„Jeśli chcesz wiedzieć, jak to jest nie móc nic mówić, istnieje sposób. Pójdź na przyjęcie i nic nie mów. Używaj rąk jeśli chcesz, ale nie używaj papieru i ołówka. Oto, co odkryjesz: ludzi mówiących, mówiących za tobą, obok ciebie, wokół, poprzez, a nawet do Ciebie, ale nigdy z Tobą. Jesteś zignorowany, czujesz się, jak kawałek mebla”

Sara Brothers

 „POWIEDZ TO MIGIEM” – innowacja pedagogiczna wdrażająca do komunikacji z zastosowaniem wspomagających i alternatywnych metod AAC

Spis treści:

Wstęp

1. Podstawa prawna

2. Opis zasad innowacji

2.1. Założenia innowacji pedagogicznej

2.2. Cele edukacyjne

2.3. Treści nauczania

2.4. Procedury osiągania celów

3. Ewaluacja

Wstęp

Człowiek jest istotą społeczną i podejmuje wiele działań, by porozumiewać się. Jednym ze sposobów takiego kontaktu jest mowa. Od pierwszych dni życia, dziecko odbiera wzorce słuchowe, co w późniejszym okresie życia skłania go do naśladowania. Najpierw uczy się słuchać, potem mówić, a następnie czytać i pisać. Irena Styczek definiuje ,,mowę’’ jako dźwiękowe porozumiewanie się ludzi. W celu komunikowania się, ludzie posługują się językiem, który jest systemem wyrazów i reguł gramatycznych. Mowa jest procesem jednolitym, ale należy w nim wyodrębnić czynności nadawania mowy i czynności odbioru mowy oraz wytwór mówienia i rozumienia.

Według Genowefy Demel, rozwój mowy jest uwarunkowany genetycznie, zależy od wrodzonych właściwości organizmu człowieka, ale możliwy jest jedynie w kontakcie ze środowiskiem społecznym, z innymi ludźmi. Słowem, jest to proces, w którym współgrają czynniki biologiczne i społeczne. Mowa w dużej mierze wpływa na całokształt rozwoju dziecka, a szczególnie na jego powodzenia w szkole. Daje możliwość precyzyjnej komunikacji, stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażanie swoich myśli, własnych opinii i uczuć. Poziom językowej komunikacji w dużej mierze determinuje możliwości człowieka. Sposób komunikowania się wpływa na sukcesy edukacyjne, zawodowe oraz stosunki z innymi ludźmi.

Niestety, z racji zakłóceń rozwoju, nierzadko dezorganizacji ulega również proces porozumiewania się. Dzieci zazwyczaj nie znają innego niż mowa skutecznego środka, za pomocą którego mogłyby przekazać to, co chcą powiedzieć. Wiele z nich, szczególnie niepełnosprawnych, w takich sytuacjach stosuje inne formy, jak: krzyk, płacz, autoagresja, izolowanie się – zachowania, które pomagają im zwrócić na siebie uwagę i w ten sposób zakomunikować swoje potrzeby. Często zachowania tego typu są wołaniem dziecka o pomoc w zrozumieniu otaczających je sytuacji, tego, co inni do niego mówią i czego od niego oczekują.

Dzieci niemówiące lub komunikujące się z otoczeniem w sposób bardzo uproszczony za pomocą gestów, mimiki i ruchów, stanowią dużą grupę wśród uczniów naszej placówki. Zarówno rodzice, nauczyciele, jak również koledzy chcą zrozumieć ich prośby, potrzebę działania i komunikowania się. Istnieje wiele form komunikacji alternatywnej, które ułatwiają takim dzieciom porozumiewanie się: wypowiadanie swojego zdania, wyrażanie potrzeb, opinii, podzielenie się odczuciami i emocjami, „wygadanie” się. Dzięki zastosowaniu wybranych metod AAC, mają szansę być osobami decyzyjnymi. Stają się partnerami w dialogu z drugim człowiekiem oraz mają aktywny wpływ na relacje z innymi.

Innowacja „Powiedz to migiem” stanowi dodatkową ofertę edukacyjną wzbogacającą kompetencje komunikacyjne uczniów z umiarkowaną niepełnosprawnością intelektualną, jak również ze spektrum autyzmu. Wykorzystując bazę dydaktyczną i terapeutyczną placówki, ukończone przez grupę nauczycieli kursy komunikacji alternatywnej: Makaton – język gestów i symboli oraz kurs Polskiego Języka Migowego, innowacja wprowadza język komunikacji alternatywnej do codziennego życia szkoły.

