Praca z uczniami z zespołem Aspergera bywa dla nauczycieli i pedagogów dużym wyzwaniem pedagogicznym. Jednym z takich wyzwań w pracy z uczniami z ZA są napady złości i agresji, które są często – z naszego punktu widzenia – niewspółmierne do sytuacji, co sprawia, że ciężko nam je przewidzieć. Zdarza się, że uczniowie ze spektrum wpadają w złość podczas lekcji. Wtedy nauczyciel potrzebuje pewnych strategii radzenia sobie z zachowaniami trudnymi, mając na uwadze dobro dziecka z ZA, jak i reszty uczniów. Co można zrobić w warunkach szkolnych, aby poradzić sobie z takimi zachowaniami?

1. Zapobieganie

Na samym początku warto starać się zapobiegać wybuchom złości. Przede wszystkim należy zadbać o to, aby otoczenie było dla dziecka sprzyjające. Nadmierne bodźce, takie jak: hałas czy zbyt duża ilość rzeczy wokoło, mogą  skutecznie wytrącać dziecko z równowagi. Należy również zwracać baczną uwagę na to, czy uczeń przejawia objawy zmęczenia – wtedy powinno się zrobić przerwę w pracy i tym samym zapobiec stresującej sytuacji. Warto również rozmawiać z rodzicami i opiekunami dziecka – być może w domu stało się coś, co wytrąciło naszego podopiecznego z równowagi i przypomniał sobie o tym podczas lekcji.

Jednak czasami pomimo naszych starań, wybuch złości i tak następuje, co wtedy robić?

2. Spokojna reakcja

Przede wszystkim należy mówić do ucznia spokojnym i opanowanym tonem, jeśli dziecko wyczuje w naszym głosie złość, może się jeszcze bardziej zdenerwować. Oczywiście jesteśmy ludźmi i mamy prawo mieć swoje negatywne emocje, jednak naszym zadaniem w tej sytuacji jest nieokazanie ich dziecku. Należy również unikać nadmiernej gestykulacji, a także mówić do dziecka prostymi i krótkimi komunikatami.

3. Odwracanie uwagi i przedstawianie konsekwencji

W sytuacjach, kiedy dziecko jest zdenerwowane, warto jest spróbować odwrócić jego uwagę od tej sytuacji, np. poprzez poruszenie tematu, który leży w kanonie jego zainteresowań. Jeśli dziecko interesuje się np. tematyką kosmosu, możesz zapytać go o to, czego się ostatnio w tym temacie nowego dowiedziało lub nawiązać do waszej poprzedniej rozmowy na ten temat. Kiedy złość dziecka narasta i pojawiają się takie zachowania jak próba niszczenia jakiegoś przedmiotu, należy przedstawiać dziecku naturalne konsekwencje wynikające z takiego zachowania, np. Jeśli podrzesz swoją książkę, nie będziesz jej miał.

4. Przerwanie stresowej sytuacji

Jeśli napad złości przybiera na sile, należy przerwać stresową dla dziecka sytuację poprzez wyłączenie go z niej – należy odciąć ucznia od sytuacji stresowej, zabrać go do miejsca, gdzie może się wyciszyć i uspokoić. Kiedy uczeń będzie spokojny, możemy powrócić do tematu i porozmawiać o tym, co się stało. W rozmowie należy wskazać dziecku alternatywne metody reagowania na daną sytuację, np. podarcie gazety czy kartki papieru. Pamiętaj, że miejsce, do którego zabierzesz dziecko, musi kojarzyć mu się z bezpieczeństwem. Jeśli masz w klasie dzieci z ZA, zorganizuj takie miejsce na końcu sali bądź na szkolnym korytarzu – ważne, abyś mógł dziecko stale obserwować. W wypadku kiedy uczeń jest agresywny, utrzymaj pomiędzy sobą a dzieckiem bezpieczną odległość, nie przekraczaj odległości na wyciągniecie ręki, stań do dziecka bokiem, kiedy z nim rozmawiasz.

5. Kodeks złości

W sytuacji kiedy napady złości pojawiają się coraz częściej, można utworzyć wraz z uczniem Kodeks Złości – czyli zasady postępowania ucznia w przypadku narastającej złości.

