Przewodnik po metodach i narzędziach poznanych podczas programu ERASMUS+ „Zwiększenie specjalistycznych kompetencji kadry Zespołu Szkół Specjalnych w Słupi pod Kępnem” w zakresie pracy z uczniami z niepełnosprawnością z zachowaniami trudnymi

Poradnik, który trzymacie Państwo w rękach, przedstawia obraz naszego podejścia do edukacji i konieczności budowania solidnych fundamentów dla treningu komunikacji poprzez systematyczne konstruowanie środowiska edukacyjnego. Bazujemy na zasadach analizy zachowania dziecka i kładziemy nacisk na rozwijanie funkcjonalnych umiejętności porozumiewania się. W ramach projektu ERASMUS + pt: „Zwiększenie specjalistycznych kompetencji kadry Zespołu Szkół Specjalnych w Słupi pod Kępnem” dwunastu nauczycieli ukończyło specjalistyczne szkolenie w Oxford International Study Centre, dotyczące w szczególności autyzmu, w tym zespołu Aspergera oraz właściwego postępowania przy zachowaniach trudnych. Poszerzeniu wiedzy na temat metody alternatywnej komunikacji opartej na intensywnej interakcji miedzy nauczycielem a uczniem oraz poznaniu najnowszych trendów wspierania dzieci z obniżonym rozwojem. Niniejszy poradnik prezentuje wiedzę i umiejętności zdobyte podczas szkolenia w Oxfordzie oraz job shadowingu dzięki któremu nauczyciele poszerzyli wiedzę na temat dobrych praktyk stosowanych przez partnera i umiejętności pozwalające na zaimplementowanie tych rozwiązań do ich codziennej pracy w szkole.

Spis treści:

1. Jak radzić sobie z zachowaniami trudnymi?
2. Tablice motywacyjne
3. Dieta sensoryczna
4. Niepokojące objawy w wieku niemowlęcym
5. Niepokojące objawy w wieku przedszkolnym
6. Niepokojące objawy w wieku 5 do 11 lat
7. Ciekawe publikacje

1. JAK RADZIĆ SOBIE Z ZACHOWANIAMI TRUDNYMI? 

CZYM SĄ ZACHOWANIA TRUDNE?

To zachowania, które swoim natężeniem i częstotliwością występowania lub długotrwałością trwania zagrażają bezpieczeństwu osób w otoczeniu lub osoby je przejawiającej. Do tej grupy zachowań zalicza się także takie, które uniemożliwiają nabywanie nowej wiedzy i umiejętności lub zaspokajanie potrzeb życiowych.

DO KOGO ODNOSI SIĘ POJĘCIE ZACHOWAŃ TRUDNYCH?

Pojęcie to odnosi się przede wszystkim do osób z zaburzeniami zachowania, emocjonalnymi, autyzmem i niepełnosprawnością intelektualną.

JAKI CEL MAJĄ ZACHOWANIA TRUDNE?

Prawie wszystkie zachowania nietypowe mają jeden lub więcej celów: zdobycie uwagi, uniknięcie czegoś, zdobycie czegoś, samoregulację (stereotypie, autostymulacja), zabawę.

SPOSOBY REAGOWANIA W SYTUACJACH TRUDNYCH

Okazuje się, że sposoby reagowania w sytuacjach trudnych stosowane w naszej placówce oraz w zaprzyjaźnionej szkole w Anglii są takie same. Sposoby i techniki reagowania w wybranych sytuacjach są następujące:

1. Samouszkodzenia (gryzienie ręki).
W takim przypadku podczas ćwiczeń należy uważnie obserwować dziecko, aby móc interweniować przed albo w chwili gryzienia ręki. Dziecko należy szybko chwycić za rękę, zablokować ruch do ust i poprowadzic ją wzdłuż ciała mówiąc stanowczo „ręce w dół”.

2. Samouszkodzenia (uderzanie głową).
Podczas ćwiczeń przy stole (np. układanki, kredki) należy tak ustawić krzesło dziecka, by nie mogło ono uderzać głową w ścianę z tyłu. Gdy dziecko uderza głową w stół należy przerwać jego uderzenia przez np. zarzucenie mu na twarz lekkiej tkaniny. Podczas nauki siadamy za dzieckiem, a gdy tylko schyli się ono do przodu i uderzy odsuwamy krzesło do tyłu wytrącając ciało dziecka z równowagi i przytrzymać kilka sekund a następnie przesunąć z powrotem do przodu.

3. Samouszkodzenia (uderzanie po twarzy).
Bicie się po twarzy przez dzieci jest sposobem wyładowywania najczęściej złości. Gdy tylko dziecko zacznie się bid natychmiast trzeba uchwycić jego policzki pomiędzy swoje ręce mówiąc bardzo głośno „bez bicia”. Następnie uwalniamy dziecko i pomagamy w manipulowaniu rzeczami, których aktualnie używa.

4. Agresja (kopanie i bicie dorosłych).
Eliminując złe zachowanie dzieci takie jak – kopanie i bicie – można zastosować metodę restrykcji. Zazwyczaj postępowanie takie polega na mocnym przytrzymaniu rąk dziecka przy tułowiu przez czas potrzebny do policzenia do 10-ciu, po czym pozwalamy mu wrócić do normalnej aktywności. Jeśli po uwolnieniu dziecko nadal zachowuje się źle, powtarzamy naszą akcję dopóty, dopóki nie przestanie być niegrzeczne. Podczas przytrzymywania powinniśmy okazać dziecku możliwie najmniej zainteresowania, odwracając głowę i nie odzywając się.

