepokojony i wystraszony, że często zdarzało mu się płakać (nauczyciel naśladuje płacz). Słoniki też czuły się nieswojo i nie wiedziały, co zrobić w takiej sytuacji. A wy wiecie jak można byłoby pomóc Lucjanowi?

Słoniki postanowiły, że zaproszą Lucjana do wspólnej zabawy (zabawa w „Baloniku nasz malutki”). Jeden pokazał Lucjanowi, jak można układać z klocków wspaniałe budowle (nauczyciel pokazuje klocki), Dwa – zachęcił go do wspólnego malowania (nauczyciel demonstruje malowanie pędzlem), Trzy – nauczył go układać puzzle (nauczyciel pokazuje puzzle), a Cztery zaprosił do wspólnej zabawy balonem (wszystkie dzieci przez chwile bawią się balonem). Lucjan coraz rzadziej płakał, a coraz częściej się uśmiechał.

Słoniki bardzo się polubiły. Nie chciały już śpiewać piosenki o czterech słoniach, bo po dołączeniu Lucjana do ich gromadki – było ich już pięć. Zamiast tego ich najulubieńszą piosenką stała się piosenka „Ogórek”. Ogórek był przecież tak samo zielony jak pięć małych słoni (dzieci tańczą wspólnie przy piosence „Ogórek”).

7. „Ogórek” – wykonanie pracy plastycznej, malowanie zieloną farbą wewnątrz konturów

CZĘŚĆ KOŃCOWA:

1. Gaszenie lampki zapachowej
2. Odpoczynek przy muzyce relaksacyjnej

VI. EWALUACJA

Realizacja programu „Kolorowe miesiące. Nauczanie polisensoryczne w pracy grupowej z dziećmi” będzie podlegała systematycznej i trwałej kontroli własnej oraz innych nauczycieli. Potrzeby dzieci będą stale obserwowane i treści programowe będą na bieżąco do nich dostosowywane. Osiągnięcia wychowanków wyznaczać będą tor działań wprowadzających program nauczycieli. Uczestnicy zajęć będą poddani wstępnej ocenie w październiku i końcowej – w maju w oparciu o skonstruowany arkusz obserwacji. Praca dzieci będzie dokumentowana w postaci kwartalnej gazetki,  którą otrzymają rodzice i nauczyciele w formie papierowej lub elektronicznej. Zdjęcia z zajęć zostaną umieszczone również na gazetce w szkolnym korytarzu. Pod koniec roku zostanie zorganizowana wystawa prac, które powstaną podczas zajęć. W celu sprawdzenia efektywności i przydatności programu zostanie przeprowadzona krótka ankieta wśród nauczycieli przedszkola.

Narzędzia ewaluacji:

• gazetka kwartalna – dokumentacja przebiegu zajęć
• arkusz obserwacji dziecka
• ankieta dla nauczycieli przedszkola

VII. BIBLIOGRAFIA

• A. Smrokowska-Reichmann, Osiem Zasad Metody Snoezelen. Materiały dla uczestników szkolenia Snoezelen w Zespole Szkół Specjalnych i Unicef w Rzeszowie, Rzeszów 2020
• M. Wójcik, Plastyka sensoryczna – materiały poszkoleniowe. ISKRA, Rzeszów 2019
• Violet F. Maas, Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej, Wydawnictwo WSiP, Warszawa 1998
• E., M. Herzyk, Twórczość dzieci niepełnosprawnych jako forma rewalidacji. Rewalidacja – czasopismo dla nauczycieli i terapeutów, Wydawnictwo CMPP-P, Warszawa 2009
• J. Kielin (red.), Rozwój daje radość, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1999
• M. Piszczek, Terapia zabawą. Terapia przez sztukę, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej MEN, Warszawa 1997
• A. Franczyk, K. Krajewska, Program psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym z deficytami i zaburzeniami rozwoju, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2003

Autor: Katarzyna Lewandowska – Czytelniczka Portalu