Wybiórczość pokarmowa to stan, w którym osoba unika spożywania pewnych pokarmów lub kategorii pokarmów, lub ma bardzo ograniczony repertuar żywieniowy. Definicja ta może obejmować różne aspekty, takie jak niechęć do próbowania nowych smaków, preferowanie określonych tekstur lub konsystencji, lub unikanie określonych grup żywności, takich jak mięso, owoce czy warzywa.

U dzieci z autyzmem, wybiórczość pokarmowa jest często spotykana i może wpływać na ich zdrowie i rozwój, gdyż może prowadzić do niedoborów żywieniowych. Wybiórczość pokarmowa u dzieci z autyzmem często dotyczy produktów o różnych kolorach, smakach i konsystencjach, a także wywołuje u nich silne negatywne reakcje na nowe smaki i tekstury.

Przyczyny wybiórczości pokarmowej są różnorodne i mogą obejmować zarówno czynniki biologiczne, jak i behawioralne.

Przyczyny wybiórczości pokarmowej

Selektywność pokarmowa u dzieci z autyzmem może wynikać z nadwrażliwości na określone smaki, zapachy i tekstury. Dzieci z autyzmem często mają zwiększoną wrażliwość sensoryczną i mogą odczuwać niektóre smaki lub zapachy jako bardzo intensywne lub nieprzyjemne. Mogą również mieć problemy z przetwarzaniem bodźców sensorycznych, co może wpływać na ich chęć do próbowania nowych pokarmów.

Innymi przyczynami wybiórczości pokarmowej u dzieci z autyzmem mogą być problemy związane z konsystencją lub wyglądem żywności. Niektóre dzieci mogą unikać pokarmów o określonej konsystencji, takich jak pokarmy miękkie lub chrupiące, a inne mogą unikać pokarmów o określonej barwie lub fakturze.

W niektórych przypadkach, wybiórczość pokarmowa u dzieci z autyzmem może wynikać z nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu pokarmowego, takich jak refluks lub bóle brzucha, które powodują dyskomfort podczas jedzenia.

A co z uwarunkowaniami środowiskowymi?

Stres i napięcie emocjonalne mogą wpływać na apetyt i chęć do jedzenia. Dzieci z autyzmem, które doświadczają stresu i napięcia emocjonalnego, mogą unikać jedzenia lub preferować jedzenie pewnych potraw, które uważają za pocieszenie.

Ponadto, styl żywienia rodziny i otoczenie dziecka także mogą wpłynąć na wybiórczość pokarmową. Na przykład, jeśli rodzice jedzą tylko określone rodzaje pokarmów lub unikają pewnych grup żywności, dziecko może naśladować ten wzorzec i także unikać tych produktów.

Wreszcie, rutyna i przewidywalność w życiu dziecka z autyzmem są bardzo ważne dla jego funkcjonowania. Zmiany w rutynie i trybie życia mogą wpłynąć na niechęć dziecka do jedzenia i zwiększyć wybiórczość pokarmową. Dlatego, utrzymanie stałych rutyn i zapewnienie przewidywalności w codziennym życiu dziecka z autyzmem może pomóc w zminimalizowaniu wybiórczości pokarmowej.

Kiedy potrzebny jest specjalista?

• Dziecko jest apatyczne i ospałe;
• Dziecko ma problemy z przyjmowaniem odpowiedniej ilości kalorii i składników odżywczych;
• Dziecko wykazuje objawy niedoboru witamin lub minerałów;
• Niski przyrost wagi i słaby wzrost – poniżej norm;
• Dziecko unika dużej liczby produktów lub grup żywności;
• Repertuar potraw zmniejsza się, nie pojawiają się nowe smaki;
• Dziecko wykazuje nadwrażliwość na smaki, zapachy i tekstury pokarmów;
• Trudności związane z posiłkami dziecka zaczynają dezorganizować życie rodziny.

W przypadku stwierdzenia wybiórczości pokarmowej u dziecka z autyzmem, rodzic powinien skonsultować się z lekarzem lub specjalistą, którzy mogą pomóc w zidentyfikowaniu przyczyn i zaproponować odpowiednie rozwiązania. Możliwe, że specjalista zaleci badania laboratoryjne w celu oceny stanu odżywienia dziecka. Ponadto, terapia sensoryczna i behawioralna może pomóc dziecku w przystosowaniu się do różnych smaków i konsystencji pokarmów.

Na dobry początek – ocena trudności występujących u dziecka

1. Wywiad z rodzicami – wywiad powinien skupić się na aspektach, które zapewnią pełne zrozumienie problemu i dostarczą informacji potrzebnych do opracowania właściwego planu leczenia. Oto kilka pytań, na które warto odpowiedzieć:

– Jak często dziecko odmawia jedzenia? Czy wybiera tylko określone produkty spożywcze?

