Od momentu wprowadzenia do Podstawy Programowej języka obcego, również jako obowiązującego dla uczniów niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu lekkim, nauczyciele, metodycy i rodzice zastanawiali się, jak praca językowa będzie wyglądać w praktyce. Dawali wyraz swoim obawom, kwestionując zasadność takiej zmiany. Jednakże współczesna edukacja dąży do pełnej integracji uczniów niepełnosprawnych w szkole ogólnodostępnej, więc nauka języka obcego jest jednym ze środków do spełnienia tego celu. W otaczającym nas świecie język angielski jest obecny w przestrzeni medialnej i komercyjnej. Dlatego, pozbawiając możliwości nauki tego języka uczniów z lekkimi ograniczeniami intelektualnymi, wykluczamy ich w dużej mierze z funkcjonowania w społeczeństwie. Trzeba pamiętać, że dobre funkcjonowanie osób z niepełnosprawnością w społeczeństwie, to przecież jedno z głównych założeń nauczania specjalnego.

Nauczyciele, którzy podejmują się wyzwania nauczania języka angielskiego w szkole specjalnej lub w klasie integracyjnej, napotykają szereg różnych problemów. Trzeba wziąć pod uwagę kilka kwestii, aby się z nimi zapoznać. Należą tu specyficzne potrzeby i możliwości intelektualne uczniów, ich motywacja oraz warunki szkolne.

Uczniowie niepełnosprawni intelektualnie rozwijają się wolniej niż ich pełnosprawni rówieśnicy, dlatego rozwój ich mowy jest opóźniony, a procesy myślowe, koncentracja i spostrzeganie zaburzone. Niepełnosprawności intelektualnej towarzyszą często inne niepełnosprawności: ruchowa, wzrokowa czy słuchowa. Te czynniki wpływają na dobór metod i technik nauczania. Dokładna analiza orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego, wydanych dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną, jest niezbędna, aby odpowiednio wybrać sposób przekazywania im treści. Jest to istotne w szczególności w przypadku niepełnosprawności sprzężonej. Ponadto, przy planowaniu pracy z uczniem niepełnosprawnym intelektualnie w stopniu lekkim, należy pamiętać o założeniach Podstawy Programowej, która jest taka sama dla uczniów w normie intelektualnej i z lekką niepełnosprawnością intelektualną.

W labiryncie pełnym trudnych do przejścia dróg musimy obrać sobie jeden cel. Jest nim komunikacja. To właśnie możliwość porozumienia się z innymi daje prawdziwą motywację uczniom, pokonując zniechęcenie ilością wiedzy, którą muszą przyswoić, ucząc się języka obcego.

W celu ułatwienia im tego procesu można zastosować jedną z uniwersalnych metod, która sprawdza się na każdym etapie nauczania, czyli Total Physical Response (TPR). Daje ona możliwość poznania języka poprzez reagowanie całym ciałem. TPR idealnie sprawdza się w klasie, w której są uczniowie z ADHD, ponieważ zaspokaja ich potrzebę ruchu.

Przykład nr 1

Tematem lekcji jest żywność i jej przygotowanie.

W różnych częściach sali układamy obrazki z produktami spożywczymi. Nauczyciel mówi, jakie produkty są potrzebne, a uczniowie zbierają obrazki w kolejności wymienionej przez nauczyciela. Następnie przedstawiamy przepis na wykonanie jakiegoś dania, a uczniowie pokazują czynności, przykładowo: mix (mieszaj), cut (pokrój) itd.

Pozytywne efekty nauczania możemy zaobserwować stosując szereg metod aktywizujących. Uczniowie niepełnosprawni intelektualnie w stopniu lekkim szybko tracą kontrolę nad swoją uwagą, więc nauczyciel musi “walczyć” o nią przez stosowanie kilku metod w trakcie jednej lekcji. Musi też pamiętać o tym, aby czynności te nie trwały zbyt długo.

Przykład nr 2

Zastosowanie różnych metod podczas jednostki zajęciowej.

Rozpoczynamy od burzy mózgów – uczniowie zastanawiają się jakie rzeczy można spakować na wycieczkę w góry. Następnie pracują w grupach wyszukując i łącząc obrazki z wyrazami. Później przechodzimy do wspólnej zabawy językowej. W plecaku znajdują się obrazki z wcześniejszego ćwiczenia, każda z grup wybiera czego potrzebuje na wycieczkę w góry i musi je wylosować z plecaka. Zamiast gry można przedstawić scenkę. Każda grupa przedstawia scenkę pakowania się na wycieczkę w góry. Uczniowie ćwiczą nie tylko słownictwo, ale również zwroty “What do we need?” – “Czego potrzebujemy” oraz “We need…” – “Potrzebujemy…”.

Metoda projektowa jest jedną z ulubionych przez uczniów. Możliwość wykonania zadania, które działa na wiele zmysłów, sprawia im ogromną radość. Projekt będzie oddziaływał skuteczniej, jeśli uda nam się do niego podejść holistycznie i połączyć w nim wiedzę z innych przedmiotów. Przykładem może być wcześniej wspomniany temat żywności, który możemy poszerzyć o treści matematyczne, wprowadzając ułamki w przepisie, miary pojemności czy wagi. Tak samo można wprowadzić treści muzyczne, poprzez przygotowanie piosenki i jej wykonanie, w formie “body percussion”. Łącząc wiedzę z różnych przedmiotów, warto nawiązać współpracę z innymi nauczycielami i wspólnie przygotować cykl zajęć, aby przekazywane treści były spójne.

Przykład nr 3

Połączenie lekcji geografii, na której uczniowie poznają polskie góry, z lekcją języka angielskiego, podczas której przygotowywany jest plakat w języku angielskim o spędzaniu wolnego czasu na wycieczkach górskich, a skutkiem jest zaplanowanie wspólnej wycieczki w góry, jako nagrody za dobrze wykonany projekt.

Kolejnym wsparciem w nauce języka obcego dla uczniów z lekką niepełnosprawnością intelektualną jest sala lekcyjna i odpowiednio dobrane pomoce dydaktyczne. Jeśli różne przedmioty w klasie są oznaczone napisem z angielskim odpowiednikiem, uczniowie wzrokowo zapamiętują słowa i łączą je z konkretną rzeczą.

Inną pomocą wizualną, którą warto wprowadzić do klasy jest tablica “Słówka miesiąca”, na której zawisną podpisane karty obrazkowe z treściami poznanymi w danym miesiącu. Mogą to być gotowe karty, lecz warto zaangażować uczniów do współtworzenia tablicy poprzez wykonanie rysunków lub napisów. Zachęcając uczniów do zwracania uwagi na to, co znajduje się na tablicy, przed każdymi zajęciami nauczyciel może zabrać jedną lub kilka kart, a uczniowie odgadują, czego brakuje. Można także wprowadzić ranking uczniów, którzy najczęściej odgadli brakujące obrazki, co będzie elementem rywalizacji i motywacji. Stale aktualizowana tablica jest dodatkowym bodźcem, który wspomaga proces uczenia się w atrakcyjny dla uczniów sposób.

Tablica multimedialna lub dostęp uczniów do komputerów to również dobre rozwiązanie do wzmocnienia przekazywanych treści. Dostępne programy i gry do nauki języka są interesujące dla uczniów, przez co dłużej skupiają na nich uwagę. Pamiętajmy jednak o tym, iż w dzisiejszych czasach większość uczniów spędza wolny czas przed monitorem komputera lub ekranem telewizora. Ten sposób nauki trzeba odpowiednio dobrać i nie nadużywać go, aby uniknąć przebodźcowania uczniów.

Starajmy się zadbać o to, aby nasze pomoce dydaktyczne były przedmiotami codziennego użytku. Jeśli na przykład uczymy naszych uczniów nazw części ciała, zabierzmy do klasy opakowania po kosmetykach, na których w większości widnieją angielskie napisy takie jak: hair, face itp. Jest to również pokazanie uczniom praktycznej strony nauki języka, ponieważ na wielu produktach nie znajdziemy od razu etykiety z polskim tłumaczeniem lub często napisana jest drobnym drukiem albo umieszczona w mało widocznym miejscu. Na zajęcia, na których będziemy omawiać nazwy owoców lub warzyw, prosimy uczniów o przyniesienie tych najbardziej przez nich lubianych. Ucząc kierunków, wybierzmy się na spacer ulicami wokół szkoły lub choćby jej korytarzami. Innymi słowy, dajmy naszym uczniom jak najwięcej konkretów, ponieważ tak właśnie najlepiej chłoną wiedzę.

Na koniec ważnym czynnikiem jest stworzenie możliwości użycia języka. W Ośrodku, w którym uczę od sześciu lat, organizuję Integracyjny Konkurs Języka Angielskiego, w którym biorą udział uczniowie niepełnosprawni i pełnosprawni z problemami w nauce z różnych szkół. Konkurs jest realizowany w formie teleturnieju, w którym mierzą się dwuosobowe drużyny. Daje to szansę na użycie języka w ramach świetnej zabawy. Warto zorganizować nawet klasowy konkurs języka, aby uczniowie mieli możliwość sprawdzenia swoich umiejętności językowych. Można również nawiązać współpracę z inną szkołą i odnowić trochę zapomnianą już formę “przyjaciela listownego” (“pen friend”) tradycyjnie lub mailowo. Można prowadzić szkolnego bloga po angielsku, oczywiście dostosowując treści do poziomu uczniów lub gazetkę szkolną. Doskonale sprawdzi się także zaangażowanie całej społeczności szkolnej poprzez zorganizowanie jakiegoś wydarzenia, także o charakterze cyklicznym np. Dzień Języka Angielskiego, Pancake Day – Dzień Naleśnika itp. Każdy sposób, w którym uczniowie będą mogli praktycznie i realnie użyć języka, da im ogromną motywację do jego nauki i przyniesie lepsze wyniki.

Podsumowując, nauczanie języka angielskiego uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim nie jest prostym zadaniem. Jednak, jeśli dostosujemy odpowiednio metody nauczania do ich potrzeb, proces ten może być efektywny i jednocześnie przynosić ogromną satysfakcję – zarówno uczniom, jak i nauczycielom. Często musimy wyjść poza tradycyjny schemat nauczania. Musimy być elastyczni, aby zmieniać formy aktywności, jeśli widzimy, że nasi uczniowie mają ciężki dzień i gorsze samopoczucie. Z racji różnych chorób i niepełnosprawności, uczniowie miewają zmiany nastrojów i nie zawsze jesteśmy w stanie zrealizować to, co założymy na dany dzień. Warto jednak podjąć ten trud i zapewnić im jak najbardziej interesujące i jednocześnie praktyczne aktywności, aby wiedzę z naszych zajęć mogli wykorzystywać przez całe swoje życie i zintegrowali się w pełni z otaczającym ich światem.

Autor: mgr Eliza Motyka – Czytelniczka Portalu

nauczyciel języka angielskiego, oligofrenopedagog