W dzisiejszym świecie, logiczna, spójna, a przede wszystkim zrozumiała komunikacja, jest niezwykle istotna. Dlatego też ludzie, którzy z różnych przyczyn przejawiają problemy w posługiwaniu się mową i w związku z tym mają trudności z efektywną komunikacją, nie mogą w pełni  funkcjonować w społeczeństwie. Możemy sobie jedynie wyobrazić, jak czuje się dziecko z afazją, które nie jest w stanie wyrazić swoich myśli, potrzeb lub też nie rozumie komunikatów, które są do niego kierowane.

Słowo afazja oznacza częściową lub całkowitą utratę umiejętności posługiwania się językiem, spowodowaną uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych.

Dzieci z afazją mają trudności w sferze językowej związane z nadawaniem i/lub rozumieniem mowy, które w znacznym stopniu wpływają na ich funkcjonowanie w sferze intelektualnej, emocjonalnej i społecznej. Komunikacja międzyludzka jest nieodłącznym elementem naszego codziennego życia, dlatego sprawność językowa jest bardzo istotna.

Często osoby mające trudności z mówieniem są postrzegane przez innych jako mniej inteligentne, co w przypadku dzieci z afazją jest krzywdzące, ponieważ ich rozwój umysłowy jest adekwatny do wieku i zbliżony do rówieśników. Niestety, diagnoza afazji jest skomplikowana i często na skutek nieprawidłowego postępowania terapeutycznego i wieloletnich zaniedbań, może dojść do opóźnienia w rozwoju umysłowym.

Trudności w porozumiewaniu się utrudniają funkcjonowanie dziecka zwłaszcza w środowisku rówieśniczym. Dzieciom trudno zrozumieć, że ich kolega/koleżanka nie rozumie lub nie może czegoś powiedzieć i niestety często odsuwają afatyczne dziecko od wspólnej zabawy. Pomimo tego, iż na początku dziecko przejawia inicjatywę komunikacyjną, z czasem, jeśli jest nierozumiane lub nie potrafi właściwie zrozumieć przekazywanych mu komunikatów, może nastąpić wycofanie, niechęć do nawiązywania relacji.

Frustracja, złość, które są skutkiem braku prawidłowej komunikacji, wpływają na zachowanie dzieci z problemami w mówieniu. Uczniowie z tym zaburzeniem mowy mogą być apatyczni, powolni lub wręcz przeciwnie – nadpobudliwi. Często są labilni emocjonalnie, co dodatkowo powoduje trudności w tworzeniu właściwych relacji rówieśniczych.

Uczeń z afazją w rzeczywistości szkolnej musi codziennie mierzyć się z wieloma trudnościami nie tylko w obrębie społecznym, ale przede wszystkim podczas zajęć edukacyjnych. Zaburzenie to ma wpływ na jego funkcjonowanie właściwie na każdym przedmiocie. Poniżej przedstawiamy najczęściej występujące symptomy afazji, które mogą, ale nie muszą wystąpić oraz propozycje dostosowania wymagań do pracy z dziećmi z zaburzeniami o typie afazji.

Oczywiście trudności, które występują, są zależne od stopnia nasilenia afazji, dlatego zawsze dostosowania powinny być przygotowane indywidualnie do każdego przypadku, po konsultacji ze specjalistami, którzy prowadzą z uczniem terapię.

PRZEDMIOTY HUMANISTYCZNE

Objawy afazji w codziennej pracy na lekcji:

• trudności w czytaniu i pisaniu
• problemy z rozumieniem przeczytanych treści
• komunikowanie się pojedynczymi wyrazami
• nieumiejętność streszczenia lektury czy tekstu, pomimo wielokrotnego przeczytania
• trudności w samodzielnym wypowiadaniu się
• nierozumienie zadawanych pytań, w związku z tym udzielanie nielogicznych, błędnych odpowiedzi
• nierozumienie pojęć, zwłaszcza abstrakcyjnych, ale też historycznych, które nie są często używane
• trudności w myśleniu abstrakcyjnym (symbolicznym), logicznym, przyczynowo-skutkowym, w związku z tym dziecko może mieć problemy z ułożeniem planu wydarzeń, chronologią, wyciąganiem wniosków, interpretacją tekstów, np. wierszy
• ubogie słownictwo, używanie nieodpowiednich słów, częste powtarzanie się
• nieprawidłowe wypowiedzi (pisemne i ustne) pod względem gramatycznym, składniowym
• trudność w uogólnianiu, klasyfikowaniu pojęć
• problemy z zapamiętywaniem materiału oraz odtworzeniem wcześniej opanowanych wiadomości
• wolne tempo pracy
• trudności w łączeniu faktów np. historycznych
• niski poziom graficzny pisma
• problemy z pisaniem dłuższych wypowiedzi (wypracowań, opowiadań itp.)
• nieumiejętność selekcji informacji z dłuższych tekstów
• obniżona koncentracja uwagi, zwłaszcza podczas zadań werbalnych np. wykład, czytanie długich tekstów
• trudności w rozumieniu przysłów, rozpoznawaniu środków stylistycznych
• trudności w formułowaniu opinii, uzasadnianiu swojego zdania.

Propozycje dostosowania wymagań edukacyjnych:

• odpowiednie przygotowanie do odpowiedzi ustnej, m.in. uprzedzenie ucznia, że będzie pytany, wydłużanie czasu wypowiedzi, w razie konieczności odpytywanie nie przy klasie, tylko indywidualnie z nauczycielem, niezwracanie uwagi na błędy artykulacyjne i gramatyczne, w razie trudności rezygnacja z odpowiedzi ustnych na rzecz pisemnych
• zadawanie pytań pomocniczych np. Co się wydarzyło? Kiedy? Gdzie? Komu? Jakie było zakończenie opowiadania? Dlaczego? Co przeżywał bohater?
• formułowanie krótkich, prostych poleceń
• wydłużenie czasu na przeczytanie lektury, naukę wiersza itp.
• oprócz czytania, wykorzystanie dodatkowych form przekazu np. film, audiobook
• podchodzenie w trakcie zajęć w celu dodatkowych wyjaśnień
• bieżące wyjaśnianie trudnych pojęć, upewnianie się, że dziecko dobrze je zrozumiało i jest w stanie używać danego słowa w odpowiednim kontekście
• szczegółowe objaśnianie zadań domowych
• dopilnowanie, aby uczeń zapisał najważniejsze pojęcia, wnioski, zadanie domowe
• dzielenie materiału na mniejsze części
• stosowanie dodatkowych środków dydaktycznych np. ilustracje, mapy, wykresy itp.
• niezmuszanie, ale zachęcanie i motywowanie do udziału w dyskusjach klasowych
• ocenianie przede wszystkim treści wypowiedzi, a nie formy
• podkreślanie najważniejszych wiadomości, które uczeń ma przyswoić
• ograniczenie ilości terminów, wydarzeń, dat, nazwisk, które uczeń ma znać
• dostosowanie tempa pracy do możliwości ucznia, w razie konieczności zezwolenie na dokończenie pracy w domu
• uczenie pisania wypracowań wg szczegółowych podpunktów
• ograniczenie ilości zadań domowych lub wydłużenie czasu na ich przygotowanie
• utrwalanie zdobytych wiadomości
• kontrolowanie zrozumienia przeczytanych/usłyszanych treści
• tworzenie słownika wyrazów niezbędnych do napisania wypracowania lub innej dłużej wypowiedzi pisemnej.

Autor: Irena Daniel – pedagog specjalny, neurologopeda

Więcej na temat pracy z uczniem z afazją możesz dowiedzieć się z kursu doskonalącego pt. Jak pracować z dzieckiem z afazją? dostępnego na naszej platformie e-learningowej. Powyższy artykuł stanowi fragment kursu. Więcej informacji TUTAJ

Z kolei w ofercie naszej Placówki Doskonalenia Nauczycieli znajduje się szkolenie Rady Pedagogicznej pt. Jak pracować z dzieckiem/uczniem z afazją?