„Język zna о ludziach dużo więcej, a niż ludzie wiedzą o sobie… nie my mówimy w języku, a język mówi nami”.

Saveli Grinberg

 

„Mów poprawnie, przy użyciu najmniejszej liczby słów, ale zawsze wyraźnie, ponieważ celem wypowiedzi nie jest ostentacja, a żeby ludzie cię rozumieli”.

William Penn

SPIS TREŚCI

1. Wstęp
2. Założenia programu
3. Cele programu
4. Metody i formy pracy, pomoce dydaktyczne
5. Realizacja programu
6. Procedury osiągania celów
7. Przewidywane efekty
8. Ewaluacja programu
9. Bibliografia

WSTĘP

Mowa stanowi podstawę do porozumiewania się ludzi. Jest jednym z najważniejszych aspektów funkcjonowania w społeczeństwie. Mowa jest czynnikiem kształtującym osobowość człowieka, daje możliwość precyzyjnego porozumiewania się, stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażanie sądów, uczuć i upodobań.

Mowa nie jest umiejętnością wrodzoną. Nabywamy ją poprzez interakcje z innymi osobami, naśladownictwo. Irena Styczek definiuje ,,mowę’’ jako dźwiękowe porozumiewanie się ludzi. W celu porozumiewania się ludzie posługują się językiem, który jest systemem wyrazów i reguł gramatycznych. Mowa jest procesem jednolitym, ale należy w nim wyodrębnić czynności nadawania mowy i czynności odbioru mowy oraz wytwór mówienia i rozumienia. Leon Kaczmarek pod pojęciem ,,mowy” rozumie proces językowego porozumiewania się. W słowie, gdzie nadawca przekazuje informację, a odbiorca ją odbiera. Według Genowefy Demel rozwój mowy jest uwarunkowany genetycznie, zależy od wrodzonych właściwości organizmu człowieka, ale możliwy jest jedynie w kontakcie ze środowiskiem społecznym, z innymi ludźmi. Słowem, jest to proces, w którym współgrają czynniki biologiczne i społeczne.

W związku z powyższym, mówiąc o językowym nadawaniu komunikatów oraz zaburzeniami w ich przesyle, mówimy o logopedii. Logopedia jest nauką o kształtowaniu prawidłowej mowy, usuwaniu wad mowy oraz nauczaniu mowy w wypadku jej braku lub utraty. Termin „logopedia” pochodzi od greckich wyrazów: logos – słowo, mowa oraz paideia – wychowanie.

Logopedia obejmuje:

• kształtowanie prawidłowej mowy u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym czyli dbanie o jak najlepszy prawidłowy jej rozwój pod względem fonetycznym, gramatycznym i leksykalnym,
• doskonalenie mowy już ukształtowanej,
• usuwanie wad mowy,
• nauczanie mowy (mówienia i rozumienia) w wypadku jej utraty lub braku,
• usuwanie zaburzeń głosu,
• usuwanie trudności w czytaniu i pisaniu.

Logopedię dzieli się na logopedię ogólną, zajmującą się kształtowaniem i doskonaleniem mowy w okresie jej rozwoju, i specjalną, polegającą na przezwyciężaniu wad i zaburzeń mowy, jak również jej nauczaniem, w przypadku braku lub utraty tej zdolności.

Prowadzone przeze mnie zajęcia rewalidacyjne z zakresu korygowania wad mowy mają swoje uzasadnienie w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 09 sierpnia 2017 w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.

Terapia wad mowy w warunkach szkolnych polega na stymulowaniu rozwoju mowy i korygowaniu istniejących wad wymowy, budowaniu i rozwijaniu sprawności komunikacyjnych i językowych. Korekta wad mowy obejmuje: budowanie kontaktu i motywacji do komunikowania się, usprawnianie i przygotowanie narządów artykulacyjnych, budowanie kompetencji językowej i rozwijanie sprawności językowych, ćwiczenia z zakresu korekcji wad wymowy.

O wadzie mowy mówimy, gdy wymowa odbiega od normy ogólnie przyjętej w danym języku, począwszy od drobnych nieprawidłowości w realizacji poszczególnych głosek, aż po ciężkie wady utrudniające kontakt z otoczeniem. Odchylenia w mowie mogą dotyczyć zasobu słownictwa (leksyka), umiejętności posługiwania się formami gramatycznymi lub rozumienia ich funkcji, realizacji fonemów lub ich odbioru.