5. Demonstracje (rzucanie przedmiotami).
Aby stopniowo wyeliminować u dziecka nawyk rzucania przedmiotami podczas ćwiczeń należy pamiętać o tym by: po pierwsze – usuwać cenne przedmioty z zasięgu dziecka; po drugie – należy mieć je na oku i reagować zanim sięgnie po coś do rzucenia. Jeśli dziecko coś zrzuci, natychmiast należy zareagować mówiąc po prostu „bez rzucania” i przycisnąć na kilka sekund jego ręce do boków. Jeśli dziecko nie będzie rzucało przedmiotów, należy je pochwalić i nagrodzić czymś jadalnym.
W takim przypadku, jeśli dziecko rozmyślnie zrzuca przedmioty na podłogę można zastosować też inna metodę – restytucji i nawiązki tzn. dziecko musi podnieść zrzucony przedmiot i dodatkowo posprzątać otoczenie. Efektywność tej metody leży w budowaniu niechęci dziecka do wykonywania nieprzyjemnych czynności.

6. Zachowania destrukcyjne – niszczenie różnych przedmiotów.
W pomieszczeniu, w którym odbywają się zajęcia powinien być wydzielony specjalny kącik, w którym dziecko może robić bałagan bez żadnej kary. W tym pokoju można postawić dużą tackę z piaskiem i wodą a dziecko niech ma radość z robienia bałaganu. Jeśli dziecko bawi się w taki sposób, ze niszczy przedmioty, to powinien ktoś ciągle czuwać nad nim. Dziecko musi się nauczyć, że bałagan może robić jedynie w tym wydzielonym miejscu. Ważne jest, aby pokazać dziecku, że wiele uszkodzonych rzeczy można naprawić. Należy próbować naprawić dany przedmiot wraz z dzieckiem.

7. Piski, krzyki, płacz – werbalne odmowy na prośbę o spełnienie prostego zadania.
Można zastosować technikę wygaszania: przez ok. 2 tygodnie prowadzimy wykaz krzykliwego zachowania, aby sprawdzić czy następująca technika opanowania tego zachowania będzie pomocna. Po pierwsze – ignorujemy krzyki i płacz, po drugie – podpowiadamy często dziecku podczas wykonywania zadnia, po trzecie – po wykonaniu zadania natychmiast wręczamy dziecku nagrody, po czwarte – gdy dziecko jest spokojne, nie protestuje stosujemy nagrodę silnego wzmocnienia (obdarzamy je przytulaniem, pieszczotami itp.).

8. Lęki.
Można próbować uwolnić dziecko od lęku przez puszczanie relaksacyjnej muzyki lub wymawianie jego imienia, początkowo cicho, potem stopniowo coraz głośniej. Może również pomóc kołysanie dziecka lub wyraźne i proste wyjaśnienie mu, co się dzieje, przekładając wszystko na słowa.

9. Zachowania zakłócające (odskakiwanie dziecka od stołu).
Gdy dziecko podczas zajęć często odskakuje od stołu, należy umieścić stół do pracy i krzesło tak, aby dziecko siedziało plecami do kąta pokoju. Wówczas dajemy dziecku natychmiast pomoce do pracy i chwalimy je za jej rozpoczęcie. Jeśli dziecko zacznie płakać lub złościć się obracamy jego krzesło tak by znalazło się twarzą do kąta – nie dłużej niż na 1 minutę. Następnie odwracamy dziecko i dajemy mu nagrodę, jeśli tylko zacznie pracę. Danie dziecku łatwych pomocy do użycia przy stole, ulubione ćwiczenia, zajęcia zachęcają dziecko do siedzenia.

10. Brak inicjatywy, dziecko pasywnie czeka na podpowiedzi.
Należy przygotować przedmioty, zabawki, którymi dziecko lubi najbardziej się bawić np. mogą być klocki, zajęcie – puszczanie baniek itp. Swoje ulubione ćwiczenia dziecko będzie mogło wykonać tylko wtedy, gdy rozpocznie zadanie przygotowane przez nauczyciela. Kiedy dziecko dobrze rozpocznie zadanie w nagrodę będzie mogło np. wydmuchać kilka baniek. Później znowu wracamy do zajęć i przypominamy dziecko – najpierw skończ zadanie a później będziesz puszczał bańki. Stosując taki rodzaj interwencji w końcu dziecko może zacząć inicjować działanie, ponieważ jego prośby np. o bańki będą bezskuteczne dopóki nie rozpocznie zadania.

2. TABLICE MOTYWACYJNE

Pomocą naukową, która nabrała dużej popularności w ostatnim czasie jest tablica motywacyjna. Korzystamy z niej, gdy chcemy wykształcić w dziecku nawyk wykonywania jakiegoś obowiązku domowego lub gdy chcemy wyeliminować konkretne niewłaściwe zachowanie naszego dziecka. Świetnie sprawdza się także w motywowaniu dzieci do nauki nowych umiejętności.

Pobierz całość materiału

Opracowanie: Nauczyciele Zespołu Szkół Specjalnych w Słupi pod Kępnem