Kiedy jestem zły mogę:

• Wziąć 10 głębokich oddechów.
• Zamknąć oczy i pomyśleć o czymś przyjemnym.
• Zgłosić ten fakt nauczycielowi i poprosić o pomoc.
• Narysować swoją złość.
• Zgnieść kartkę papieru.
• Podrzeć kartkę papieru (i wyrzucić ją do kosza).
• Po uzyskaniu zgody nauczyciela – iść na dywan i wyciszyć się w samotności.
• Policzyć od 10 do 1.
• Wyjść na chwilę na korytarz po uzyskaniu zgody nauczyciela, ale pozostać w zasięgu jego wzroku.

Kiedy jestem zły nie mogę:

• Krzyczeć, obrażać innych.
• Nikogo (w tym siebie) bić czy grozić.
• Rzucać rzeczami i ich niszczyć.
• Przedrzeźniać nauczycieli.                      

6. Kolorowy plan lekcji

Metodą, która ułatwia dziecku funkcjonowanie w szkole, a tym samym może zapobiegać zdenerwowaniu, jest stworzenie dla dziecka kolorowego planu lekcji. Dzięki praktycznej rozpisce kolejnych lekcji, numerów sal i zajęć dodatkowych, uczeń będzie czuł się w szkole pewniej, co obniży jego poziom stresu.

7. Protokół złości

W sytuacjach, kiedy dziecko uspokoi się, warto wypełnić razem z nim protokół złości. Taki protokół dziecko może wypełniać również w domu z rodzicami. Jest to moment, w którym uczeń może określić, co konkretnie wyprowadziło go z równowagi i uświadomić sobie, w jaki sposób zareagował na daną sytuację oraz ustalić, jak powinien się zachować. Warto, aby dziecko przećwiczyło reakcję na daną sytuację wraz z nauczycielem lub rodzicem.

1. Co mnie dzisiaj zdenerwowało?

………………………………………………………………………………………………

2. Jak na to zareagowałem? (krzyczałem, płakałem, uciekłem z klasy, okładałem wszystkich wokoło albo siebie, zdenerwowałem kogoś zupełnie niewinnego, poprosiłem o pomoc dorosłego, byłem niesympatyczny wobec innych, poczekałem na następną okazję do zemsty, inne – jakie?)

………………………………………………………………………………………………

3. Jak chciałbym/powinienem zareagować następnym razem?

………………………………………………………………………………………………

4. Wyobrażę sobie tę sytuację jeszcze raz bardzo dokładnie i przećwiczę reakcję, którą wymieniłem w punkcie numer 3. Powiem przed lustrem bardzo głośno np. Policzę powoli do 10 w myślach i się uspokoję albo będę trenował głębokie oddychanie.

Warto również w takich sytuacjach, kiedy napady złości są częste, porozmawiać z rodzicami i zapytać ich o zdanie – to oni w końcu spędzają z dzieckiem najwięcej czasu i znają go najlepiej, dlatego mogą być skarbnicą wiedzy w kwestii tego, co uspokaja ich dziecko.

W pracy z dziećmi z zespołem Aspergera należy brać również pod uwagę fakt, że nie zawsze i nie w każdym przypadku, każda metoda zadziała. Ile jest dzieci z ZA, tyle jest problemów i sposobów reagowania na nie. Pamiętajmy też, że w pracy z uczniami z zespołem Aspergera trzeba kierować się przede wszystkim zrozumieniem i cierpliwością, a także pamiętać o tym, aby nigdy nie karać dziecka za objawy zaburzenia.

Bibliografia:

• https://autyzmwszkole.com/2016/07/24/leknapady-zlosci-w-klasie/
• http://niegrzecznedzieci.org.pl/asperger/skuteczne-strategie-postepowania-z-ludzmi-dotknietymi-lagodna-forma-autyzmu/
• http://zycieaspergera.blogspot.com/2014/12/autoagresja.html
• https://autyzmwszkole.com/2017/12/05/wybuch-zlosci-plan-w-chwili-zalamania/
• https://autyzmwszkole.com/2019/12/03/protokol-zlosci-i-zdenerwowania/

Autor: Marta Gągol – Czytelniczka Portalu