Autor: Czytelnik Portalu Pedagogika Specjalna
Opublikowano: 29 lutego 2020 roku.
Jeżeli wasze dziecko mówi mało, niechętnie lub nie odzywa się prawie wcale…
- Postarajcie się poświęcać jak najwięcej czasu rozmowom z waszym dzieckiem.
- Nigdy przy dziecku nie mówcie, że niepokoi was ono swym brakiem sukcesów w opanowywaniu mowy. Zasmucone krytyką, będzie się starało nie dostarczać wam dowodów, że mówi źle. Będzie mówiło mało, przez co ograniczy okazję do treningu i opóźni swój rozwój językowy. Pamiętajcie, że dziecko ma prawo do błędu językowego, opanowuje ono dopiero zasady budowy gramatycznej języka.
- Często, ale nie natarczywie powtarzajcie to, co dziecko mówi, zamieniając jego krótkie, niepełne, niepoprawne zdania na zdania równie proste, ale pełne, poprawne.
- Kiedy dziecko wypowie jakieś zdanie, postarajcie się rozszerzyć jego wypowiedź, dodając jakieś słowa.
- Komentujcie czynności wykonywane w obecności dziecka. Niech mowa towarzyszy spacerom, zakupom, pracom domowym.
- Mówcie z dzieckiem bez pośpiechu, nie budujcie długich zdań, nie używajcie wyrazów trudnych.
- Kiedy mówicie do dziecka, które ma jeszcze trudności z rozumieniem mowy, starajcie się utrzymywać z nim kontakt wzrokowy. Łatwiej mu zrozumieć to, co usłyszy.
- Do zabaw językowych wybierajcie właściwą porę.
- Rysujcie wraz z dzieckiem. Mogą to być proste obrazki, towarzyszyć temu powinien wasz komentarz: „ …teraz rysujemy dom, tu narysujemy okno, a tu będzie komin…”.
- Recytujcie razem z dzieckiem proste wierszyki, wyliczanki, słuchajcie razem jego ulubionych bajek (nawet wielokrotnie).
- Oglądajcie obrazki i opisujcie je. Wykorzystujcie do tego każdą okazję.
- Śpiewajcie z dzieckiem. Jest to ćwiczenie językowe, rytmiczne, a zarazem terapeutyczne.
- Wasze dziecko nie powinno być przeciążone żądaniem, by mówiło ładniej, więcej. Niech z waszego języka znikną słowa: „Powtórz ładniej”, „Powiedz lepiej”. Wychowanie językowe to nie tresura.
- Pamiętajcie! Telewizja jest wrogiem komunikacji w rodzinie. Dzieci, które zbyt długo i zbyt często oglądają programy telewizyjne, przestają przejawiać chęć porozumiewania się, przyzwyczajają się do tego, że można być biernym, nie trzeba odpowiadać, a jak się chce, to można nawet nie słuchać, gdy ktoś do nas mówi.
Jak postępować, aby rozwój mowy przebiegał prawidłowo?
Oto najważniejsze zalecenia dotyczące wczesnej profilaktyki:
- Wypowiedzi osób z najbliższego otoczenia powinny być poprawne. Do dziecka należy mówić powoli, wyraźnie. Należy unikać języka dziecinnego (spieszczania) w trakcie rozmowy z dzieckiem.
- W okresie kształtowania mowy dziecko nie powinno kontaktować się z osobami, które mają wady wymowy, ponieważ wadliwa wymowa otoczenia wywołuje i utrwala wadliwą wymowę dziecka.
- Dziecko powinno reagować na aktywność uczuciową i słowną otoczenia. W przypadku, gdy takiej reakcji brak, można podejrzewać niedosłuch. Konieczna jest wtedy kontrola lekarska.
- Nie należy gasić naturalnej skłonności dziecka do mówienia obojętnością, cierpką uwagę, lecz słuchać uważnie wypowiedzi, zadawać dodatkowe pytania, co przyczynia się do korzystnego rozwoju mowy.
- Nie wolno poprawiać wymowy dziecka, żądać, by kilkakrotnie powtarzało dane słowo, zawstydzać, karać za wadliwą wymowę. Hamuje to chęć do mówienia.
- Wskazane jest częste opowiadanie dziecku bajek, czytanie, oglądanie wspólnie filmów i rozmawianie na ich temat.
- Nie należy zaniedbywać chorób uszu, gdyż nie leczone mogą powodować niedosłuch, a w następstwie nawet niemotę.
- Jeśli dziecko ma nieprawidłową budowę narządów mowy (rozszczep warg, podniebienia, wady zgryzu lub uzębienia), konieczne jest zapewnienie opieki lekarza specjalisty, gdyż wady te są przyczyną zaburzeń mowy.
- Dziecka leworęcznego nie należy zmuszać do posługiwania się ręką prawą w okresie kształtowania się mowy. Naruszanie w tym okresie naturalnego rozwoju sprawności ruchowej, zaburza funkcjonowanie mechanizmu mowy. Prowadzi to często do zaburzeń mowy, a w szczególności do jąkania.
- Nie należy wymagać zbyt wczesnego wymawiania poszczególnych głosek. Dziecko nie przygotowane pod względem sprawności narządów artykulacyjnych, niedostatecznie różnicujące słuchowo dźwięki mowy, a zmuszane do artykulacji zbyt trudnych dla niego głosek, często zaczyna je zniekształcać, wymawiać nieprawidłowo. Tworzymy u dziecka w ten sposób błędne nawyki artykulacyjne, trudne do zlikwidowania.
- Jeśli dziecko osiągnęło już wiek, w którym powinno daną głoskę wymawiać, a nie robi tego, zasięgnijmy porady logopedy. Nie opierajmy się wyłączenie na pseudo „fachowych” pod tym względem diagnozach otoczenia.
Jak przebiega prawidłowy rozwój mowy i języka?
| Wiek dziecka | To, co powinno być | To, na co warto zwrócić uwagę |
| 0-1 miesiąc | – Różne rodzaje krzyku, mlaskanie, cmokanie. – Głośny, nagły dźwięk wywołuje zmianę zachowania niemowlęcia. | Tablica przedstawia w sposób ogólny przeciętny rozwój mowy. Wyszczególnione zjawiska są dla danego okresu najbardziej charakterystyczne, ale nie jedyne. |
| 2-4 miesiąc | – Głużenie (gruchanie) – niemowlę śpiewa (guu, agu, aku, ghy…). – Reaguje na różne dźwięki, głośno się śmieje. | Dźwięki wydawane przez najmłodsze dzieci brzmią na całym świecie podobnie. Nie ma też szczególnej różnicy w głużeniu dzieci słyszących i niesłyszących. |
| 4-6 miesiąc | – Gaworzenie, czyli pierwsze zabawy głosem – dziecko zaczyna prowadzić rozmowę z dorosłym opiekunem posługując się prostymi sylabami. | Gaworzenie będzie bardziej intensywne, jeśli dorośli zwrócą na nie uwagę i będą naśladowali swoje dzieci – w ten sposób zachęcą je do mówienia. |
| 6-7 miesiąc | – Gaworzenie samonaśladowcze – dziecko wielokrotnie powtarza identyczne sylaby, np. babababa, dadadada. Próbuje rozkazywać i pytać, np. Tot? = Co to jest? – W chwilach zadowolenia gaworzenie jest intensywniejsze. | Dzieci niesłyszące nie gaworzą. Jeśli niesłyszące niemowlę obserwowało w swoim otoczeniu język migowy – zaczyna gaworzyć palcami. Ok. 7 mies. ż. pojawiają się wypowiedzi po raz pierwszy przypominające wyrazy, np. baja jako bajka, nana jako mleko. |
| 9-10 miesiąc | – Echolalia – dziecko próbuje naśladować mowę dorosłych, jego wypowiedzi składają się z wielokrotnie powtórzonych różnych sylab. – Rozumienie kilkunastu słów – m. in. imion, nazw zabawek oraz zakazu nie (ruszaj). | Gaworzenie dzieci różnych narodowości coraz bardziej upodabnia się w brzmieniu do danego języka. |
| 11-12 miesiąc | – Wypowiedzi coraz bardziej przypominają brzmieniem wyrazy danego języka. | Roczne dzieci wymawiają przeciętnie ok. 6 słów, ale są i takie, które nie potrafią wymówić jeszcze żadnego, i takie, które wymawiają ok. 50 wyrazów. |
| 12-18 miesiąc | – Jeden wyraz zastępuje zdanie, a właściwie kilka różnych zdań, np. da jako: daj misia, weź kółko, połóż tutaj. | Pierwszy wyraz, który coś znaczy, powinien pojawić się między 8 a (najpóźniej) 18 miesiącem życia. |
| 18-23 miesiąc | – Początek wypowiedzi dwuwyrazowych. – Dziecko używa przede wszystkim rzeczowników, czyli nazw. | 20-miesięczne dziecko wymawia średnio ok. 170 wyrazów. |
| 2 lata | – Pojawiają się liczebniki – jeden, dwa, trzy … i rozróżnienie ja-ty: dziecko zaczyna używać zaimka się, np. myję się, bawię się. – Coraz więcej pytań i przeczeń – coś nie jest ładne, czegoś nie ma. | Przeważają zdania pojedyncze. |
| 3 lata | – Poprawna wymowa: * samogłosek ustnych: [a, e, i, o, u, y] * spółgłosek nosowych: [m, n, ń] * półspółgłosek: [j, ł] * spółgłosek: [h, f, w, t, d, l, p, b]. | Trzylatek ma jeszcze prawo wymawiać spółgłoski dźwięczne z niepełną dźwięcznością, a nawet bezdźwięcznie, np. fota zamiast woda. Dziecko 3-letnie zaczyna śmielej posługiwać się zdaniami złożonymi. |
| 4 lata | – Poprawna artykulacja spółgłosek: [k, g, ś, ź, ć, dź]. | Przed ukończeniem 4 lat wiele dzieci zamienia [r] na [j]. Czterolatek nie powinien zamieniać [t, d] na [k, g], może jednak zamieniać oraz [s, z, c, dz] na [ś, ź, ć, dź]. |
| 5 lat | – Poprawna wymowa spółgłosek: [s, z, c, dz]. | 5-latek tworzy własne wyrazy, np. doroślinny = dla dorosłych, ukradacz = złodziej. 35% dzieci 5-letnich prawidłowo wymawia [r]. |
| 6 lat | – Poprawna wymowa spółgłosek: [sz, ż, cz, dż] oraz [r]. Mogą zdarzać się jeszcze pomyłki, ale powinny być coraz rzadsze. | Większość dzieci poprawnie wymawia spółgłoskę [r] zanim ukończy 6 rok życia. 20% 6-latków spółgł. dźwięczne nadal wymawia tylko częściowo dźwięcznie. |
| 6-7 lat | – Prawidłowa wymowa wszystkich spółgłosek i samogłosek języka polskiego. | Do ok. 10 roku życia mowa dziecka będzie nabierała cech mowy dojrzałej. |
Najczęściej spotykane wady wymowy u dzieci w wieku przedszkolnym
Seplenienie międzyzębowe
Podczas realizacji głosek s, z, c, dz lub sz, ż, cz, dż albo ś, ź, ć, dź język jest wsuwany między zęby.
Seplenienie boczne
Podczas wymawiania głosek s, z, c, dz lub sz, ż, cz, dż albo ś, ź, ć, dź język jest ułożony niesymetrycznie i strumień powietrza uchodzi prawą bądź lewą stroną (bokiem). Powstaje nieprzyjemne, charakterystyczne brzmienie (mowa Kaczora Donalda).
Seplenienie proste = parasygmatyzm
Dotyczy głosek s, z, c, dz lub sz, ż, cz, dż albo ś, ź, ć, dź, które są zastępowane, np. szkoła=skoła, czapka=capka=ćapka.
Kappacyzm/gammacyzm
Głoski k oraz g zastępowane są odpowiednio przez głoski t oraz d, np. kot=tot, kogut=todut, kaczka=taczka.
Mowa bezdźwięczna
Głoski dźwięczne zastępowane są przez ich bezdźwięczne odpowiedniki: b=p, d=t, w=f, z=s, ż=sz, ź=ś, dź=ć …, np. dom=tom, woda=fota, koza=kosa, góra=kura, bułka=półka itp.
Reranie, pararotacyzm
Głoska r jest zastępowana głoską l lub j, np. ryba=jiba, rower=lowel. Zdarzają się też nieprawidłowe realizacje głoski r, np. r tzw. francuskie, r wargowe, r tylnojęzykowe.
Nosowanie
Nosowe brzmienie głosek ustnych (wrażenie kataru, zatkanego nosa) lub trudności w realizacji głosek nosowych, np. m(b), n(d), ą(oł), ę(eł).
Rodzicu, jeżeli zauważyłeś nieprawidłowości w mowie dziecka (mówienie, rozumienie), skontaktuj się z logopedą. Pamiętaj, że nauka mowy i wymowy nie powinna ograniczać się tylko do zajęć z logopedą. Praca z dzieckiem musi być kontynuowana w ciągu całego dnia. Na sukces dziecka pracujesz TY i ONO.
Smoczek a wady wymowy u dziecka
Smoczek należy użytkować z rozsądkiem. Stosowany do 1 roku życia, pod dużą kontrolą rodziców, nie wyrządzi raczej krzywdy naszemu dziecku. Powyżej pierwszego roku życia należy bezwzględnie zaprzestać korzystania ze smoczka. Najlepszym momentem do odrzucenia smoczka jest okres między 8 a 10 miesiącem życia dziecka, kiedy powoli zaczyna zanikać odruch ssania, a w jamie ustnej pojawiają się pierwsze zęby. Dodatkowo w tym czasie dziecko zaczyna jeść łyżeczką i coraz bardziej zaczyna je interesować otaczający świat. To zdecydowanie ułatwia odwrócenie uwagi od smoczka.
Pamiętajmy o konsekwencjach nadużywania smoczka:
- zmiany w napięciu mięśnia okrężnego ust
- oddychanie przez usta
- częste infekcje, zwłaszcza górnych dróg oddechowych
- wady zgryzu, tzw. zgryz otwarty
- brak pionizacji języka (podczas wymowy język leży na dnie jamy ustnej jak przy ssaniu smoczka), co prowadzi do opóźnienia rozwoju mowy
- nieprawidłowy (tzw. niemowlęcy) sposób połykania – język przy połykaniu leży na dnie jamy ustnej
- wady wymowy, przede wszystkim seplenienie międzyzębowe (dziecko wymawia głoski wsuwając język między zęby).
Zamiast smoczka zaproponuj lepiej maluchowi ciekawą zabawkę. Zajęty zabawą maluch z pewnością nie będzie domagał się smoczka. Pamiętaj też, że jeżeli dziecko cały czas trzyma smoczek w buzi, nie ma możliwości, żeby cokolwiek powiedzieć!
Źródła:
J. Wójtowiczowa, O wychowaniu językowym, Warszawa 1997
Ulotka informacyjna Polskiego Związku Logopedów
Autor: Magdalena Mielcarek-Olejnik – Czytelniczka Portalu
