Do jednych z najczęściej używanych systemów komunikacji pozawerbalnej można zaliczyć piktogramy. Metoda ta od samego początku cieszy się popularnością wśród dzieci dotkniętych niepełnosprawnością intelektualnie, ale jest także stosowana w pracy z dziećmi
z autyzmem. System w swojej objętości liczy 850 symboli, które są tworzone zarówno w dużych, jak i małych rozmiarach. Carlson, która opracowała tą metodę w 1985 roku stwierdziła, że musi powstać taki system, który będzie mniej złożony i bardziej realistyczny. Zwracała uwagę na prosty przekaz, aby dziecko mogło w prosty sposób rozpoznać elementy znajdujące się na obrazku.

Pośród piktogramów wyróżniamy:

• piktogramy wykonane na białym tle, np. Picture Communication Symbols
• piktogramy wykonane na czarnym tle, np. Piktogram Ideogram Communication

Metoda ta jest najczęściej wykorzystywana w porozumiewaniu się z osobami, które nie mówią, nie rozumieją mowy, nie korzystają z języka, które charakteryzują się małym stopniem inicjacji kontaktu oraz jakiegokolwiek porozumienia z otoczeniem.

Kształt piktogramów przypomina kwadrat o wymiarach 10 cm x 10 cm. Na takim kartoniku znajduje się rysunek przedstawiony w czarnych konturach oraz opis słowny. Obrazki są podzielone na dwadzieścia sześć kategorii, co powinno ułatwić szukanie odpowiednich znaków. Wśród kategorii wyróżniamy: „przedmioty, postacie, czynności, cechy, obiekty, stany emocjonalne, uczucia, symbole społecznego kontaktu, porządek czasowy i relacje przestrzenne”.

Piktogramy wyróżnia kilka cech, a mianowicie:

• reprezentuje realną rzeczywistość
• wyróżnia jednoznaczność w zrozumieniu
• zauważalna przewaga znaków nad tekstem
• biało-czarny odcień dający lepszy odbiór zmysłom.

Użycie piktogramów nie jest narzucone, ponieważ osoba sama wybiera styl tworzenia. „Może budować swoje wypowiedzi według reguł składni języka dźwiękowego lub używać jednego znaku w formie sygnalizacji treści”.

System PCS (Picture Communication Symbols) co oznacza tłumacząc na język polski „symbol komunikacji obrazkowej” powstał w roku 1981 w Stanach Zjednoczonych. Zaprojektowany został przez firmę Mayer – Johnson. System składa się z 3 000 symboli, zarówno czarno-białych, jak i kolorowych. PCS zawiera symbole, które przedstawiają słowa, zdania, zwroty proste i złożone.

Dużym atutem jest przejrzystość, która ułatwia dzieciom zrozumienie ich znaczenia oraz nie wymaga dużego wysiłku ze strony dziecka w zrozumieniu przekazu płynącego z obrazka. Prostota w odbiorze charakteryzuje się łączeniem obrazków w jeden np.: „do symbolu przedstawiającego ogólny wyraz twarzy mogą być dorysowane okulary lub wąsy”. Zestaw PCS swoją dostępność ukazuje w programie „Boardmaker”, którego zadaniem jest tworzenie odpowiednich symboli dla każdego dziecka.

Wyróżniamy także system Blissa, którego powstawanie datuje się od 1942 do 1965 roku. Wydany przez Charlesa K. Blissa, który w pierwotnej wersji miał służyć do porozumiewania się najważniejszych dyplomatów na spotkaniach międzynarodowych. Symbole w tej metodzie są przedstawione w sposób schematyczny, są to nieskomplikowane znaki przypominające koło, kwadrat, strzałki, linie, które mają swoje znaczenia. Narysowane w izolacji lub w połączeniu z kilkoma innymi symbolami odkrywają swoje znaczenie.

Dzięki 3 000 symboli możliwe jest budowanie ponad 6 000 słów, które tworzą logiczne połączenie składni. Grafikę można podzielić na cztery kategorie: „ideogramy, piktogramy, symbole arbitralne i symbole międzynarodowe”. System pozwala osobie korzystającej z takiej metody na wyrażenie swoich emocji oraz ukazanie pełnej osobowości. Korzystanie z systemu jest przewidziane dla osób z uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego, zaburzeniami mowy lub jej brakiem.

Używanym do dzisiaj jest także system PECS (Picture Exchange Communication System) co oznacza „system komunikacyjny wymiany obrazkowej”. Został zaprojektowany w 1994 roku przez Andy Bony i Lori Frost. Należy wspomnieć, że do PECS nie przynależy żaden system symboliki. Dozwolone jest użycie symboli zarówno PIC jak i PCS oraz własnych obrazków lub fotografii. Proces nauki przebiega bez wymuszenia mowy u dziecka. Każde dziecko opanowuje system w zakresie swoich możliwości.

Główną zasadą w tej metodzie jest dobór odpowiednich obrazków, rysunków, mowa tu o pewnej kombinacji, w której sprawdzamy rozumienie znaków przez dziecko. Zasada działania jest prosta. Dziecko chcąc wyrazić swój stan lub potrzebę, dobiera np.: trzy obrazki – (1) ja chcę, (2) dostać, (3) kredki – w taki sposób dziecko układa swoje potrzeby na uchwycie i układa je w odpowiedniej kolejności. Naukę PECS można zawrzeć w sześciu fazach:

1) „Jak się porozumiewać” – uczeń uczy się zamieniać pojedyncze grafiki w zależności od potrzeby w danej chwili;

2) „Odległość i cierpliwość” – w tej fazie nauka „kładzie nacisk” na wymianę obrazka na przedmiot;

3) „Różnorodność obrazków” – uczniowie dokonują wyboru pomiędzy dwoma obrazkami, celem jest zdecydowanie się tylko na jedną rzecz bądź czynność znajdującą się na grafice;

4) „Budowanie zdań” – uczniowie budują zdania zaczynając od „chcę” a następnie kończą kilkoma innymi obrazkami, na których znajdują się przedmioty lub czynności;

5) „Odpowiadanie na pytania” – uczniowie deklarują o swoich potrzebach;

6) „Komentowanie” – jest to ostania faza, w której dzieci uczą się również odpowiadania na pytania, ale w sposób rozbudowany: „co widzisz?”, „co słychać?”.

W pracy przy tym systemie zauważalna jest szybkość uczenia się dzieci, ze względu na otrzymywanie wzmocnień, o które dziecko prosi. Można tutaj mówić o behawioryzmie, który pokazuje możliwości i zdolności ucznia. Sukcesem jest fakt, kiedy dziecko umie posługiwać się w odpowiedni sposób symbolami, nie tylko patrzymy na ilość, ale w największej mierze na jakość komunikacji.

Bibliografia:

Grycman M. i Kaczmarek B., 2014, Podręczny słownik terminów ACC komunikacji wspomagającej i alternatywnej, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków.

Gryszka – Mędrek Z., 2012, Wprowadzenie alternatywnych i wspomagających metod komunikacji u dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym, w: Logopedia Silesiana, Nr 1, s. 140 – 158.

Borzęcka A., 2016, Komunikacja alternatywna i wspomagająca w pracy z dzieckiem ze spektrum autyzmu, w: Konteksty Pedagogiczne, Nr 2, s. 157 – 159.

Autor: Dawid Turkiewicz – Czytelnik Portalu