„Życie w autyzmie jest kiepskim przygotowaniem do życia w świecie bez autyzmu. Uprzejmość zastawiła wiele pułapek, w które można wpaść. Ludzie z autyzmem żadnej nie ominą; są w tym mistrzami”.

Axel Brauns

Czas oczekiwania na święta wypełniony jest mnóstwem doznań. Wokół słychać dźwięki świątecznych melodii, widać migające światełka lampek, kolorowe i błyszczące bombki. Zazwyczaj każdemu, czy tego chce, czy nie – udziela się bożonarodzeniowy nastrój. Wśród nas żyją jednak dzieci i dorośli, dla których świąteczny kiermasz różnorodnych wydarzeń stanowi bardzo trudny do zniesienia okres. To osoby ze spektrum autyzmu.

Prawie u wszystkich osób z autyzmem występują problemy z przetwarzaniem sensorycznym. Większość z nich ma trudności z przetwarzaniem światła, dźwięków, zapachów, pewnych wrażeń dotykowych lub smaków. Magia nadchodzących świąt oparta jest właśnie na różnorodnych wrażeniach. Jeśli zastanowimy się nad trudnościami z przetwarzaniem sensorycznym tej grupy osób, to ich walka o radzenie sobie w zmiennym środowisku zyska więcej sensu.

Już sam zmieniający się wystrój sklepów, przedszkola, domu lub tradycyjne pieczenie pachnących pierniczków mogą spowodować znaczne trudności wychowawcze. U niektórych dzieci z autyzmem nasilają się w tym czasie manieryzmy, trudności w funkcjonowaniu w grupie rówieśników, zachowania agresywne lub autoagresywne. Czas bożonarodzeniowy to także zmiana znanej dziecku od miesięcy rutyny, dzięki której rzeczywistość staje się dla niego bardziej zrozumiała i przyjazna. Wiemy już, że powtarzające się schematyczne czynności zmniejszają w osobie ze spektrum napięcie i redukują stres. Bywają one jednak kłopotliwe w momencie, gdy ktoś próbuje je zmienić.

Przez święta dziecko z autyzmem ma bardzo mocno zaburzony codzienny rytm. Już sam fakt, że nie chodzi w tym czasie do przedszkola lub szkoły jest dla dziecka stanem urastającym do niepojętych rozmiarów problemu. Jeżeli dojdą do tego zmiany związane z wizytą w domu gości, innym jedzeniem, prezentami czy wyjazdem – zarówno dziecko, jak i jego rodzina, przeżywają duży dyskomfort. Święta zamiast spokoju i relaksu stają się wówczas nie chcącym się skończyć koszmarem.

Niewielu z nas lubi być zaskakiwanym, a dzieci ze spektrum autyzmu szczególnie. Należy więc w dostępny sposób informować je o tym, co ma nastąpić. Dobrze, gdy już wcześniej zaczniemy przeprowadzać z dzieckiem rozmowy związane ze zbliżającymi się świętami. Pomocne w tym mogą okazać się historyjki obrazkowe, ilustracje w książkach, fotografie osób, z którymi dziecko będzie miało kontakt w czasie świąt czy ikony z komunikatorów używanych przez dziecko niewerbalne. Jedną z ważniejszych rzeczy, które także powinniśmy uwzględnić, jest zwizualizowanie dziecku informacji o rozkładzie czynności w najbliższej przyszłości. Możemy do tego wykorzystać obrazkowe plany dnia oraz aktywności. Pomoże to uniknąć wielu problemów, trudnych zachowań i stresujących sytuacji.

Strategie radzenia sobie w czasie świąt:

1. Stosuj pomoce wizualne

• Jeżeli wyjeżdżasz na święta, stwórz książkę z obrazkami, w której pokażesz, gdzie jedziesz oraz osoby, z którymi się spotkasz.
• Stwórz „grafik” wydarzeń świątecznych, zwłaszcza po tym, jak dobiegną one końca.
• Dołącz zdjęcie lub rysunek czynności, jaka przynosi radość twojemu dziecku albo obrazek w grafiku oznaczający „czas w samotności”, aby wiedziało, że w którymś momencie czeka je przerwa.

2. Zapewnij dziecku czas w odosobnieniu

• Wyznacz jakieś miejsce tylko dla swojego dziecka. Jeżeli spotkanie rodzinne odbywa się w twoim domu, spokojnie powiedz innym, że pokój twojego dziecka ma być dla niego ostoją.
• Jeżeli jesteś u kogoś z wizytą, zapytaj, czy dysponuje jakimś pokojem, który można wykorzystać do tego celu. Przynieś ulubione zabawki, filmy i umieść je tam.

3. Trzymaj się grafiku

• Rób wszystko, co w twojej mocy, by trzymać się zwyczajów dziecka. Nawet w dniu Bożego Narodzenia, w czasie Wielkanocy czy jakiegokolwiek innego święta, które obchodzisz, przestrzegaj grafiku dziecka na tyle, na ile jest to możliwe.

4. Promuj świadomość

• Kolejną sprawą jest przygotowanie osób, które będziesz odwiedzać lub które będą odwiedzać was. Powiedz im, jak mają się zachować, na co zwracać uwagę, czego unikać i jak takie dziecko zainteresować. W końcu chodzi o to, aby wszyscy te święta przeżyli w miłej i komfortowej atmosferze. Zwłaszcza twoje dziecko z autyzmem. 
• Pamiętaj, że niektóre z najlepszych chwil na okazywanie pomocy przychodzą wtedy, kiedy możesz promować świadomość o autyzmie wśród członków dalszej rodziny. Każda dawka wiedzy, jaką przyswoi twoja rodzina, zapewni tobie i dziecku więcej wsparcia w ciągu roku.

5. Nie zmuszaj

• Nie zmuszaj dziecka do witania się ze wszystkimi gośćmi, przytulania ich czy całowania. Dla niego są to obce osoby. Nie każdy byłby zachwycony, gdyby zmuszano go do tulenia się do obcych osób na ulicy.
• Jeśli dziecko nie chce zjeść czegoś, to nie. Uszanuj to.
• Jeżeli dziecko nie chce, to nie musi siedzieć ze wszystkimi do końca wigilijnej kolacji.
• Nie musisz uczestniczyć z dzieckiem w świątecznych uroczystościach kościelnych, jeżeli reaguje ono źle na dźwięki organów, zapach lub nadmiar ludzi.

Święta Bożego Narodzenia to dla wielu rodzin czas próby. Jedni podliczają upływający rok w szerokim gronie rodziny, drudzy cieszą się przerwą od pracy i spędzają święta wyjazdowo poza domem, jeszcze inni długo czekają, aby spędzić ten czas w ścisłym gronie najbliższych. Dom powinien stanowić azyl dla jego mieszkańców. Dla rodzin z dzieckiem ze spektrum autyzmu szczególnie. Ważne więc jest, aby święta w nim spędzane, dawały spokój i zadowolenie. Nie muszą pachnieć smażonym karpiem czy migać kolorowymi światełkami. Ważne jest, aby były odpowiednio przemyślane, zaplanowane, a w efekcie dawały radość ze wspólnie spędzonego czasu.

Źródła:

Beytien A., Autyzm na co dzień. Ponad 150 sprawdzonych sposobów postępowania z dzieckiem ze spektrum autyzmu

Autor: Dorota Majcher – pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli