Autor: Czytelnik Portalu Pedagogika Specjalna
Opublikowano: 9 lutego 2019 roku.
„Język zna о ludziach dużo więcej, a niż ludzie wiedzą o sobie… nie my mówimy w języku, a język mówi nami”.
Saveli Grinberg
„Mów poprawnie, przy użyciu najmniejszej liczby słów, ale zawsze wyraźnie, ponieważ celem wypowiedzi nie jest ostentacja, a żeby ludzie cię rozumieli”.
William Penn
SPIS TREŚCI
- Wstęp
- Założenia programu
- Cele programu
- Metody i formy pracy, pomoce dydaktyczne
- Realizacja programu
- Procedury osiągania celów
- Przewidywane efekty
- Ewaluacja programu
- Bibliografia
WSTĘP
Mowa stanowi podstawę do porozumiewania się ludzi. Jest jednym z najważniejszych aspektów funkcjonowania w społeczeństwie. Mowa jest czynnikiem kształtującym osobowość człowieka, daje możliwość precyzyjnego porozumiewania się, stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażanie sądów, uczuć i upodobań.
Mowa nie jest umiejętnością wrodzoną. Nabywamy ją poprzez interakcje z innymi osobami, naśladownictwo. Irena Styczek definiuje ,,mowę’’ jako dźwiękowe porozumiewanie się ludzi. W celu porozumiewania się ludzie posługują się językiem, który jest systemem wyrazów i reguł gramatycznych. Mowa jest procesem jednolitym, ale należy w nim wyodrębnić czynności nadawania mowy i czynności odbioru mowy oraz wytwór mówienia i rozumienia. Leon Kaczmarek pod pojęciem ,,mowy” rozumie proces językowego porozumiewania się. W słowie, gdzie nadawca przekazuje informację, a odbiorca ją odbiera. Według Genowefy Demel rozwój mowy jest uwarunkowany genetycznie, zależy od wrodzonych właściwości organizmu człowieka, ale możliwy jest jedynie w kontakcie ze środowiskiem społecznym, z innymi ludźmi. Słowem, jest to proces, w którym współgrają czynniki biologiczne i społeczne.
W związku z powyższym, mówiąc o językowym nadawaniu komunikatów oraz zaburzeniami w ich przesyle, mówimy o logopedii. Logopedia jest nauką o kształtowaniu prawidłowej mowy, usuwaniu wad mowy oraz nauczaniu mowy w wypadku jej braku lub utraty. Termin „logopedia” pochodzi od greckich wyrazów: logos – słowo, mowa oraz paideia – wychowanie.
Logopedia obejmuje:
- kształtowanie prawidłowej mowy u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym czyli dbanie o jak najlepszy prawidłowy jej rozwój pod względem fonetycznym, gramatycznym i leksykalnym,
- doskonalenie mowy już ukształtowanej,
- usuwanie wad mowy,
- nauczanie mowy (mówienia i rozumienia) w wypadku jej utraty lub braku,
- usuwanie zaburzeń głosu,
- usuwanie trudności w czytaniu i pisaniu.
Logopedię dzieli się na logopedię ogólną, zajmującą się kształtowaniem i doskonaleniem mowy w okresie jej rozwoju, i specjalną, polegającą na przezwyciężaniu wad i zaburzeń mowy, jak również jej nauczaniem, w przypadku braku lub utraty tej zdolności.
Prowadzone przeze mnie zajęcia rewalidacyjne z zakresu korygowania wad mowy mają swoje uzasadnienie w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 09 sierpnia 2017 w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.
Terapia wad mowy w warunkach szkolnych polega na stymulowaniu rozwoju mowy i korygowaniu istniejących wad wymowy, budowaniu i rozwijaniu sprawności komunikacyjnych i językowych. Korekta wad mowy obejmuje: budowanie kontaktu i motywacji do komunikowania się, usprawnianie i przygotowanie narządów artykulacyjnych, budowanie kompetencji językowej i rozwijanie sprawności językowych, ćwiczenia z zakresu korekcji wad wymowy.
O wadzie mowy mówimy, gdy wymowa odbiega od normy ogólnie przyjętej w danym języku, począwszy od drobnych nieprawidłowości w realizacji poszczególnych głosek, aż po ciężkie wady utrudniające kontakt z otoczeniem. Odchylenia w mowie mogą dotyczyć zasobu słownictwa (leksyka), umiejętności posługiwania się formami gramatycznymi lub rozumienia ich funkcji, realizacji fonemów lub ich odbioru.
Zaburzenia mowy powodują poznawcze i społeczne konsekwencje.Wady wymowy opóźniają rozwój umysłowy oraz kształtują pewne ujemne cechy osobowości, w dużym stopniu powodują również trudności w nauce, a niekiedy ją uniemożliwiają.
Wady mowy i trudności w jej rozumieniu są bardzo różne. Ponieważ niniejszy program zajęć kierowany jest do uczniów z niepełnosprawnością intelektualną, można odnieść się do terminu oligofazji. Zaburzenia mowy związane z niepełnosprawnością intelektualną nazywamy ogólnie oligofazją. Jednym z jej objawów jest opóźniony rozwój mowy. Prawie wszystkie dzieci niepełnosprawne intelektualnie mają w młodszym wieku szkolnym wady wymowy czyli artykulacji. Jest to nieprawidłowość w wymawianiu jednej, wielu, a nawet niemal wszystkich głosek od razu. Wymowa jest wtedy niewyraźna, mało zrozumiała, aż do bełkotu.
Najogólniej dyslalia obejmuje:
- mogilalię (elizje), tj. opuszczanie dźwięków (krowa – kowa);
- paralalię (substytucje, czyli zamienianie głosek);
- dyslalię właściwą (wszelkie zniekształcenia głosek).
Ze względu na nazwę głosek nieprawidłowo artykułowanych dyslalię dzieli się na:
- sygmatyzm tj. seplenienie (sz, ż, cz, dż jako s, z, c, dz);
- mowa bezdźwięczna (woda – fota, żaba – szapa);
- rotacyzm, tj. reranie (wadliwa wymowa r);
- kappacyzm (wadliwa wymowa k);
- gammacyzm (wadliwa wymowa g);
- rynolalia, tj. nosowanie (nosowa wymowa głosek ustnych lub odwrotnie).
Kluczowe w tym miejscu jest przytoczenie definicji niepełnosprawności intelektualnej. Według M. Kościelskiej pojęcie niepełnosprawności intelektualnej oznacza różne typy zaburzeń rozwoju o odmiennej patogenezie, których wspólnym wyróżnikiem są ograniczenia realizacji społecznych wymagań.
Niepełnosprawność intelektualna według J. Kostrzewskiego to: „istotnie niższy od przeciętnego, co najmniej o dwa odchylenia standardowe, poziom funkcjonowania intelektualnego o charakterze globalnym wraz z zaburzeniami w zakresie dojrzewania, uczenia się i przystosowania społecznego, spowodowane przez czynniki genetyczne i egzogeniczne na podłożu względnie trwałych zmian w ośrodkowym układzie nerwowym”.
Niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim wiąże się z problem w myśleniu abstrakcyjnym, czyli operowaniem pojęciami, które odnoszą się do bardziej skomplikowanych zjawisk i przedmiotów, słabszą pamięcią, mniejszą spostrzegawczością, z większą trudnością w uogólnianiu i wnioskowaniu, z myśleniem konkretno-obrazowym.
U uczniów niepełnosprawnych intelektualnie wady wymowy nawarstwiają się i obserwuje się zwykle kombinację dysfunkcji werbalnych. Terapia mowy jest utrudniona. Prowadzona jest wielotorowo i wieloaspektowo. W terapii kładzie się nacisk na sukces dziecka, podkreślanie najmniejszych nawet postępów, dbanie o miłą atmosferę podczas terapii, stałe zachęcanie do mówienia.
ZAŁOŻENIA PROGRAMU
Podstawowym założeniem korygowania wad wymowy jest oczekiwanie efektów w perspektywie całego okresu kształcenia dziecka, długotrwałej terapii i stymulacji mowy.
Niniejszy „Program grupowych zajęć z zakresu korygowania wad mowy” jest innowacyjną formą prowadzenia zajęć rewalidacyjnych, wiąże się z indywidualnym podejściem konkretnego nauczyciela do prowadzenia powierzonych mu zajęć z zakresu terapii mowy, jego kompetencjami, posiadaną wiedzą oraz umiejętnościami.
Zajęcia prowadzone będą na terenie szkoły, w wyznaczonych salach lekcyjnych, w godzinach wyznaczonych planem pracy nauczyciela i uczniów z wykorzystaniem materiałów dydaktycznych zgromadzonych przez nauczyciela oraz tablicy interaktywnej i elementów ogólnodostępnych programów komputerowych.
„Program grupowych zajęć z zakresu korygowania wad mowy” skierowany jest do uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim z klas IV-V szkoły podstawowej, u których stwierdzono wady wymowy i z takowym zaleceniem w orzeczeniu. Realizowany jest w wymiarze 3 godzin tygodniowo w roku szkolnym 2018/2019.
CELE PROGRAMU
Cel główny:
Program ma przyczynić się do doskonalenia umiejętności sprawnego komunikowania się dzieci niepełnosprawnych w stopniu lekkim, u których stwierdzono wady wymowy zarówno z rówieśnikami, jak i dorosłymi.
Cele szczegółowe:
- Usprawnianie artykulatorów i mięśni oddechowych.
- Doskonalenie wymowy.
- Wdrażanie do praktycznego wykorzystania nawyków poprawnej wymowy przyswojonej w toku ćwiczeń.
- Kształtowanie prawidłowej mowy poprzez ćwiczenia strony leksykalnej, słowotwórczej i gramatycznej wypowiedzi (rozwijanie sprawności językowej).
- Wzbogacanie zasobu słownictwa.
- Rozwijanie percepcji słuchowej, doskonalenie słuchu fonemowego.
- Rozwijanie sprawności komunikacyjnej: stymulowanie mowy, doskonalenie zdolności nadawania i rozumienia mowy.
METODY I FORMY PRACY
Metody pracy:
- Logopedyczne – stosowane tylko w postępowaniu logopedycznym i dla niego specyficzne np. metody mechaniczne, różnego rodzaju ćwiczenia.
- Lingwistyczne – szeroko wykorzystywane w logopedii, powstałe na podstawie wiedzy zaczerpniętej z różnych działów językoznawstwa, m. in. fonetyki, morfologii, kultury żywego słowa np. metody fonetyczne.
- Pedagogiczne – stworzone na gruncie i na użytek terapii pedagogicznej; zindywidualizowane przez logopedię.
- Psychologiczne – mające na uwadze psychologiczne uwarunkowania i skutki zaburzeń mowy (np. techniki relaksacyjne, motywowanie).
A ponadto metody:
- Wzrokowa – polega na demonstrowaniu przed lustrem układu języka i warg podczas wymawiania głoski, dziecko obserwując stara się naśladować ruch artykulatorów.
- Słuchowa – polega na osłuchiwaniu dziecka z prawidłową wymową głoski oraz dążeniu do uwrażliwienia słuchu dziecka na różnicę między wymową poprawną a niepoprawną.
- Pokaz i wyjaśnienie ułożenia narządów artykulacyjnych – polega na objaśnianiu, jak ułożyć artykulatory, aby uzyskać prawidłowe brzmienie głoski.
- Wykorzystywanie pewnych nieartykułowanych dźwięków lub czynności fizjologicznych organizmu do tworzenia nowych głosek (np. wibracje warg, dmuchanie, chuchanie, itp.)
- Ćwiczenia logopedyczne: narządów mowy, oddechowe, słuchu fonematycznego, artykulacyjne, fonacyjne.
Dodatkową pomocą w prowadzeniu zajęć będzie:
- rozmowa kierowana,
- opowiadanie,
- demonstracja,
- naśladownictwo,
- wykonywanie poleceń,
- ćwiczenia praktyczne,
- gry i zabawy.
Formy pracy:
- Ćwiczenia artykulacyjne.
- Ćwiczenia oddechowe.
- Ćwiczenia słuchowe i emisyjne.
- Ćwiczenia komunikacyjne.
- Ćwiczenia stosowane w terapii pedagogicznej.
Pomoce dydaktyczne:
- Lustro.
- Pomoce do ćwiczeń oddechowych.
- Książki, karty pracy, gry, układanki, puzzle, zabawki.
- Komputer i elementy programów komputerowych.
- Odtwarzacz CD, płyty.
Pobierz cały materiał
Opracowała: Anna Tamborska – Zespół Szkół Nr 1 Specjalnych w Kielcach
Materiał nadesłany przez Czytelniczkę portalu Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli