Mowa stanowi istotną formę aktywności każdego człowieka. Ma ona wpływ na relacje z innymi ludźmi, kształtowanie osobowości, rozwój intelektualny. Prawidłowa mowa sprzyja śmiałości, podnoszeniu wiary we własne siły, ułatwia nawiązywanie kontaktów społecznych, porozumiewanie się z drugim człowiekiem, funkcjonowanie w społeczeństwie. Rozwój mowy jest nierozerwalnie związany z procesem myślenia, pozwala na zdobywanie informacji, a poprzez to na pogłębianie swojej wiedzy. Dlatego tak niezmiernie ważne jest dbanie o jej prawidłowe funkcjonowanie.      

I. Charakterystyka dziecka

1. Wywiad i obserwacja

Terapią logopedyczną zostaje objęty chłopiec o imieniu xxx. Chłopiec ukończył 7 lat i od września jest uczniem klasy 1. Z wywiadu z matką chłopca uzyskano informacje, że chłopiec urodzony jest z ciąży I, porodu I, siłami natury, o czasie, bez powikłań. Rozwój ruchowy przebiegał o czasie, z ominięciem etapu raczkowania. Rozwój mowy przebiegał ze znacznym opóźnieniem. Około I roku życia pojawiły się pierwsze słowa: mama, tata, następnie nastąpiła stagnacja, aż do 4 roku życia. Chłopiec był zawsze dzieckiem bardzo ruchliwym. Wykazywał trudności z koncentracją uwagi. Był bezpośredni w stosunku do osób trzecich. Nie reagował na polecenia, nie stosował się do zasad. Sam próbował za wszelką cenę uzyskać coś, co go zainteresowało (np. podsuwał krzesło i sięgał po zabawki). Długo nie udzielał odpowiedzi na pytanie: gdzie mieszka?, jak ma na imię jego siostra? Długo też nie udzielał adekwatnych odpowiedzi, często coś komentował, ale nie zawsze miało to kontekst komunikacyjny.

W wieku 5 lat został po raz pierwszy zgłoszony do poradni XXX Poradnia dla osób z autyzmem dziecięcym lub innymi całościowymi zaburzeniami rozwoju w celu wykonania oceny rozwoju umysłowego. Wkrótce potem chłopiec znalazł się też pod opieką Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej z uwagi na opóźniony rozwój mowy.

2. Informacje z diagnozy dziecka z poradni (w wieku 6 lat)

W diagnozie medycznej stwierdzono zaburzenia aktywności i uwagi (ADHD).

W diagnozie psychologicznej stwierdzono, że rozwój umysłowy chłopca kształtuje się na poziomie niższym niż przeciętny. Poniżej normy rozwijają się procesy spostrzegania, analizy i syntezy wzrokowej.

Możliwości intelektualne – zaburzenia rozwoju umysłowego (pamięć, uwaga, spostrzeganie, logiczne myślenie). Kontakt emocjonalny, rzeczowy, zadaniowy poniżej poziomu oczekiwanego. Nastąpiła poprawa w rozwoju mowy i komunikacji. Na skutek systematycznej pracy nauczyciela, rodzica, widoczna jest poprawa we wszystkich sferach funkcjonowania dziecka.

Procesy poznawcze – chłopiec nadal ma trudności z rozumieniem niektórych prostych poleceń. Wymaga powtórzenia, dodatkowego tłumaczenia. Obserwuje się stopniową poprawę w koncentracji uwagi. Występuje jednak duża przerzutność uwagi.

Funkcje wzrokowo-przestrzenne, orientacja – obniżona funkcja analizy i syntezy wzrokowej. Uczeń wykazuje dobrą orientację w schemacie własnego ciała, jest dość dobrze zorientowany w prawej, lewej stronie ciała. Dużą trudność stanowi orientacja w przestrzeni i w ujmowaniu stosunków przestrzennych. Lateralizacja prawostronna.

Motoryka duża – ruchy ciała skoordynowane. Chłopiec sprawny ruchowo, zwinny. Chętnie uczestniczy w zajęciach ruchowych – rzuca, łapie, kopie piłkę, skacze na obu nogach. Jeździ na rowerze. Ma problem ze skakaniem na jednej nodze.  

Motoryka mała – nastąpiła duża poprawa. Chłopiec dość dobrze utrzymuje się w konturze przy pisaniu, kolorowaniu. Ruchy ręki są bardziej precyzyjne, choć obserwuje się męczliwość. Sprawnie jednak manipuluje drobnymi przedmiotami i klockami.

Funkcje słuchowo-językowe (analiza i synteza słuchowa, poprawność wymowy) – prawidłowo dzieli krótkie i dłuższe słowa na sylaby. Ma problemy z wyodrębnianiem głosek. Uczeń porozumiewa się raczej za pomocą pojedynczych słów, prostych zdań. Widoczna wada wymowy. W sferze artykulacyjnej zakłócone są głoski szumiące. W mowie występują błędy językowe: opuszczanie, deformacja dźwięków. Zauważalny postęp w rozwoju komunikacji słownej. Jednak nadal występują problemy z rozumieniem mowy chłopca. Zasób słownictwa biernego na poziomie ogólnego funkcjonowania dziecka.   

Umiejętności matematyczne – dodaje na konkretach w zakresie 10, nie rozumie odejmowania. Rozpoznaje podstawowe figury geometryczne. Rozpoznaje i nazywa podstawowe kolory. Nie rozumie pojęć mniej/więcej.

Sfera emocjonalno-motywacyjna – dziecko słabo kontroluje własne emocje, obserwuje się szybką zmianę nastroju. Uczeń przejawia niekontrolowane napady złości, chociaż zachowania te stopniowo zmniejszają się. Pobyt w grupie rówieśniczej rozprasza go. Wykazuje on nadmierną chęć zaimponowania i zwracania na siebie uwagi, co bywa powodem konfliktów z innymi dziećmi i dezorganizacji pracy w klasie. Ogólnie chłopiec coraz lepiej współpracuje z badającym, z nauczycielami i z grupą.

Rozwój społeczny – chłopiec lubi przebywać w szkole, nie ma problemów z separacją od rodzica. Lubi bawić się z dziećmi. Jest opiekuńczy w stosunku do młodszej siostry. Potrafi podzielić się zabawkami, pocieszyć. Wczuwa się w stany emocjonalne innych. Nie zawsze przestrzega przyjętych norm i zasad społecznych – wymaga indywidualnego tłumaczenia. Jest jednak samodzielny w samoobsłudze i czynnościach higienicznych.

II. Diagnoza logopedyczna

Przed zaplanowaniem terapii przeprowadzona została diagnoza logopedyczna. Oznacza ona określony sposób postępowania – na podstawie uzyskanych informacji ogólnych, zaobserwowanych objawów zaburzenia oraz wyników badań.

Wstępem do postawienia diagnozy był wywiad logopedyczny.

1. Narzędzia badawcze

W badaniu wykorzystano:

• Kwestionariusz obrazkowy oraz Kartę mowy i wymowy dziecka (jako część składową kwestionariusza) służące do zapisania wymowy osoby badanej, opracowane przez dr Antoniego Balejko (zał. 1)
• Kartę badania motoryki artykulacyjnej H. Rodak – umożliwiającą ocenę sprawności warg i języka ze szczególnym uwzględnieniem precyzji i celowości wykonywanych ruchów (zał. 2).

2. Przebieg badania logopedycznego

Aby postawić prawidłową diagnozę logopedyczną przeprowadzono badanie diagnostyczne rozwoju mowy dziecka. Najpierw przeprowadzono swobodną rozmowę z dzieckiem, aby wychwycić i potwierdzić nieprawidłowości w mowie. Następnie chłopiec za zgodą rodziców został zdiagnozowany przy pomocy podanych wyżej narzędzi badawczych. Dodatkowych informacji o dziecku zasięgnięto: od rodziców, wychowawcy, z badań w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej.

Do badania i oceny rozwoju mowy posłużył Kwestionariusz obrazkowy złożony z 44 kolejno ponumerowanych obrazków, stanowiących ujednolicony zestaw.

