Autor: Czytelnik Portalu Pedagogika Specjalna
Opublikowano: 27 maja 2022 roku.
Miejsce:
Zespół Szkół Specjalnych w Skoczowie
Termin realizacji:
Rok szkolny 2021/2022
I. Wstęp
Muzyka towarzyszy człowiekowi od najdawniejszych czasów. Wywodząc się od przekazu informacji, zyskiwała z czasem nowe formy, jak np. zabawową czy relaksacyjną, a z czasem leczniczą. Skupiając się na ostatniej, w perspektywie osób niepełnosprawnych intelektualnie, wykorzystuje się ją przede wszystkim do rozwijania zaburzonych funkcji, najczęściej w czasie realizowanych zajęć muzykoterapeutycznych. Podobnie ma się rzecz w Skoczowskim Zespole Szkół Specjalnych, gdzie kilkunastoletnia praca i obserwacja zainteresowań muzycznych uczniów, stała się inspiracją do stworzenia niniejszej innowacji pedagogicznej.
II. Opis zasad innowacji
1. Zakres innowacji
Program zakłada pracę w uczniami klas 4-8 Szkoły Podstawowej oraz klas Szkoły Przysposabiającej do Pracy w wymiarze 1 godziny lekcyjnej tygodniowo w czasie zajęć muzykoterapeutycznych.
2. Motywacja wprowadzenia innowacji i oczekiwania z nią związane
Punktem zwrotnym w pracy pedagogicznej stał się fakt zaobserwowany w czasie przerw czy wolnego czasu uczniów przychodzących do sali muzycznej, kiedy to niejednokrotnie młodsi, jak i starsi uczniowie, podchodzili z zainteresowaniem do instrumentów melodycznych i intuicyjnie wykonywali krótkie melodie złożone z przypadkowych dźwięków.
Zainteresowanie to stało się motywacją do podjęcia działań zmierzających do stworzenia uczniom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi możliwości włączenia się w muzykowanie na instrumentach melodycznych, takich jak dzwonki, ksylofony, metalofony, jako akompaniowanie do popularnych utworów muzycznych, z jakimi mają kontakt na co dzień w radio czy telewizji, ponieważ te stanowią dobry łącznik i wstęp do nauki poprzez wcześniejsze osłuchanie się z danym utworem czy piosenką. Wspomniane specjalne potrzeby edukacyjne uczniów w tym wypadku ściśle przekładają się na niską zdolność zapamiętywania, co stanowi niebagatelny problem z możliwością wykonania wszystkich dźwięków melodii danego utworu muzycznego czy piosenki.
Dlatego to kluczową ideą i założeniem programu jest uproszczenie gry poprzez oparcie się na harmonicznym podłożu danego utworu.
Aby bliżej objaśnić zagadnienie, należy odwołać się do założeń teorii harmonii muzyki, która wyróżnia 3 poszczególne stopnie gamy (1, 4, 5), na których zbudowane trójdźwięki stanowią odpowiednio 1 stopień – TONIKĘ, 4 stopień – SUBDOMINANTĘ, 5 stopień – DOMINANTĘ. Wspomniane stopnie gamy tworzą tzw. TRIADĘ HARMONICZNĄ, dzięki której możliwe jest zharmonizowanie melodii w obrębie danej gamy (tonacji).
Na tej podstawie zauważyć można, że w danym utworze wystarczą 3 akordy zmieniające się konsekwentnie, aby móc dopełnić brzmienia harmonicznego danej melodii.
Wychodząc zatem od powyższego, a wnikając w ideę innowacji, należy z 3 głównych akordów trójdźwiękowych, wybierać najczęściej główny dźwięk tj. dźwięk 1, 4 i 5 stopnia danej gamy. Te z kolei dostosowane do układu harmonicznego utworu, idealnie współbrzmią i tworzą niejako zgraną melodię w formie akompaniamentu.
Opracowany w ten sposób utwór czy piosenka, wymaga od ucznia zapamiętania nazw literowych i rozmieszczenia na instrumencie min. 3 dźwięków, co stanowi doskonałe podłoże do pracy już od wczesnych klas, także z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym.
Jednocześnie tak znaczące uproszczenie akompaniamentu muzycznego daje prowadzącemu pole możliwości do większego ubogacania utworu dodatkowymi elementami melodycznymi w przypadku większych zdolności percepcyjnych poszczególnych uczniów.
Ważnym aspektem innowacji jest również fakt, że realizowane treści nie posiadają sztywnych założeń i w przypadku trudności z realizacją, mogą ulec modyfikacji i uproszczeniu oraz odwrotnie – jeśli uczeń z łatwością opanowuje treści, może wykonywać kolejne, trudniejsze elementy, wpisując się jednocześnie w grę pozostałych osób na łatwiejszym poziomie trudności.
Tak prowadzona edukacja muzyczna z jednej strony daje uczniom ogromną radość z faktu, że ich gra na instrumencie wpisuje się do znanej im piosenki, a z drugiej zaś stanowi dla nauczyciela idealny punkt wyjścia do wielu kolejnych aspektów edukacji muzycznej, takich jak skupienie uwagi, ćwiczenie wrażliwości słuchowej, rozwijanie poczucia rytmu, rozwijanie zdolności zapamiętywania, współpracy w grupie oraz wielu innych.
3. Cel ogólny:
Aktywne słuchanie muzyki wśród uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim oraz umiarkowanym.
4. Cele szczegółowe:
- rozwijanie umiejętności gry na instrumentach melodycznych
- rozwijanie wrażliwości słuchowej
- rozwijanie zdolności zapamiętywania
- rozwijanie współpracy w grupie
- rozwijanie pracy półkul mózgowych
- rozwijanie wyobraźni
- kształtowanie samooceny
- wydłużanie czasu skupienia uwagi
- rozwijanie poczucia rytmu
- rozwijanie zainteresowań i zdolności muzycznych.
5. Przewidywane efekty
Dzięki innowacji pedagogicznej uczniowie posiądą zdolność świadomego przeżywania muzyki z uwzględnieniem nastroju, dynamiki czy tempa; większą umiejętność współpracy w grupie nastawioną na budowanie równości wobec innych, a także istotną rolę każdego uczestnika. Ponadto uczniowie rozwiną i udoskonalą swoje zaburzone funkcje oraz ukształtują wyższe poczucie własnej wartości oraz posiądą umiejętność rzetelnej samooceny i wyciągania konstruktywnych wniosków. Zakłada się również, że w ten sposób realizowane zajęcia, przysporzą uczestnikom pozytywnych wrażeń, dzięki którym uczniowie ochoczo będą realizować powtórzenia ćwiczeń i utrwalać zdobyte umiejętności.
Zajęcia poszerzą repertuar muzyczny uczniów o nowe utwory, zarówno te popularne z gatunku muzyki pop, techno, Dance, jak i muzyki zwyczajowo nazywanej klasyczną, autorstwa znanych kompozytorów różnych epok.
Ponadto zajęcia z uwzględnieniem innowacji przygotują niektórych uczniów do trudniejszych instrumentacji utworów w formie wielogłosowej czy orkiestrowej, uwzględniającej instrumenty melodyczne, jak i perkusyjne.
Zakłada się, że wybrane osiągnięcia muzyczne uczniów zostaną publicznie zaprezentowane w czasie szkolnych uroczystości czy akademii lub zostaną zarejestrowane w formie audio lub audio-wizualnej i przekazane uczniom, jako rzeczowy efekt pracy.
III. Metody i formy pracy
1. Metody:
W realizacji treści wykorzystane zostaną metody typowe dla edukacji muzycznej:
- metoda problemowo-analityczna, w czasie wstępnej prezentacji utworu przez nauczyciela uczniom z objaśnieniem zasad gry (tempa, ilości powtórzeń)
- metoda problemowo-twórcza, w momencie, kiedy uczniowie rozpoczynają próby gry zadanych dźwięków
- metoda ekspresji, wyrażająca się przez różnorodną dynamikę gry uczniów przeżywających brzmienia utworu.
2. Formy:
- słuchanie muzyki
- gra na instrumentach
- tworzenie muzyki
- śpiew (jako element pośredni w nauce gry).
IV. Treści nauczania
Październik
Temat zajęć: Ćwiczenia rytmiczne.
Doskonalenie umiejętności wykonywania jednakowych powtórzeń rytmicznych w grupie.
| Ćwiczone aktywności | Przewidywane osiągnięcia |
| – Rozwijanie poczucia rytmu – Doskonalenie słuchu muzycznego – Rozwijanie wrażliwości słuchowej | – Poprawnie wykonywane ćwiczenia rytmiczne za wskazaniem prowadzącego – Poprawnie wykonywane ćwiczenia rytmiczne przy akompaniamencie utworów muzycznych |
Listopad
Temat zajęć: Krótkie melodie.
Odnajdywanie nazw dźwięków na instrumencie oraz zapamiętywanie schematów dźwiękowych.
| Ćwiczone aktywności | Przewidywane osiągnięcia |
| – Rozwijanie zdolności zapamiętywania nazw dźwięków oraz ich lokalizacji na instrumencie – Wykonywanie melodii w określonym rytmie i tempie – Współpraca w grupie – Rozwijanie słuchu muzycznego | – Płynna gra poszczególnych uczniów na instrumencie w obrębie kilku dźwięków – Wspólna gra w jednakowym tempie i rytmie |
Grudzień
Temat zajęć: Gra na instrumentach do akompaniamentu muzycznego.
Łączenie gry z odmiennym akompaniamentem.
| Ćwiczone aktywności | Przewidywane osiągnięcia |
| – Rozwijanie umiejętności skupienia uwagi – Doskonalenie poczucia rytmu – Rozwijanie współpracy w grupie | – Jednolita gra grupy uczniów – Podzielność uwagi na umiejętność grania i dopasowania do akompaniamentu muzycznego |
Styczeń/Luty
Temat zajęć: Wprowadzenie rozbudowanych schematów muzycznych do gry – zwrotka-refren.
| Ćwiczone aktywności | Przewidywane osiągnięcia |
| – Zdolność zapamiętywania większych ilości materiału – Łączenie elementów w bloki – Wprowadzenie umownych skrótów | – Umiejętność gry poszczególnych fragmentów na podstawie zadanego skrótu |
Marzec/Kwiecień
Temat zajęć: Wielogłosowość.
Wprowadzenie odmiennych instrumentów dopełniających brzmienia.
| Ćwiczone aktywności | Przewidywane osiągnięcia |
| – Wydłużanie czasu skupienia uwagi – Rozwijanie wrażliwości słuchowej – Doskonalenie poczucia rytmu | – Wykonanie utworów w formie orkiestrowej przez wybranych uczniów, z zachowaniem właściwej rytmiki i melodyki, z jednoczesną asystencją prowadzącego |
Maj
Temat zajęć: Rejestracja osiągnięć.
Rozwijanie umiejętności skupienia uwagi oraz separowania emocji związanych z tremą i przeżywaniem utworu.
| Ćwiczone aktywności | Przewidywane osiągnięcia |
| – Wydłużenie czasu skupienia uwagi – Umiejętność odrzucenia tremy związanej z nagrywaniem i osprzętem nagrywającym | – Wykonanie utworów w sposób zamierzony pod względem rytmicznym, melodycznym oraz dynamicznym |
V. Ewaluacja
Głównym punktem ewaluacji będą nagrania audio lub audio-wizualne dokumentujące osiągnięcia uczniów. Program zakłada także bieżące rejestrowanie elementarnych osiągnięć uczniów w celu dokonywania rzetelnej samooceny postępów, jak i elementów wymagających dalszego doskonalenia.
VI. Bibliografia:
- Rozwijanie zdolności muzycznych dzieci. Cz. 1, Rozwój wrażliwości słuchowej, Ewa Hoffman-Lipska, Wychowanie w Przedszkolu – 2006, nr 3, s. 12-19
- Aktywne słuchanie muzyki wg Batii Strauss, Martyna Skiba, czasopismo: Wychowanie w Przedszkolu – 2009, nr 1, s. 30-34
- Terapia muzyką, artykuł internetowy: http://www.sosw1gniezno.szkolna.net/pliki/plik/terapia-muzyka-i-tancem-1400948654.pdf, autor: Marzena Piotrowska
- Muzykoterapia w rehabilitacji i profilaktyce, autor: Aldona Gąsienica-Szostak, Wydawca: PZWL Wydawnictwo Lekarskie
Autor: Piotr Paszyna – Czytelnik Portalu