– Czy są jakieś określone pory dnia, kiedy dziecko jest bardziej skłonne do jedzenia lub odmawia jedzenia?

– Jakie rodzaje pokarmów dziecko najczęściej odmawia? Czy preferuje jedzenie określonego smaku, konsystencji, koloru lub zapachu?

– Czy dziecko ma jakieś alergie pokarmowe lub nietolerancje, które mogą wpływać na jego preferencje żywieniowe?

– Jaki jest ogólny stan zdrowia dziecka? Czy cierpi na jakieś choroby, które mogą wpływać na jego apetyt lub preferencje żywieniowe?

– Czy dziecko przyjmuje leki, które mogą wpływać na apetyt i preferencje żywieniowe?

– Jak długo dziecko ma problemy z jedzeniem? Czy problemy z jedzeniem zaczęły się wcześnie w życiu dziecka, czy pojawiły się później?

– Jak rodzice starają się zachęcić dziecko do jedzenia? Czy stosują jakieś konkretne techniki lub metody, aby pomóc dziecku pokonać wybiórczość pokarmową?

– Jakie są preferencje żywieniowe rodziny i jak często rodzina spożywa posiłki razem?

– Jakie są zwyczaje żywieniowe dziecka w przedszkolu lub szkole? Czy dziecko je tam posiłki?

– Czy dziecko ma problemy z funkcjonowaniem w innych obszarach życia, takich jak komunikacja, zachowanie czy relacje społeczne? Czy dziecko ma diagnozę autyzmu lub innej niepełnosprawności?

2. Ocena sprawności oralno-motorycznej dziecka – ocena powinna być przeprowadzana przez specjalistę (logopedę lub neurologopedę), który ma doświadczenie w pracy z dziećmi z trudnościami w jedzeniu i przełykaniu.

3. Przygotowanie Dziennika Żywieniowego – zebranie informacji o spożywanych produktach, godzinach posiłków, zachowań problematycznych podczas posiłków.

Zacznijmy od drobnych zmian

Na początku terapii wybiórczości pokarmowej dziecko spożywa pokarm, który już zna i akceptuje – następuje jedynie drobna zmiana okoliczności spożywania posiłku. Może to być zmiana miejsca spożywania posiłku, zmiana miejsca usytuowania przy stole, zmiana talerzyka i kubeczka. Jak dziecko zaakceptuje te zmiany, możemy przejść dalej. 

Terapia behawioralna – terapeuta może przeprowadzać terapię behawioralną, aby pomóc dziecku zwiększyć zainteresowanie jedzeniem i pokonać niechęć do niektórych produktów. Terapia ta może obejmować pozytywne wzmocnienia za przyjmowanie nowych pokarmów, takie jak chwalenie dziecka, kiedy spróbuje nowego jedzenia czy wykorzystywanie ćwiczeń relaksacyjnych, aby pomóc dziecku zmniejszyć napięcie podczas posiłków.

Terapia sensoryczna – terapeuta może zastosować terapię sensoryczną, aby pomóc dziecku przystosować się do różnych smaków, zapachów i tekstur pokarmów. Terapia ta może obejmować eksperymentowanie z różnymi rodzajami jedzenia, grą w zabawy związane z jedzeniem, takie jak układanie potraw czy korzystanie z różnych narzędzi do jedzenia.

Oto kilka przykładów terapii sensorycznej, które mogą pomóc dziecku z wybiórczością pokarmową:

1. Eksperymentowanie z różnymi rodzajami jedzenia – pozwól dziecku spróbować różnych rodzajów jedzenia, takich jak różne smaki, tekstury i kolory. Zachęcaj dziecko do opisywania swoich wrażeń związanych z jedzeniem, np. „to jest chrupiące” lub „to jest miękkie”.
2. Układanie potraw – zachęć dziecko do układania potraw, wykorzystując różne rodzaje jedzenia. To może pomóc dziecku zrozumieć, jak różne składniki jedzenia pasują do siebie i jak wygląda estetycznie ładna potrawa.
3. Korzystanie z różnych narzędzi do jedzenia – pozwól dziecku eksperymentować z różnymi narzędziami do jedzenia, tj. łyżeczki, widelce, noże, a także kubki i słomki. Daj dziecku czas, aby przyzwyczaiło się do każdego narzędzia i zobaczyło, jak różne narzędzia mogą wpłynąć na odczucia związane z jedzeniem.
4. Stosowanie różnych metod gotowania – zachęć dziecko do udziału w procesie gotowania. Poza użyciem różnych składników, pozwól dziecku doświadczyć różnych metod gotowania, takich jak smażenie, pieczenie, gotowanie na parze czy grillowanie.
5. Stymulowanie zmysłu smaku – wykorzystaj różne smaki do stymulowania zmysłu smaku dziecka. Zachęcaj dziecko do rozpoznawania i opisywania różnych smaków, takich jak słodki, kwaśny, gorzki i słony.
6. Stymulowanie zmysłu węchu – wykorzystaj różne zapachy do stymulowania zmysłu węchu dziecka. Wykorzystaj aromatyczne zioła, przyprawy czy świeże owoce i warzywa, aby dziecko mogło poznać różne zapachy i nauczyć się je rozpoznawać.

Ważne jest, aby terapia sensoryczna była dostosowana do indywidualnych potrzeb, preferencji i możliwości dziecka.

Gdy dziecko ucieka od stołu…

Jeśli dziecko ucieka od stołu podczas posiłków, warto wprowadzić kilka kroków, aby pomóc dziecku zrozumieć, że jedzenie jest ważne i powinno być spożywane w wyznaczonym czasie i miejscu.

1. Stwórz rutynę posiłków – ustal regularne godziny posiłków i upewnij się, że dziecko jest gotowe do jedzenia wtedy, gdy jedzenie jest podawane. W ten sposób dziecko zacznie przyzwyczajać się do jedzenia o określonych porach dnia.
2. Twórz pozytywną atmosferę podczas posiłków – pozwól dziecku nauczyć się, że jedzenie to przyjemność. Utwórz pozytywną atmosferę podczas posiłków, mówiąc na przykład o tym, jakie jedzenie lubisz i dlaczego jest ono dobre. Wspólnie możecie również rozmawiać o przyjemnych tematach, aby dziecko mogło zrelaksować się podczas jedzenia.
3. Unikaj rozpraszaczy uwagi podczas posiłku – oglądanie telewizji, granie czy przeglądanie smartfona, podczas posiłku utrudnia skupienie się na jedzeniu i przełamywanie wybiórczości pokarmowej. Gdy dziecko jest rozproszone, trudniej mu jest skupić się na smaku i konsystencji jedzenia, a tym samym może unikać nieznanych mu potraw.
4. Ogranicz czas jedzenia – jeśli dziecko nie chce siedzieć przy stole przez długi czas, spróbuj ograniczyć czas jedzenia do około 20-30 minut. To wystarczający czas, aby dziecko mogło zjeść swoje posiłki, a jednocześnie uniknąć nudy i utraty zainteresowania.
5. Zachęcaj dziecko do jedzenia – mów pozytywnie o jedzeniu i zachęcaj dziecko do spróbowania każdego składnika na talerzu. Możesz na przykład zapytać, jak smakuje danie, które zjadło lub zachęcać do spróbowania nowych smaków.
6. Nie karć dziecka za ucieczki od stołu – karanie dziecka za ucieczki od stołu może tylko pogorszyć sytuację. Warto zamiast tego skupić się na pozytywnym podejściu do jedzenia i wykorzystać pozytywne wzmocnienia, takie jak słowa pochwały i nagrody, aby zachęcać dziecko do spożywania posiłków przy stole.

Na koniec warto pamiętać, że dziecko nie musi jeść wszystkiego, jak każdy może mieć swoje preferencje smakowe. Trening jedzenia to bardzo wymagające zadanie dla rodziców i terapeutów. Posiłki powinny przebiegać w spokojnej atmosferze, bez zdenerwowania i negatywnych emocji, z poszanowaniem praw dziecka.

Bibliografia:

Boone V. (2020). Wychowując dziecko z autyzmem. Pozytywne strategie oparte na terapii behawioralnej. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

McGlothlin J., Rowell K. (2020). Jak pomóc dziecku ze skrajną wybiórczością pokarmową? Przewodnik krok po kroku o przezwyciężaniu wybiórczego jedzenia, awersji pokarmowej i zaburzeń odżywiania. Wydawnictwo Pestka i Ogryzek S.C.

Niemyjska, D. (2021). Trudności pokarmowe u dzieci ze spektrum autyzmu – propozycja strategii rozszerzania diety u dziecka z ASD. Szkoła Specjalna, 82(3), 196-206.

Stefanow, A. (2021). Strategie postępowania w zaburzeniach zmysłu czucia u dziecka ze spektrum autyzmu w przedszkolu terapeutycznym–studium przypadku. Niepełnosprawność-Dyskursy Pedagogiki Specjalnej, (43), 178-197.

Autor: Karolina Dziubek – pedagog specjalny, logopeda, specjalista wczesnego wspomagania rozwoju dziecka

Czytelniczka Portalu