Do oceny sprawności narządów mownych wykorzystano Kartę badania motoryki artykulacyjnej H. Rodak (2002). Każdą z prób uprzednio demonstrowano dziecku przed lustrem. Podczas wykonywanych ćwiczeń nie zaobserwowano żadnych anomalii. Narządy mowy dziecka zbudowane są prawidłowo, ale mają dość niską sprawność ruchową (chłopiec nie wykonał trzech czynności: przewężania języka, ułożenia języka w kształt łyżeczki i kląskania). U chłopca nie stwierdzono też poważniejszych problemów z odbiorem mowy, jak również z jej nadawaniem. Zarówno w mowie potocznej, jak i podczas nazywania desygnatów, dziecko prawidłowo artykułowało wszystkie głoski języka polskiego poza spółgłoskami szumiącymi [sz], [ż], [cz], [dż], które zastępowane były głoskami syczącymi [s], [z], [c], [dz]. Potrafił on powtórzyć na podstawie wzorca słuchowego wyrazy zawierające głoski [sz], [ż], [cz], [dż]. Chłopiec ma prawidłowy słuch fizyczny, natomiast ma niedojrzały słuch fonematyczny w zakresie różnicowania głosek [sz:s; ż:z; cz:c; dż:dz]. Badanie pozwoliło na zdiagnozowanie u chłopca wady wymowy, zwanej parasygmatyzmem. 

Parasygmatyzm (substytucje głosek) to najprostsza forma seplenienia. Nie obserwuje się w nim nieprawidłowości w ułożeniu języka, nie ma wadliwej budowy anatomicznej narządów artykulacyjnych. Dziecko po prostu stosuje zamiennie głoski z trzech szeregów, czyli zastępuje głoski dentalizowane innymi, realizowanymi prawidłowo. W tym przypadku występuje substytucja głosek szeregu szumiącego [sz], [ż], [cz], [dż] głoskami szeregu syczącego [s], [z], [c], [dz], np. szafa – safa, kasza – kasa.

Uzyskane wyniki i posiadane informacje wyznaczyły program i kierunek terapii logopedycznej dziecka. Rodzice dziecka zostali poinformowani o wynikach i zaproszeni do współpracy w działaniach terapeutycznych.

III. Program terapeutyczny – treści i struktura

Po postawieniu diagnozy podjęto wobec dziecka działania logopedyczne, których głównym celem było uzyskanie prawidłowego brzmienia głosek szeregu szumiącego, czyli głosek [sz, ż, cz, dż] oraz utrwalenie tego wzorca poprzez wprowadzenie go do mowy spontanicznej w ćwiczeniach.

1. Zasady terapii logopedycznej:

• zasada wczesnego rozpoczynania terapii,
• indywidualizacji,
• wykorzystania wszelkich możliwości dziecka,
• kompleksowego oddziaływania,
• aktywnego i świadomego udziału,
• współpracy z najbliższym otoczeniem,
• systematyczności i stopniowania trudności.

2. Cele programu

Cel główny:

• wyćwiczenie poprawnej wymowy głosek szeregu szumiącego (sz, ż, cz, dż).

Cele szczegółowe:

• kształtowanie prawidłowej mowy poprzez korygowanie zaburzeń w zakresie strony fonetycznej, leksykalnej, gramatycznej,
• stymulowanie opóźnionego rozwoju mowy,
• doskonalenie wymowy już ukształtowanej,
• wyćwiczenie prawidłowego toru oddechowego,
• wyćwiczenie aparatu mowy (warg, języka, podniebienia miękkiego, żuchwy),
• wdrażanie do praktycznego wykorzystania nawyków poprawnej wymowy.

3. Metody i formy realizacji

Metody pracy:

• aktywne – uzyskiwanie oczekiwanego dźwięku metodą przekształcania innego dźwięku (dziecko świadomie ćwiczy mowę, bierze udział w terapii),
• metody uzyskiwania dźwięku drogą usprawniania narządów artykulacyjnych (ćwiczenia logopedyczne – oddechowe, artykulacyjne i fonacyjne),
• demonstracja – pokazanie dziecku na czym polega mówienie danej głoski (poprawne ułożenie narządów mowy przed lustrem),
• demonstracja + instrukcja – logopeda pokazuje i omawia, co dzieje się z artykulatorami, mówi co dziecko ma zrobić,
• metoda mechaniczna – stosowanie przyborów typu szpatułka oraz innych przyrządów logopedycznych,
• metody substytucyjne – wykorzystywane są już utrwalone głoski i przekształcane w te, których dziecko nie wymawia poprawnie,
• metody ortofoniczne – wywoływanie głosek przez odpowiednie ćwiczenia,
• metody pasywne – zabawa, logorytmika, rytmika, rysowanie.

Formy pracy: praca indywidualna z dzieckiem

4. Ćwiczenia logopedyczne – etap przygotowawczy

Etap ten obejmuje czynności poprzedzające wywołanie głoski – ćwiczenia oddechowe oraz ćwiczenia usprawniające narządy mowy. Głoski [sz, ż, cz, dż] są jednymi z najtrudniejszych pod względem artykulacyjnym. Sprawne funkcjonowanie narządów mowy to warunek prawidłowego wymawiania danych głosek.

4.1. Ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne

Ćwiczenia języka:

• wahadełko: kierowanie języka w kąciki ust bez dotykania warg i zębów,
• wysuwanie języka na zewnątrz i cofanie w głąb przy szeroko otwartej jamie ustnej,
• oblizywanie ruchem okrężnym warg, zewnętrznej i wewnętrznej powierzchni zębów,
• wypychanie policzków, mlaskanie czubkiem języka,
• dotykanie czubkiem języka górnych i dolnych zębów,
• kierowanie języka w kąciki ust w prawo i w lewo,
• unoszenie języka na górne zęby i cofanie go do podniebienia miękkiego,
• dotykanie językiem zębów trzonowych dolnych i górnych,
• liczenie językiem zębów dolnych i górnych,
• lizanie językiem miodu ze spodka, lizaka, loda,
• przyssanie języka do podniebienia miękkiego przy szeroko otwartych ustach,
• masowanie językiem podniebienia,
• unoszenie czubka języka do góry i w dół.

Ćwiczenia żuchwy:

• opuszczanie i unoszenie żuchwy ku górze,
• wykonywanie ruchów poziomych raz z wargami rozchylonymi, raz z zamkniętymi,
• ruchy do przodu i do tyłu,
• przesuwanie dolnej szczęki w prawo i w lewo (zabawa „Krowa żuje trawę”),
• nadgryzanie dolnymi zębami wargi i górnymi zębami dolnej wargi,
• naśladowanie ziewania.

Ćwiczenia podniebienia miękkiego:

• chrapanie na wdechu i wydechu,
• kaszlanie przy wysuniętym na zewnątrz jamy ustnej języku,
• ziewanie z opuszczoną dolną szczęką, język leży na dnie jamy ustnej,
• naśladowanie odgłosów gęsi – gęganie,
• zabawa „Chory miś”: naśladowanie czynności, które wykonuje chory miś – połyka lekarstwa, kaszle, płucze gardło, zasypia i chrapie,
• ’nabranie’ powietrza nosem i 'zatrzymanie’ go w jamie ustnej,
• wypowiadanie sylab w połączeniu z głoską 'k’, na końcu, np. ak, ok, uk, ek, yk, ik.

Ćwiczenia policzków i warg:

• wypychanie policzków językiem,
• szerokie otwieranie i zamykanie warg,
• wysuwanie warg do przodu jak przy „u”, rozchylanie jak przy „e”,
• układanie górnej wargi na dolnej i odwrotnie,
• zaokrąglanie i spłaszczanie warg przy zwartych szczękach,
• parskanie, cmokanie,
• zbliżanie do siebie kącików ust – „ryjek”,
• dmuchanie: przez wargi w kształcie dzióbka, jak przy głosce f, dmuchanie bokiem,
• wciąganie policzków do jamy ustnej – „zajęczy pyszczek”,
• nadymanie policzków na zmianę lewego i prawego,
• utrzymywanie ołówka, patyczka na górnej wardze,
• naprzemienne domykanie i otwieranie warg,
• spłaszczanie zamkniętych ust w uśmiechu,
• ćwiczenia obejmowania ustami przedmiotów (łyżki, patyczka, ciastka).

4.2. Ćwiczenia oddechowe i fonacyjne

Ćwiczenia oddechowe i fonacyjne mają na celu wypracowanie prawidłowego toru oddechowego, pogłębienie, wyregulowanie rytmu wydechowego, a także wzmacnianie i wykorzystanie siły napięcia mięśni oddechowych, zwiększenie bądź zmniejszenie napięcia mięśni krtani i gardła, wykształcenie m.in. umiejętności regulowania natężenia i odpowiedniej wysokości głosu w trakcie mówienia. Oba rodzaje poniższych ćwiczeń stanowią podstawę dla czynności mówienia.

Przykładowe ćwiczenia oddechowe:

• dmuchanie na piórka, piłeczkę pingpongową, wiatraczek, płomień świecy, papierek,
• chuchanie w ręce, wąchanie kwiatów,
• ciche „mruczenie”,
• przedłużone wymawianie sylab typu: cha…, cho…, che…, chu…,
• dmuchanie przez rurkę do szklanki z wodą mydlaną,
• puszczanie baniek, nadmuchiwanie balonika,
• picie napojów przez rurkę,
• wciąganie i wydmuchiwanie powietrza,
• nadymanie buzi i przepychanie powietrza w zamkniętej buzi,
• wdech z unoszeniem ramion do góry, wydech z opadaniem ramion w dół.

Przykładowe ćwiczenia fonacyjne:

• przedłużone wymawianie głosek: a…, m…,
• kilkakrotne powtarzanie tej samej samogłoski: a-a-a-a,
• wielokrotne wymawianie samogłoski płynnie rytmicznie; powoli i szybko,
• ciche i głośne wymawianie głosek,
• przedłużanie wyrazów dźwiękonaśladowczych,
• dmuchanie na świecę przez słomkę,
• wyścigi papierowych żaglówek.

4.3. Ćwiczenia słuchowe

Ćwiczenia są pomocne w pokonaniu dysfunkcji rozwojowych analizatora słuchowego.

Przykłady ćwiczeń:

• rozróżnianie i naśladowanie dźwięków, odgłosów dochodzących z otoczenia,
• wyodrębnianie zdań w mowie,
• wyodrębnianie wyrazów w zdaniu,
• uzupełnianie zdań brakującym wyrazem,
• wyodrębnianie sylab w wyrazach i dzielenie wyrazów na sylaby,
• łączenie wyrazów z sylab (synteza sylabowa),
• dokańczanie wyrazów, np.: ko..(tek),
• rozpoznawanie i wyodrębnianie głosek w nagłosie, śródgłosie, wygłosie,
• grupowanie obrazków, których nazwy zaczynają się wskazaną głoską,
• łączenie w pary obrazków ze zbiegiem głosek, np.: mak – kot, itp. (domino obrazkowe),
• różnicowanie głosek, słów i sylab podobnie brzmiących lub o podobnym brzmieniu,
• różnicowanie w wyrazach głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych.

4.4. Ćwiczenia rozwijające i wzbogacające słownik i pamięć słowną dziecka

• słuchanie nazw i wskazywanie odpowiadających im desygnatów,
• powtarzanie nazw przedmiotów znajdujących się wokół dziecka,
• samodzielne nazywanie przedmiotów, cech, czynności, części ciała,
• wyszukiwanki, zapamiętywanki,
• wprowadzanie pojęć dotyczących położenia przedmiotów w przestrzeni i rozumienia prostych konstrukcji przyimkowych: na, w, pod, itp.

5. Właściwa praca logopedyczna – wprowadzenie głoski [sz]

Etap ten dotyczy wywołania dotychczas nieprawidłowo wymawianych głosek w kolejności: [sz], [ż], [cz], [dż]. Korekcję rozpoczęto od głoski pierwszej szeregu szumiącego, tj. [sz]. Głoska ta jest najczęściej wadliwie wymawianą głoską przez dzieci w wieku szkolnym. Chcąc pozyskać nowy dźwięk, wyjaśniono i pokazano dziecku, w jaki sposób powinny być położone narządy mowy podczas artykulacji głoski [sz]. Chłopiec, obserwując się w lustrze, samodzielnie wykonywał artykulację. Dodatkowo, by miał świadomość prawidłowego położenia języka podczas wymowy [sz], uczulano miejsce za dolnymi zębami, dotykając je szpatułką. Następnie kolejno wywoływano głoski zaburzonego szeregu.