Makaton jest Programem Językowym, czyli uporządkowanym spójnym systemem znaków z określonymi, logicznymi regułami użycia oraz tworzenia nowych znaków. Jest nie tylko wspomagającym i alternatywnym sposobem porozumiewania się, ale również służy celom rozwijania umiejętności językowych oraz czytania i pisania. Jest podejściem multimodalnym wykorzystującym dostępne kanały porozumiewania się tj. słuchowy (mowa), wzrokowy (symbol graficzny) i werbalny (mowa). Daje w ten sposób możliwość swobodnej ekspresji, służąc zarówno dzieciom, jak i dorosłym jako „głos” umożliwiający kontakt z innymi ludźmi oraz uczestniczenie w codziennym życiu. Na program Makatonu składają się znaki manualne – gesty oraz znaki graficzne – symbole. Gestom i symbolom zawsze towarzyszy mowa.

Polski Język Migowy to naturalny, charakteryzujący się użyciem kanału wzrokowego język wizualno – przestrzenny. Język migowy to nie tylko praca rąk, ale i pozostałych części ciała: twarzy, głowy, barków, tułowia biorących udział w konstruowaniu pytań i przeczeń, w wyrażaniu emocji. Jest to dodatkowa bardzo ważna cecha otwierająca przed dzieckiem z niepełnosprawnością intelektualną szersze możliwości rozwoju.

MÓWik – oprogramowanie na tablet wyposażone w mowę polską z 9. tysiącami symboli, za pomocą których dziecko tworzy własne obrazki komunikacyjne. MÓWik można swobodnie łączyć z przestrzennym językiem gestów.

Prezentowana innowacja przeznaczona jest głównie dla:

• uczniów mających problem z rozumieniem mowy
• niemówiących, ale rozumiejących mowę
• mówiących niewyraźnie i niezrozumiale dla otoczenia.

Kieruje się ją również dla pozostałych uczniów: komunikujących się w sposób werbalny oraz pracowników szkoły: nauczycieli, terapeutów, pracowników obsługi i administracji – osób stale przebywających w otoczeniu dzieci mających problemy z komunikacją werbalną.

1. Podstawa prawna

Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 1943 ze zm.) – art. 41 ust. 1 pkt 3, art. 50 ust. 2.

Ustawa z 14 grudnia 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 60) – art. 15 pkt 29b.

Ustawa z 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 59) – art. 1 pkt 18, art. 44 ust. 2 pkt 3, art. 55 ust. 1 pkt 4, art. 68 ust. 1 pkt 9, art. 86 ust. 1 ( regulacje prawne dotyczące działalności innowacyjnej szkoły).

2. Opis zasad innowacji

2.1. Założenia innowacji

Innowacja „Powiedz to migiem” zakłada, że podniesienie sprawności komunikacyjnej ułatwi uczniom naszej placówki integrację oraz aktywniejszy udział w życiu społecznym. Ponadto przewiduje stworzenie szansy uczniom niemówiącym na doświadczenie efektów nabycia kompetencji komunikacyjnych w realnych działaniach.

Potrzeby uczniów niepełnosprawnych w zakresie rozwoju zdolności komunikacyjnych są zróżnicowane, dlatego też innowacja zakłada podnoszenie kompetencji komunikacyjnych na różnych poziomach, m.in. poprawę sprawności werbalnej u osób mówiących niewyraźnie, rozwój słownictwa, samodzielność w konstruowaniu wypowiedzi w geście, mowie i piśmie, udoskonalanie artykulacji, nabywanie umiejętności posługiwania się sprzętem lub oprogramowaniem wspomagającym komunikację (MÓWik – oprogramowanie na tablet), naukę nowych form komunikacji, rozwój umiejętności posługiwania się nowoczesnymi technologiami, kształtowanie dojrzałości emocjonalno-społecznej do skutecznej i satysfakcjonującej komunikacji, wzmacnianie motywacji uczniów do inicjatywy oraz aktywności komunikacyjnej.

Zdolności komunikacyjne są fundamentem porozumiewania się z innymi, a także z samym sobą. Jeśli sprawniej wyrażamy siebie, sygnalizujemy, pokazujemy i nazywamy swoje potrzeby, myśli, pragnienia, obawy – mamy szansę na pełniejszą integrację, zarówno z drugim człowiekiem, jak i grupą. Jest to sprawa szczególnie istotna dla ludzi, których otoczenie może postrzegać jako innych.

Innowacja „Powiedz to migiem” powstała z pasji wspartej doświadczeniem nauczycieli i terapeutów, przede wszystkim po to, by ubogacić ofertę edukacyjną skierowaną do uczniów z niepełnosprawnością intelektualną, a także z autyzmem, i umożliwić im samodzielne aktywne przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu.

Realizacja innowacji zakłada pełną i wieloprofilową indywidualizację potrzeb ucznia w celu rozwoju jego kompetencji komunikacyjnych, osobistych i społecznych. Zdobyte umiejętności w znacznej mierze ułatwią mu w miarę samodzielne, wartościowe i godne funkcjonowanie, w maksymalnej integracji z innymi członkami najbliższego otoczenia.

Specyficzne potrzeby edukacyjne uczniów, będących adresatami innowacji, obligują nas do tego, by podczas procesu edukacyjnego dostosowywać wymagania oraz formy i metody nauczania do możliwości jego uczestników oraz wykorzystywać atrakcyjny, i nowoczesny sprzęt specjalistyczny.

Innowacja może zostać zmodyfikowana, gdy będą tego wymagały warunki zewnętrzne, na przykład nieprzewidziane przy konstruowaniu innowacji indywidualne potrzeby ucznia bądź też, gdy po dokonaniu bieżącej ewaluacji, osoby pracujące z uczniami uznają potrzebę jej zmodyfikowania.

2.2. Cele edukacyjne

Cel główny

Głównym celem innowacji „Powiedz to migiem” jest podniesienie sprawności komunikacyjnej uczniów niemówiących lub mówiących w sposób niewyraźny oraz opanowanie znajomości podstawowych gestów i symboli komunikacji alternatywnej przez osoby z najbliższego otoczenia ucznia – ułatwiających wzajemne komunikowanie się.

Cele szczegółowe:

• podstawowa komunikacja
• pomoc w rozumieniu
• rozwój umiejętności językowych
• ułatwienie interakcji społecznych
• pomoc w budowaniu relacji
• nauka umiejętności potrzebnych w czytaniu i pisaniu.

2.3. Treści nauczania

Nauka gestów i symboli obejmować będzie podstawowe słownictwo z zakresu:

• osoby
• zwierzęta
• transport
• żywność
• rośliny
• pytania
• przymiotniki
• czasowniki
• przysłówki
• zaimki
• przyimki
• czas.

2.4. Procedury osiągania celów

Czas trwania:

rok szkolny 2019/2020

Częstotliwość spotkań

Nauka komunikacji alternatywnej odbywać się będzie cyklicznie: w ramach zajęć lekcyjnych, zajęć rewalidacyjnych, zajęć udzielanych uczniowi z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej, na bieżąco podczas zajęć uczących zaradności i samodzielności, w czasie wzajemnych relacji koleżeńskich.

Osoby odpowiedzialne:

nauczyciele posługujący się komunikacją alternatywną (Makaton, PJM, MÓW-ik)

Metody pracy:

metoda aktywizująca: ćwiczenia praktyczne, pogadanki, karty pracy, scenki sytuacyjne, bieżące relacje społeczne

Formy:

indywidualna, grupowa

Środki i materiały:

tablety z oprogramowaniem „MÓWik”, podręczniki do nauki języka Makaton oraz PJM, karty pracy ucznia, podręczniki szkolne

Przewidywane osiągnięcia

Uczeń w miarę własnych możliwości psychofizycznych powinien:

• skutecznie komunikować swoje potrzeby
• nazywać i przekazywać własne emocje i uczucia, postawy i opinie
• tworzyć relacje poprzez dzielenie z innymi wystarczająco osobistych informacji, które wspierają rozwój bliskości społecznej z innymi osobami/rówieśnikami
• porozumiewać się z otoczeniem w najpełniejszy sposób (werbalnie lub pozawerbalnie) za pomocą dobranego słownictwa
• znać i przestrzegać zasady i normy społeczne
• zachowywać się stosownie do określonej sytuacji
• inicjować rozmowę i bezpośrednio zadawać pytania w dostępny dla siebie sposób komunikacji
• słuchać innych ze zrozumieniem
• analizować, porównywać, uogólniać zdarzenia i zachowania
• współpracować w grupie rówieśniczej.

Osoby z najbliższego otoczenia ucznia powinny :

• poznać podstawowe gesty i symbole służące nawiązywaniu wzajemnych relacji
• skutecznie odczytywać kierowane do nich komunikaty
• wykazywać postawę wspierającą i zachęcającą do pogłębiania komunikacji alternatywnej.

3. Ewaluacja

Program innowacji „Powiedz to migiem” zakłada przeprowadzenie ewaluacji wewnętrznej. Głównym celem ewaluacji będzie uzyskanie informacji:

• Czy realizacja innowacji przebiegała zgodnie z jej założeniami?
• Czy założone cele zostały osiągnięte?

W celu uzyskania potrzebnych informacji wykorzystane zostaną:

• obserwacja uczestników innowacji podczas zajęć
• rozmowy z uczniami
• rozmowy z pracownikami szkoły
• rozmowy z rodzicami uczniów.

Po zakończeniu ewaluacji z jej wynikami zostaną zapoznani: Dyrektor Szkoły oraz Członkowie Rady Pedagogicznej.

Autor: Dorota Majcher

Pedagogika Specjalna portal dla nauczycieli