Czym jest mutyzm? Zasady pracy z dzieckiem

Autor: Pedagogika Specjalna - portal dla nauczycieli
Opublikowano: 4 lutego 2018 roku.

 CZYM JEST MUTYZM?

Termin mutyzm wywodzi się z języka łacińskiego i oznacza: niemy, milczący. W pedagogice, psychologii, logopedii, medycynie pojęciem tym określa się zaburzenie mowy polegające na braku lub znacznym ograniczeniu ekspresji oralnej (wypowiadania się spontanicznego oraz udzielania odpowiedzi na pytania) w sytuacjach społecznych, pomimo pełnego rozumienia mowy oraz możliwości werbalnego porozumiewania się na piśmie.

Oznacza to, że osoba dotknięta mutyzmem rozumie mowę innych ludzi, ma potrzebę komunikowania się werbalnego z otoczeniem, umie ubrać swoje myśli w odpowiednie słowa, ale nie jest w stanie ich wypowiedzieć. Objawy omawianego zaburzenia najczęściej obserwuje się w okresie, kiedy dziecko rozpoczyna uczęszczanie do przedszkola lub naukę w szkole, to jest pomiędzy 2.-3. a 5.- 8. rokiem życia. Mutyzm występuje zdecydowanie częściej u dziewczynek aniżeli u chłopców.

Diagnoza mutyzmu powinna wynikać z wieloaspektowej analizy psychicznego i somatycznego funkcjonowania dziecka dokonanej przez logopedę, psychologa, neurologa, psychiatrę.

TYPOLOGIA  MUTYZMU

Uwzględniając etiologię omawianego zaburzenia, rozróżnia się mutyzm organiczny, funkcjonalny oraz funkcjonalny o podłożu organicznym.

Przyczynami mutyzmu organicznego są wady w zakresie budowy anatomicznej, uszkodzenia lub zaburzenia funkcjonowania aparatu mowy (krtani, podniebienia, języka, szczęk) bądź obszarów mózgu odpowiedzialnych za mowę. Mutyzm organiczny eliminuje się poprzez leczenie laryngologiczne oraz terapię logopedyczną (ćwiczenia prawidłowej wymowy).

Mutyzm funkcjonalny ma podłoże psychiczne. Jego źródłem jest odczuwany przez dziecko bardzo silny lęk i brak poczucia bezpieczeństwa. Wyróżnia się trzy typy mutyzmu funkcjonalnego: całkowity, okresowy – sytuacyjny, selektywny.

Mutyzm całkowity występuje, gdy dziecko nie mówi w ogóle, w żaden sposób, w żadnej sytuacji, do nikogo. Jego komunikacja z otoczeniem odbywa się jedynie poprzez mimikę, gesty, nieartykułowane dźwięki lub bezgłośny szept.

Z okresowym mutyzmem sytuacyjnym mamy do czynienia, gdy brak lub ograniczenie mowy ma charakter przejściowy i stanowi reakcję dziecka na konkretną, trudną, stresującą, traumatyczną dla niego sytuację. Ten typ zaburzenia często mija samoistnie, gdy zniknie stres, który je wywołał. Dziecko cierpiące na okresowy mutyzm sytuacyjny komunikuje się z otoczeniem niewerbalnie (mimika, gesty) lub za pomocą słów wyrażanych pisemnie.

O mutyzmie selektywnym (wybiórczym) mówi się, gdy dziecko wybiera sytuacje i osoby, w obliczu których normalnie komunikuje się werbalnie oraz okoliczności i postacie, przy których przestaje mówić.

Aby postawić rozpoznanie mutyzmu selektywnego, muszą zaistnieć następujące warunki:

  • dziecko w pełni rozumie mowę innych ludzi;
  • zahamowanie mowy trwa ponad miesiąc, nie licząc pierwszego miesiąca pobytu dziecka w przedszkolu, szkole;
  • sytuacje i osoby, w odniesieniu do których dziecko zachowuje mowę lub traci ją, przejawiają względnie stały wzorzec, są powtarzalne i przewidywalne;
  • wykluczone zostały inne schorzenia: niepełnosprawność intelektualna, afazja, autyzm, zaburzenia psychotyczne, wady słuchu.

Z mutyzmem funkcjonalnym o podłożu organicznym mamy do czynienia, gdy na uwarunkowania organiczne nakładają się wtórne w stosunku do nich czynniki psychologiczne: np. dziecko sepleniące, jąkające się rezygnuje z komunikacji werbalnej, ponieważ obawia się kompromitacji.

W praktyce najrzadziej diagnozuje się mutyzm organiczny oraz funkcjonalny całkowity. Najczęściej natomiast mamy do czynienia z mutyzmem funkcjonalnym selektywnym. Dlatego też jemu poświęcona zostanie dalsza część materiału.