Zaburzenia mowy powodują poznawcze i społeczne konsekwencje.Wady wymowy opóźniają rozwój umysłowy oraz kształtują pewne ujemne cechy osobowości, w dużym stopniu powodują również trudności w nauce, a niekiedy ją uniemożliwiają.

Wady mowy i trudności w jej rozumieniu są bardzo różne. Ponieważ niniejszy program zajęć kierowany jest do uczniów z niepełnosprawnością intelektualną, można odnieść się do terminu oligofazji. Zaburzenia mowy związane z niepełnosprawnością intelektualną nazywamy ogólnie oligofazją. Jednym z jej objawów jest opóźniony rozwój mowy. Prawie wszystkie dzieci niepełnosprawne intelektualnie mają w młodszym wieku szkolnym wady wymowy czyli artykulacji. Jest to nieprawidłowość w wymawianiu jednej, wielu, a nawet niemal wszystkich głosek od razu. Wymowa jest wtedy niewyraźna, mało zrozumiała, aż do bełkotu.

Najogólniej dyslalia obejmuje:

• mogilalię (elizje), tj. opuszczanie dźwięków (krowa – kowa);
• paralalię (substytucje, czyli zamienianie głosek);
• dyslalię właściwą (wszelkie zniekształcenia głosek).

Ze względu na nazwę głosek nieprawidłowo artykułowanych dyslalię dzieli się na:

• sygmatyzm tj. seplenienie (sz, ż, cz, dż jako s, z, c, dz);
• mowa bezdźwięczna (woda – fota, żaba – szapa);
• rotacyzm, tj. reranie (wadliwa wymowa r);
• kappacyzm (wadliwa wymowa k);
• gammacyzm (wadliwa wymowa g);
• rynolalia, tj. nosowanie (nosowa wymowa głosek ustnych lub odwrotnie).

Kluczowe w tym miejscu jest przytoczenie definicji niepełnosprawności intelektualnej. Według M. Kościelskiej pojęcie niepełnosprawności intelektualnej oznacza różne typy zaburzeń rozwoju o odmiennej patogenezie, których wspólnym wyróżnikiem są ograniczenia realizacji społecznych wymagań.

Niepełnosprawność intelektualna według J. Kostrzewskiego to: „istotnie niższy od przeciętnego, co najmniej o dwa odchylenia standardowe, poziom funkcjonowania intelektualnego o charakterze globalnym wraz z zaburzeniami w zakresie dojrzewania, uczenia się i przystosowania społecznego, spowodowane przez czynniki genetyczne i egzogeniczne na podłożu względnie trwałych zmian w ośrodkowym układzie nerwowym”.

Niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim wiąże się z problem w myśleniu abstrakcyjnym, czyli operowaniem pojęciami, które odnoszą się do bardziej skomplikowanych zjawisk i przedmiotów, słabszą pamięcią, mniejszą spostrzegawczością, z większą trudnością w uogólnianiu i wnioskowaniu, z myśleniem konkretno-obrazowym.

U uczniów niepełnosprawnych intelektualnie wady wymowy nawarstwiają się i obserwuje się zwykle kombinację dysfunkcji werbalnych. Terapia mowy jest utrudniona. Prowadzona jest wielotorowo i wieloaspektowo. W terapii kładzie się nacisk na sukces dziecka, podkreślanie najmniejszych nawet postępów, dbanie o miłą atmosferę podczas terapii, stałe zachęcanie do mówienia.

ZAŁOŻENIA PROGRAMU

Podstawowym założeniem korygowania wad wymowy jest oczekiwanie efektów w perspektywie całego okresu kształcenia dziecka, długotrwałej terapii i stymulacji mowy.

Niniejszy „Program grupowych zajęć z zakresu korygowania wad mowy” jest innowacyjną formą prowadzenia zajęć rewalidacyjnych, wiąże się z indywidualnym podejściem konkretnego nauczyciela do prowadzenia powierzonych mu zajęć z zakresu terapii mowy, jego kompetencjami, posiadaną wiedzą oraz umiejętnościami.

Zajęcia prowadzone będą na terenie szkoły, w wyznaczonych salach lekcyjnych, w godzinach wyznaczonych planem pracy nauczyciela i uczniów z wykorzystaniem materiałów dydaktycznych zgromadzonych przez nauczyciela oraz tablicy interaktywnej i elementów ogólnodostępnych programów komputerowych.

„Program grupowych zajęć z zakresu korygowania wad mowy” skierowany jest do uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim z klas IV-V szkoły podstawowej, u których stwierdzono wady wymowy i z takowym zaleceniem w orzeczeniu. Realizowany jest w wymiarze 3 godzin tygodniowo w roku szkolnym 2018/2019.

CELE PROGRAMU

Cel główny:

Program ma przyczynić się do doskonalenia umiejętności sprawnego komunikowania się dzieci niepełnosprawnych w stopniu lekkim, u których stwierdzono wady wymowy zarówno z rówieśnikami, jak i dorosłymi.

Cele szczegółowe:

1. Usprawnianie artykulatorów i mięśni oddechowych.
2. Doskonalenie wymowy.
3. Wdrażanie do praktycznego wykorzystania nawyków poprawnej wymowy przyswojonej w toku ćwiczeń.
4. Kształtowanie prawidłowej mowy poprzez ćwiczenia strony leksykalnej, słowotwórczej i gramatycznej wypowiedzi (rozwijanie sprawności językowej).
5. Wzbogacanie zasobu słownictwa.
6. Rozwijanie percepcji słuchowej, doskonalenie słuchu fonemowego.
7. Rozwijanie sprawności komunikacyjnej: stymulowanie mowy, doskonalenie zdolności nadawania i rozumienia mowy.

METODY I FORMY PRACY

Metody pracy:

1. Logopedyczne – stosowane tylko w postępowaniu logopedycznym i dla niego specyficzne np. metody mechaniczne, różnego rodzaju ćwiczenia.
2. Lingwistyczne – szeroko wykorzystywane w logopedii, powstałe na podstawie wiedzy zaczerpniętej z różnych działów językoznawstwa, m. in. fonetyki, morfologii, kultury żywego słowa np. metody fonetyczne.
3. Pedagogiczne – stworzone na gruncie i na użytek terapii pedagogicznej; zindywidualizowane przez logopedię.
4. Psychologiczne – mające na uwadze psychologiczne uwarunkowania i skutki zaburzeń mowy (np. techniki relaksacyjne, motywowanie).

A ponadto metody:

1. Wzrokowa – polega na demonstrowaniu przed lustrem układu języka i warg podczas wymawiania głoski, dziecko obserwując stara się naśladować ruch artykulatorów.
2. Słuchowa – polega na osłuchiwaniu dziecka z prawidłową wymową głoski oraz dążeniu do uwrażliwienia słuchu dziecka na różnicę między wymową poprawną a niepoprawną.
3. Pokaz i wyjaśnienie ułożenia narządów artykulacyjnych – polega na objaśnianiu, jak ułożyć artykulatory, aby uzyskać prawidłowe brzmienie głoski.
4. Wykorzystywanie pewnych nieartykułowanych dźwięków lub czynności fizjologicznych organizmu do tworzenia nowych głosek (np. wibracje warg, dmuchanie, chuchanie, itp.)
5. Ćwiczenia logopedyczne: narządów mowy, oddechowe, słuchu fonematycznego, artykulacyjne, fonacyjne.

Dodatkową pomocą w prowadzeniu zajęć będzie:

• rozmowa kierowana,
• opowiadanie,
• demonstracja,
• naśladownictwo,
• wykonywanie poleceń,
• ćwiczenia praktyczne,
• gry i zabawy.

Formy pracy:

1. Ćwiczenia artykulacyjne.
2. Ćwiczenia oddechowe.
3. Ćwiczenia słuchowe i emisyjne.
4. Ćwiczenia komunikacyjne.
5. Ćwiczenia stosowane w terapii pedagogicznej.

Pomoce dydaktyczne:

1. Lustro.
2. Pomoce do ćwiczeń oddechowych.
3. Książki, karty pracy, gry, układanki, puzzle, zabawki.
4. Komputer i elementy programów komputerowych.
5. Odtwarzacz CD, płyty.

Pobierz cały materiał

Opracowała: Anna Tamborska – Zespół Szkół Nr 1 Specjalnych w Kielcach

Materiał nadesłany przez Czytelniczkę portalu Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli