Makaton – język gestów i symboli – narzędzie do komunikacji dzieci niemówiących

Autor: Pedagogika Specjalna - portal dla nauczycieli
Opublikowano: 14 października 2018 roku.

„Małe gesty mogą znaczyć więcej niż wielkie słowa”

 

Mowa, obok myślenia i sfery emocjonalno – motywacyjnej, jest wyznacznikiem psychicznego rozwoju człowieka. Uczenie się mówienia jest prawdopodobnie największym skokiem intelektualnym w życiu jednostki, otwiera ono przed dzieckiem nowy świat, świat pytań, rozumowania, komunikacji społecznej i opinii, które nadają ogromnego przyspieszenia wszystkim innym rodzajom uczenia się i sprawiają, że dziecko zaczyna się nagle wydawać w pełni rozwiniętą osobą.

Wszyscy jednak wiemy, że jeżeli dziecko nie mówi, to wcale nie oznacza, że nie ma nic do powiedzenia. Często z racji zakłóceń rozwoju, dezorganizacji ulega również proces porozumiewania się. Dziecko nie zna innego niż mowa skutecznego środka, za pomocą którego mogłoby przekazać to, co chce powiedzieć. Wiele dzieci, szczególnie niepełnosprawnych, w takich sytuacjach stosuje inne formy, jak: krzyk, płacz, autoagresja, izolowanie się – zachowania, które pomagają im zwrócić na siebie uwagę i w ten sposób zakomunikować swoje potrzeby. Często zachowania tego typu są wołaniem dziecka o pomoc w zrozumieniu otaczających je sytuacji, tego, co inni do niego mówią i czego od niego oczekują.

Dzieci niemówiące lub komunikujące się z otoczeniem w sposób bardzo uproszczony za pomocą gestów, mimiki i ruchów stanowią dużą grupę wśród dzieci z niepełnosprawnością intelektualną. Zarówno rodzic, jak i nauczyciel musi zrozumieć ich prośby, potrzebę działania i komunikowania się, a one muszą zrozumieć, czego od nich oczekuje druga osoba.

Istnieje wiele form komunikacji alternatywnej, które ułatwiają takim dzieciom porozumiewanie się, np. za pomocą zdjęć, obrazków, znaków, symboli, czy metod gestowo – mimicznych. Możliwość komunikowania się przy użyciu wspomagających sposobów porozumiewania się ma dla osób z zaburzeniami mowy różnorodne znaczenie. Mogą wypowiedzieć swoje zdanie, wyrazić potrzeby, opinie, podzielić się odczuciami i emocjami, „wygadać” się. Mają szansę być osobami decyzyjnymi – dzięki komunikacji alternatywnej „powiedzą”, co w danej chwili chcą zjeść, czy robić. Dzięki tej umiejętności mogą również zapytać o coś, wyrazić sprzeciw, odmówić. W sytuacjach niezadowolenia nie potrzebują już uciekać się do ostrych form protestu, takich jak, krzyk, bicie, czy apatia. Stają się partnerami w dialogu z drugim człowiekiem. Mają aktywny wpływ na relacje z innymi.

Jedną z propozycji pomocy, pośród wspomagających i alternatywnych sposobów porozumiewania się – AAC, skutecznego i możliwego skomunikowania się z dzieckiem jest Program Językowy Makaton – system gestów i symboli graficznych. Makaton nie odkrywa czegoś nowego, ale wykorzystuje to, co dziecko już zna i co jest mu bliskie – prosty gest i rysunek graficzny. W Polsce metoda Makaton opracowana została w latach 2001 – 2005 przez dr Bogusławę B. Kaczmarek.

Obecnie Makaton stosowany jest w całym kraju w przedszkolach, szkołach, ośrodkach. Makaton jest Programem Językowym, czyli uporządkowanym spójnym systemem znaków z określonymi, logicznymi regułami użycia oraz tworzenia nowych znaków. Jest nie tylko wspomagającym i alternatywnym sposobem porozumiewania się, ale również służy celom rozwijania umiejętności językowych oraz czytania i pisania.

Jest podejściem multimodalnym wykorzystującym dostępne kanały porozumiewania się tj. słuchowy (mowa), wzrokowy (symbol graficzny), i werbalny (mowa). Daje w ten sposób możliwość swobodnej ekspresji, służąc zarówno dzieciom, jak i dorosłym jako „głos” umożliwiający kontakt z innymi ludźmi oraz uczestniczenie w codziennym życiu.

Źródło: https://www.makaton.pl/

Na program Makatonu składają się znaki manualne – gesty oraz znaki graficzne – symbole. Gestom i symbolom zawsze towarzyszy mowa. Absolutnym fałszem jest stwierdzenie, że nauka gestów blokuje mowę dziecka. Wręcz przeciwnie – rozwija jego słownik, skutecznie motywuje do porozumiewania się z druga osobą. Gesty są formami wspomagającymi słowne porozumiewanie się. Służą, jako dodatkowy środek, który wzmacnia przekazywany przez dziecko lub dziecku komunikat. Są również alternatywą dla mowy, gdy umiejętności werbalne dzieci i dorosłych są całkowicie zaburzone.

Symbole graficzne natomiast – zarówno, jako forma wspomagająca, jak i alternatywna –przeznaczone są dla tych, którzy nie są w stanie wykonać gestu, wskazując na symbol sygnalizują swoje potrzeby, zainteresowania. Wybór gestu lub symbolu zależy więc od indywidualnych potrzeb i umiejętności osoby korzystającej z metody. Dzieci i dorośli oraz rodzice i terapeuci maja pełną możliwość wyboru najbardziej adekwatnego i odpowiedniego dla siebie, dla sytuacji środka porozumiewania się. Gesty i symbole nie są alternatywnymi wzajemnie wykluczającymi się, mogą być stosowane łącznie lub rozdzielnie.

Jeżeli dziecko z zaburzoną mową nie ma ograniczeń ruchowych, najbardziej ekonomiczną formą komunikacji jest nauka gestów – nie musimy wówczas  tworzyć książek komunikacyjnych i nosić ich ze sobą. Gest jest zawsze z nami – tak samo, jak mowa.

Elementy komunikacji alternatywnej wprowadzamy już małemu dziecku. Usprawniamy tym samym nie tylko porozumiewanie się dziecka z otoczeniem, ale również poprawiamy koncentrację wzrokowo – ruchową, uwagę, spostrzegawczość, pamięć, myślenie. Stymulujemy wszystkie procesy poznawcze dziecka. Gestom zawsze towarzyszy mowa. Im więcej słów dziecko słyszy, tym bogatsze będzie miało słownictwo (również to bierne) i tym szybciej będzie się poszerzał zasób jego słów (gestów).

Odnosi się to oczywiście do słów kierowanych wprost do dziecka. Dziecko zaczyna rozumieć sens słów dopiero wówczas, kiedy odnoszą się one do czegoś, z czym mogą je połączyć. Dlatego rodzice i inni opiekunowie powinni jak najczęściej mówić do dzieci, starając się, kiedy to tylko możliwe, koncentrować się na tym, co jest i dzieje się tu i teraz – wskazując i nazywając przedmioty, osoby i wydarzenia z najbliższego otoczenia dziecka, a zwłaszcza jego własne zachowania, uczucia i próby mówienia. Ważne jest, aby język kierowany do dziecka był językiem prostym, jasnym, o pozytywnej intonacji.

Funkcjonowanie  komunikacyjne dzieci z zaburzoną mową zależy więc w dużej mierze od stwarzanych okazji i sytuacji społecznych. Nauczyciele, którzy dają swoim uczniom bardzo mały kredyt zaufania odnośnie przekazywanych przez nich informacji, uznając, że są one mało wiarygodne, którzy niezbyt chętnie słuchają ich opowieści prowadzonych w niezręcznych gestach, czy formach językowych, zwykle przestają rozumieć potrzeby swych uczniów. Dzieci doskonale bowiem wyczuwają, że nie są wysłuchiwane i rozumiane, często wycofują się z komunikacji z dorosłymi, bywają agresywne.

Dajmy niemówiącemu dziecku zastępcze narzędzie mowy. Dbajmy o jego postępy w komunikowaniu się (w rozumieniu pojęć, mowy, otoczenia). Stwarzajmy częste sytuacje do „dialogu”, wymiany komunikatów z rówieśnikami i z innymi osobami (w szkole, w sklepie, podczas wizyt u cioci). Każde dziecko musi mieć nie tylko motywację, ale także wiele okazji do nawiązywania kontaktów z innymi. Widząc radość, jaką daje dziecku zrozumienie jego komunikatów kierowanych do innych, wiemy, że ta droga ma sens. Pamiętajmy, że niemówiące dziecko ma zamknięty w sobie zaczarowany ogród. Dając mu narzędzie do porozumiewania się, otwieramy do niego furtę i możemy go wspólnie pielęgnować i rozwijać.

 

Autor: Dorota Majcher 

 

Bookmark the permalink.

Zbliżające się szkolenia online w naszej akredytowanej placówce doskonalenia nauczycieli:

Dodaj komentarz