ISTOTA  I  ETIOLOGIA  MUTYZMU  SELEKTYWNEGO

Najbardziej charakterystyczną cechą mutyzmu selektywnego jest fakt, że dziecko wybiera  okoliczności i osoby, w obliczu których komunikuje się werbalnie oraz sytuacje i postacie, przy których przestaje mówić. Najczęściej dzieci te normalnie rozmawiają z członkami rodziny, w domu, a milkną przy obcych osobach dorosłych, poza domem.

Wśród obcych, poza domem dzieci te nie mówią wcale lub wypowiadają zaledwie kilka prostych słów mocno ściszonym głosem, z wyraźnym ograniczeniem kontaktu wzrokowego. Przejawiają przy tym wiele symptomów lęku: zachowują dystans wobec otoczenia, a gdy ktoś próbuje nawiązać z nimi kontakt werbalny, unikają kontaktu wzrokowego, zastygają nieruchomo (często w nienaturalnej pozie), nie wyrażając żadnych emocji, albo reagują  intensywnie, gwałtownie: płaczem, ucieczką, agresją, ssaniem palców, obgryzaniem paznokci, dotykaniem włosów, szarpaniem swojej odzieży.

Bardzo często zdarza się także, że poza domem, w oddaleniu od osób bliskich, podczas stresujących sytuacji społecznych u dzieci z mutyzmem wybiórczym pojawiają się dodatkowe problemy: trudności ze spożywaniem posiłków, korzystaniem z toalety, nadwrażliwość na pewne bodźce sensoryczne, dolegliwości somatyczne (nudności, wymioty, bóle głowy, bóle brzucha, przyspieszony oddech).

Mutyzm selektywny nie tylko mocno zaburza zwykłe, codzienne funkcjonowanie dziecka, ale w niektórych sytuacjach może nawet stanowić zagrożenie dla jego zdrowia i bezpieczeństwa. Zdarza się bowiem, że dotknięte tym syndromem dzieci nie sygnalizują otoczeniu swoich potrzeb fizjologicznych (głodu, pragnienia, zimna, przegrzania, bólu, złego samopoczucia), a w sytuacjach zagrożenia nie proszą o pomoc.

Mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem psychogennym, co oznacza, że ma przede wszystkim podłoże psychiczne. Jego źródłem jest odczuwany przez dziecko bardzo silny lęk i brak poczucia bezpieczeństwa.

W literaturze przedmiotu podkreśla się, że mutyzm może mieć także komponentę genetyczną. Zwolennicy tej koncepcji uważają, że dziecko rodzi się z genetycznymi predyspozycjami do nadwrażliwości, bojaźliwości, lęku, a sytuacja stresowa, w której się znajduje, wyzwala te objawy.

Sytuacją stresową dla dziecka może być: negatywna reakcja otoczenia na jego wypowiedzi, separacja od rodziców, utrata bliskiej osoby, wszelkiego rodzaju silne, trudne przeżycia psychiczne. Specjaliści zajmujący się mutyzmem podkreślają zgodnie, że milczenie dziecka dotkniętego tym zaburzeniem nie wynika z jego złej woli, nie jest tożsame z nieśmiałością, nie stanowi próby manipulowania otoczeniem.

Mutyzm jest skutkiem bardzo silnego lęku przed mówieniem. Interakcje werbalne wywołują u dziecka tak intensywny stres, że staje się ono niejako sparaliżowane, ma uczucie zaciśniętego gardła i fizycznie nie jest w stanie wydobyć z siebie głosu. Dziecko nie potrafi zapanować nad tymi odczuciami, więc przestaje mówić. W ten sposób próbuje zredukować napięcie i lęk pojawiające się w sytuacjach komunikacyjnych.

Reasumując, dziecko dotknięte mutyzmem nie milczy z wyboru, lecz dlatego, że nie może mówić. Bardzo chciałoby uczestniczyć w życiu społecznym i normalnie komunikować się z otoczeniem, ale fizycznie nie jest w  stanie tego uczynić.

LECZENIE  MUTYZMU  SELEKTYWNEGO

Mutyzm selektywny rozwija się stopniowo. Dlatego istotne jest, by jego leczenie rozpocząć jak najwcześniej, w początkowym stadium, zanim odruch milczenia nie utrwali się.

Podstawowym celem terapii mutyzmu wybiórczego jest przywrócenie dziecku umiejętności  werbalnego komunikowania się z ludźmi w rozmaitych sytuacjach społecznych.

Leczenie mutyzmu selektywnego należy prowadzić w oparciu o następujące zasady:

  • terapię trzeba rozpocząć jak najszybciej;
  • sposób leczenia musi być zindywidualizowany, dostosowany do aktualnych potrzeb i możliwości dziecka;
  • terapia powinna być prowadzona w oparciu o pozytywną relację dziecka z terapeutą, w bezpiecznym dla dziecka otoczeniu oraz atmosferze akceptacji, życzliwości i cierpliwości;
  • należy zaangażować do współpracy wszystkie środowiska, w jakich funkcjonuje dziecko (osoby z otoczenia dziecka muszą zaakceptować jego zachowanie oraz nauczyć się powstrzymywać od wyrażania krytyki, gniewu, rozczarowania w związku z jego problemem);
  • terapia powinna mieć charakter kompleksowy, obejmować nie tylko milczenie, ale wszystkie zaburzone na tle lękowym obszary funkcjonowania dziecka.