5.1. Wywołanie wymowy głoski w izolacji – na przykładzie głoski [sz]

• pokazanie dziecku prawidłowej artykulacji zaburzonej głoski, z instrukcją, że czubek języka ma uderzać o wałek dziąsłowy (można wykorzystać metodę uczulania miejsc artykulacji),
• próby wymawiania głoski [sz] – zęby razem, wargi wysunięte do przodu, język podniesiony ku podniebieniu. Naśladowanie szumu drzew (cicho i głośno),
• zwrócenie uwagi na poprawne słuchowo i „wizualnie” wymawianie głoski [sz],
• podejmowanie przez dziecko samodzielnych prób wypowiedzenia głoski.

 5.2. Utrwalanie wywołanego dźwięku

To czynności prowadzące do uzyskania trwałego zapamiętania ruchów artykulacyjnych charakterystycznych dla głosek szeregu szumiącego. Cel ten osiągnięto ćwicząc prawidłową, nowo nauczoną artykulację każdej izolowanej głoski.

• Utrwalanie prawidłowej artykulacji głoski [sz] w sylabach:

sza, szo, szu, sze, szy,               

asz, osz, usz, esz, ysz,              

asza, aszo, aszu, asze, aszy,

osza, oszo, oszu, osze, oszy,

usza, uszo, uszu, usze, uszy,

esza, eszo, eszu, esze, eszy,

ysza, yszo, yszu, ysze, yszy, 

• Utrwalanie prawidłowej artykulacji głoski [sz] – w wyrazach (w nagłosie, śródgłosie i wygłosie):

I. szlak, szal, szynka, szałas,

II. Masza, kasza, maluszek, meszek ,

III. plusz, kapelusz, orkisz, mysz,

• Utrwalanie prawidłowej artykulacji głoski [sz] – w wyrażeniach:

szorstki szal, straszny kaszel, kapelusz staruszka, szumi muszelka, masz jabłuszko,

• Utrwalanie prawidłowej artykulacji głoski [sz] – w zdaniach:

Gdy Szymon wieszał szalik w szafie, przeraziła go szara myszka. 

Łukasz kupił szare kalosze. Za naszą szopą szumi busz.

Analogiczne postępujemy z przywoływaniem pozostałych głosek szumiących [ż], [cz], [dż].

5.3. Utrwalanie wymowy głosek szumiących:

• w sylabach:

sza, ża, cza, dża,                          asza, aża, acza, adża,

szo, żo, czo, dżo,                          oszo, ożo, oczo, odżo,

szu, żu, czu, dżu,                          uszu, użu, uczu, udżu,

sze, że, cze, dże,                           esze, eże, ecze, edże,

szy, ży, czy, dży,                            yszy, yży, yczy, ydży

• w wyrazach:

I.  szczupak, szczotka, szczebiot, szczegół, szczypiorek,

II. różyczka, uszczelka, puszczyk, leszcze, zjeżdżalnia,

III. deszcz, kleszcz, pryszcz, płaszcz,

• w wyrażeniach:

szczwany szczurek, szczęśliwy szczygieł, szczoteczka Szczepana,

• w zdaniach:

Wesoły szczygieł pluszcze się w deszczu.

Dżdżownica lubi deszczyk. Mały Szczepanek czesze się szczoteczką.

5.4. Różnicowanie głosek szumiących i syczących – na przykładzie głoski [sz]:

• sza – sa w sylabach:

sza – sa,                                asz – as,

szo – so,                                osz – os,

szu – su,                                usz – us,

sze – se,                                esz – es,

szy – sy,                                ysz – ys,

• w wyrazach:

I. szok – sok, suknia – szara, stara – szkoła,

II. kasa – musztarda, kasztan – kosmyk,

III. kosz – pies, nasz – los, kapelusz – lis,

• w wyrażeniach:

wysoki kasztan, wąska szufelka, szeroka Wisła, sos musztardowy, sumienny Szymek,

• w zdaniach:

Piesek szuka swojego koszyka. Szara suknia wisi w szafie.

Myszka siedzi pod koszem.

Analogiczne postępujemy z różnicowaniem pozostałych głosek [ż]-[z], [cz]-[c], [dż]-[dz].

5.5. Różnicowanie głosek szumiących i syczących:

• w sylabach:

sza – sa, ża – za, cza – ca, dża – dza,

szo – so, żo – zo, czo – co, dżo – dzo,

szu – su, żu – zu, czu – cu, dżu – dzu,

sze – se, że – ze, cze – ce, dże – dze,

szy – sy, ży – zy, czy – cy, dży – dzy,

asza – asa, aża – aza, acza – aca, adża – adza,

oszo – oso, ożo – ozo, oczo – oco, odżo – odzo,

uszu – usu, użu – uzu, uczu – ucu, udżu – udzu,

esze – ese, eże – eze, ecze – ece, edże – edze,

yszy – ysy, yży – yzy, yczy – ycy, ydży – ydzy,  

• w wyrazach:

starszy, szóstka, czysta, gorczyca, wieczysty, szumiący, sączyć, sadza,

• w wyrażeniach:

słodka czekolada, czarny samochód, szóste dziecko,

zamknięte drzwi, słuchanie wierszy, ciepły szalik,

• w zdaniach:

Chodzi czapla przy stawie. Muszka leży przy czerwonej miseczce. 

Nauczycielka włożyła żółte żonkile do wysokiego czerwonego dzbanka.

Ponieważ terapię dostosowywano do możliwości ucznia, w trakcie realizacji układ i rodzaj ćwiczeń ulegał zmianie. Zgodnie z zasadami dopiero po utrwaleniu jednego dźwięku przystępowano do wywoływania następnego. Powtarzano zdobyte umiejętności do chwili uzyskania prawidłowego nawyku. Konsekwentnie prowadzono każdy etap terapii, pamiętając o stopniowaniu trudności, aby nie zniechęcić dziecka.   

Piśmiennictwo:

1. Balejko A., Jak pokonać seplenienie. Uczymy się wymawiać głoski S – SZ. Seria Logopeda radzi. Białystok 2005;
2. Balejko A., Jak pokonać seplenienie. Uczymy się wymawiać głoski DZ – DŻ. Seria Logopeda radzi. Białystok 2005;
3. Balejko A., Jak pokonać seplenienie. Uczymy się wymawiać głoski C – CZ. Seria Logopeda radzi. Białystok 2001;
4. Balejko A., Test nazywania. Diagnoza i terapia osób z zaburzeniami mowy. Seria Logopeda radzi. Białystok 2005;
5. Balejko A., Zmysły i ich funkcje. Seria Logopeda radzi. Białystok 2007;
6. Balejko A., Odbieranie i wyrażanie mowy. Seria Logopeda radzi. Białystok 2008;
7. Błeszyński J., Kaczorowska K., Diagnoza i terapia logopedyczna. Harmonia Universalis. Gdańsk 2015;
8. Góral-Półrola J., Zakrzewska S.: Będę mówić poprawnie. Ćwiczenia do terapii logopedycznej głosek: sz, ż, cz, dż. Zeszyt 1. Kielce 2004;
9. Gregorczyk J., Pięknie mówić się staramy, o poprawną mowę dbamy – zabawy z głoskami szumiącymi sz, cz, ż, dż. MSC Polska 2016;
10. Sprawka R., Graban J., Logopedyczne zabawy grupowe dla dzieci od 4 do 7 lat. Wyd. Harmonia. Gdańsk 2004;
11. Rodak H., Nawrocka D., Od obrazka do słowa. Poradnik dla pedagogów, logopedów i rodziców dzieci z trudnościami w porozumiewaniu. W-wa 1993;
12.  Rodak H., Terapia dziecka z wadą wymowy, Wydawnictwo Polskiej Fundacji Zaburzeń Mowy, Warszawa 1992;
13. Szłapa K., Myszka Szarusia, żabka Żanusia oraz inne zabawy utrwalające wymowę i pisownię sz, ż (rz). Gdańsk 2005.

Artykuły i dokumenty elektroniczne:

1. Ćwiczenia logopedyczne na wakacje (PDF) http://www.zs21.bydgoszcz.pl/uploads/Logopedia/cwiczenia_logopedyczne_na_wakacje.pdf
2. Diagnoza i terapia dziecka z zaburzeniami mowy https://www.profesor.pl/
3. W świecie logopedii http://www.sbc.org.pl/Content/89016/w_swiecie_logopedii_2.pdf
4. Sygmatyzm – rozpoznanie i terapia – Poradnik-Logopedyczny.pl … http://poradnik-logopedyczny.pl/wady-wymowy/rozpoznanie-i-korekcja/39/sugmatyzm-rozpoznanie-i-terapia.html

Autor: Danuta Muczyńska – Czytelniczka Portalu