Wstęp

Autorski, manualny masaż logopedyczny, wykorzystujący elementy masażu dr Elżbiety Stecko oraz ustno-twarzowej regulacji Castillo Moralesa jest zabiegiem stymulacyjnym, zmniejszającym nadwrażliwość dotykową, a także przyspieszającym uzyskanie kontroli nad mięśniami twarzy.

Na początku są to zawsze ćwiczenia bierne, później mogą ewoluować we wspomagane i wreszcie samodzielne, przechodzące, o ile stan i możliwości pacjenta na to pozwolą, w ćwiczenia motoryki artykulacyjnej.

Częstotliwość i intensywność masażu zależy od wieku i stanu pacjenta oraz od obszaru, który ma być stymulowany. Wskazane jest, by wykonywać go przed funkcjami, które chcemy wspomagać np. przed przystawieniem dziecka do piersi, przed treningiem karmienia łyżeczką, czy przed ćwiczeniami artykulacyjnymi.

U pacjentów z nadwrażliwością dotykową bardzo istotna jest kolejność – zaczynamy od miejsc oddalonych od jamy ustnej – czoła lub brody, stopniowo zbliżając się do warg, a kończymy, jeśli jest taka potrzeba, wewnątrz jamy ustnej.

Cele główne:

• wygaszanie przetrwałych odruchów w strefie orofacjalnej,
• poprawa czucia,
• zmniejszenie nadwrażliwości dotykowej,
• uzyskanie kontroli nad mięśniami twarzy.

Cele szczegółowe:

• regulacja napięcia w sferze orofacjalnej,
• wspomaganie funkcji prelingwalnych: ssania, pobierania pokarmu z łyżeczki, picia z otwartego kubka, gryzienia,
• usprawnienie aparatu artykulacyjnego,
• przygotowanie aparatu mowy do fonacji i artykulacji,
• wywoływanie dźwięków mowy,
• zniwelowanie ślinienia.

Przeznaczenie masażu logopedycznego:

• dla pacjentów z obniżonym lub wzmożonym napięciem mięśniowym (MPD, zespoły genetyczne),
• dla pacjentów z zaburzeniami kompleksu ustno-twarzowego (np. choroby neurologiczne),
• przy uszkodzeniach centralnego układu nerwowego (urazy czaszkowo-mózgowe, MPD),
• w niedowładach peryferyjnych (np. u osób ze ślinotokiem, brakiem umiejętności domykania jamy ustnej),
• dla niemowląt z zaburzeniami funkcji prelingwalnych,
• dla wcześniaków,
• dla pacjentów ze znacznymi i głębokimi zaburzeniami funkcji oralnych karmionych przez sondę lub PEG.

Pozycjonowanie pacjenta do masażu

Masaż logopedyczny powinien być zawsze prowadzony z pełną świadomością, jak ważne jest odpowiednie ułożenie lub posadzenie pacjenta. Ma to kluczowe znaczenie dla jego skuteczności. Głowa pacjenta zawsze musi znajdować się w linii tułowia. W pozycji siedzącej pozycjonujemy pacjenta w taki sposób, aby zapewnić mu poziome ułożenie kości udowej ze zgiętymi pod kątem 90 stopni stawami biodrowymi, kolanowymi i skokowymi. Bardzo ważne jest również oparcie stóp siedzącego pacjenta na odpowiedniej wysokości. Tylko pacjent spozycjonowany w poprawny sposób jest w stanie fizjologicznie wykonać zadanie, które przyniesie efekty terapeutyczne i będzie zgodne z jego potencjałem fizjologicznym.

Przygotowanie terapeuty do masażu

Każdorazowo przed wykonaniem masażu myjemy ręce, a następnie zakładamy rękawiczki (najlepiej winylowe bezpudrowe lub nitrylowe bezpudrowe) i nacieramy dłonie niewielką ilością oliwki.

Efekty masażu

Efekty masażu logopedycznego zależne są od stanu i kondycji pacjenta. Można zaobserwować je od razu po jego wykonaniu (np. sprawniejsze zbieranie pokarmu z łyżeczki) lub są one odroczone w czasie (np. gotowość do wywoływania głosek). Często są trudne do oceny (np. niwelowanie przykurczów w stawach żuchwowych u pacjentów w śpiączce mózgowej, karmionych za pomocą sondy lub PEG-a). Jednak poprawnie wykonywany masaż logopedyczny zawsze przyczynia się do poprawy funkcjonowania stymulowanego obszaru. Jego wynikiem może być między innymi:

• zmniejszenie nadwrażliwości dotykowej,
• poprawa czucia,
• wygaszenie przetrwałego odruchu kąsania,
• regulacja napięcia w obszarze orofacjalnym,
• poprawa funkcji prelingwalnych,
• kontrola żuchwy,
• domknięcie jamy ustnej,
• wyzwolenie ruchów określonych partii mięśni,
• zniwelowanie ślinienia,
• ogólne usprawnienie aparatu mowy,
• gotowość pacjenta do wdrożenia ćwiczeń fonacyjnych,
• gotowość pacjenta do wdrożenia ćwiczeń motoryki artykulacyjnej, warg i języka.

Instruktaż logopedycznego masażu zewnętrznego

Zawsze informujemy pacjenta o momencie rozpoczęcia masażu.

• Masaż rozpoczynamy od czoła i ruchami okrężnymi masujemy w kierunku skroni, na końcu lekko uciskając staw skroniowy.
• Oklepujemy policzki rytmicznie, naprzemiennie całą wewnętrzną powierzchnią wyprostowanych palców.
• Uciskamy policzki rytmicznie, naprzemiennie opuszkami palców.
• Obszczypujemy policzki pionowo, naprzemiennie (prawy, lewy…), rozpoczynając pod oczami, a kończąc na kości żuchwy (w każdym kolejnym cyklu przesuwamy ręce od nosa w kierunku uszu).
• Rozciągamy policzki naprzemiennie (prawy, lewy…) od kącików ust w kierunku uszu.
• Palcem wskazującym jednej ręki masujemy ruchami kolistymi dolną i górną wargę od kącika do kącika ust, delikatnie je uciskając.
• Obiema dłońmi masujemy symetrycznie ruchami kolistymi pod nosem w kierunku punktów żwaczy, na końcu lekko je uciskając.
• Obiema dłońmi masujemy brodę ruchami okrężnymi w kierunku punktów żwaczy, na końcu lekko je uciskając.
• Rozciągamy policzki całymi dłońmi w stronę uszu i z powrotem (w ćwiczeniach wspomaganych wypowiadamy głoski /i/ – /o/).
• Palcami obu dłoni, wskazującym i środkowym, ściągamy i rozciągamy wargi, jakby od szerokiego uśmiechu do „dziubka” (w ćwiczeniach wspomaganych wypowiadamy głoski /y/ – /u/).
• Kości żuchwy rozciągamy w kierunku uszu, dociskając jednocześnie żuchwę ku górze.
• Uciskamy nieparzyste neuromotoryczne punkty twarzy: pod brodą, pod dolną wargą, nad górna wargą i między brwiami, z wibracją lub bez, w zależności od tego, jaki efekt terapeutyczny chcemy osiągnąć.

Opracowanie: Anna Woźniak – logopeda – Czytelniczka Portalu

z wykorzystaniem elementów masażu dr E. Stecko oraz elementów ustno-twarzowej regulacji Castillo Moralesa.