Terapia mutyzmu wybiórczego powinna obejmować:

  • eliminację objawów (usuwanie, wygaszanie zachowań, reakcji wzmacniających, podtrzymujących zaburzenie);
  • kształtowanie, przyswajanie nowych, korzystnych dla funkcjonowania społecznego i komunikacyjnego dziecka reakcji i zachowań;
  • umożliwienie dziecku wyrażania przeżywanych trudnych emocji różnymi, konstruktywnymi sposobami (np. aktywność twórcza);
  • zmniejszanie poziomu lęku i stresu u dziecka;
  • pomoc dziecku w radzeniu sobie z przeżywanym lękiem;
  • naukę relaksacji;
  • wzmacnianie u dziecka poczucia własnej wartości i pewności siebie w sytuacjach społecznych;
  • trening umiejętności społecznych i komunikacyjnych (inicjowania i podtrzymywania konwersacji, nawiązywania i utrzymywania kontaktu wzrokowego);
  • stopniowy rozwój komunikacji dziecka (od niewerbalnej do słownej);
  • powolne, sukcesywne przywracanie dziecku zdolności mówienia (od najprostszych dźwięków do mowy całkowitej).

W leczeniu niektórych ciężkich postaci mutyzmu selektywnego korzystne może być okresowe zastosowanie farmakoterapii celem zredukowania poziomu lęku u dziecka. Leczenie farmakologiczne nie może być jednak zasadniczym elementem terapii. Powinno jedynie stanowić wstęp do niej lub uzupełniać ją w początkowej fazie.

ZASADY  POSTĘPOWANIA Z  DZIECKIEM  CIERPIĄCYM  NA  MUTYZM  WYBIÓRCZY

 Niezależnie od oddziaływań korekcyjnych podejmowanych przez terapeutę, każdy człowiek mający kontakt z dzieckiem cierpiącym na mutyzm wybiórczy może wspomagać proces jego porozumiewania się.

W tym celu powinien przestrzegać następujących zasad:

  • nie wolno pytać dziecka, dlaczego nie mówi;
  • nie należy zwracać nadmiernej uwagi na milczenie dziecka;
  • trzeba przekonać dziecko, że rozumiemy i akceptujemy jego lęk przed mówieniem;
  • należy zapewnić dziecko, że może liczyć na nasze wsparcie w zakresie komunikacji z otoczeniem oraz radzenia sobie z lękiem;
  • nie wolno w żaden sposób zmuszać dziecka do mówienia;
  • w każdej trudnej sytuacji komunikacyjnej należy przypominać dziecku, że jego milczenie jest zjawiskiem chwilowym, które na pewno przeminie;
  • musimy uprzedzać dziecko o przyszłych trudnych, nowych, stresujących sytuacjach, by wyeliminować element zaskoczenia;
  • powinniśmy ustalić wspólnie z dzieckiem sposoby zastępczej i uzupełniającej komunikacji niewerbalnej na wypadek zaistnienia sytuacji trudnych;
  • należy zapobiegać izolacji dziecka od rówieśników, pomagając mu najróżniejszymi sposobami nawiązywać relacje z nimi;
  • trzeba organizować dziecku normalne warunki komunikacyjne, identycznie jak w przypadku jego zdrowych rówieśników;
  • nie wolno pozbawiać dziecka możliwości kontaktów z nieznajomymi ludźmi ani ograniczać mu okoliczności sprzyjających poznawaniu nowych osób;
  • zwracając się do dziecka nie należy oczekiwać natychmiastowej reakcji, trzeba dać mu dużo czasu na ewentualne udzielenie odpowiedzi;
  • należy unikać uporczywego patrzenia na dziecko, nawiązywania z nim intensywnego kontaktu wzrokowego, gdy zwracamy się do niego lub oczekujemy na jego odpowiedź;
  • jeśli dziecko zdecyduje się przemówić, nie powinno się przejawiać intensywnych reakcji, które mogłyby je spłoszyć – trzeba delikatnie, w miarę możliwości naturalnie, kontynuować rozmowę;
  • nie wolno prosić, by dziecko powiedziało coś jeszcze raz, głośniej lub wyraźniej.

Źródła:

Barbara Ołdakowska-Żyłka, Katarzyna Grąbczewska-Różycka , Mutyzm wybiórczy – dzieci uwięzione w ciszy, Oficyna MM, 2016

www.mutyzm.org.pl

 

Autor: Elżbieta Wika

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli

Bookmark the permalink.

Zbliżające się szkolenia online w naszej akredytowanej placówce doskonalenia nauczycieli:

Dodaj komentarz