Program zajęć rozwijających komunikowanie się na II etap edukacyjny dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym 

WSTĘP

Zajęcia rozwijające komunikowanie się powinny służyć nabywaniu języka i umiejętności porozumiewania się w bliskim i dalszym środowisku w mowie, w piśmie i w każdy możliwy dla ucznia sposób (także z zastosowaniem wspomagających i alternatywnych metod komunikacji – AAC).

Zajęcia prowadzone będą przez 2 godziny w tygodniu przez II etap edukacyjny. Program adresowany jest dla uczniów klas IV-VIII niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu umiarkowanym/znacznym, dzieci porozumiewających się werbalnie jak i pozawerbalnie. Ma on kształtować kompetencje komunikacyjne przy wykorzystaniu bazy terapeutycznej i dydaktycznej. Program ma podnieść sprawność komunikacyjną a tym samym ułatwić integrację w społeczeństwie i aktywniej w nim uczestniczyć. Zakłada on również rozwój słownictwa, większą samodzielność w budowaniu wypowiedzi, skuteczniejszą komunikację.

CELE PROGRAMU

Cele ogólne:

• wspomaganie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju ucznia,
• umożliwienie jak najpełniejszego kontaktu z otoczeniem,
• budowanie kompetencji językowej i komunikacyjnej.

Cele szczegółowe :

• reagowanie na polecenia,
• kształtowanie uważnego patrzenia,
• umiejętność dokonywania wyboru,
• kształtowanie i rozwijanie rozumienia mowy,
• odpoznawanie głosów ludzkich, zwierząt, dźwięków otoczenia,
• naśladowanie dźwięków, głosów,
• powiększanie zasobu słownictwa czynnego: rzeczowników, czasowników, przymiotników, liczebników, przysłówków w zależności od poziomu dziecka z wykorzystaniem przedmiotów, zdjęć, znaków graficznych, gestów MAKATON,
• rozumienie relacji przestrzennych,
• budowanie połączeń dwuwyrazowych (w przypadku dzieci wykorzystujących wspomagające lub alternatywne metody komunikacji łączenie dwóch zdjęć/gestów/znaków graficznych np. jeszcze muzyka) oraz prostych zdań,
• budowanie zdań,
• kształtowanie dialogu,
• rozwijanie prostej mowy opowieściowej.

TREŚCI PROGRAMOWE

Poniższy układ treści nauczania jest naszą propozycją i powinien być dostosowany do indywidualnych potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych ucznia. Przy realizacji treści nauczania należy wykorzystywać możliwości, jakie stwarza baza materialno – dydaktyczna placówki oraz środowisko społeczno – kulturalne, w którym uczeń żyje i uczy się. Treści nauczania powinny być skorelowane z treściami z innych zajęć edukacyjnych.

Podstawowe treści programowe

I Obszar: „Ja”.

1) Odkrywania i uświadamiania sobie możliwości porozumiewania się, zwłaszcza odkrywania skuteczności własnych zachowań komunikacyjnych, czyli tego, że inni odbierają sygnały i reagują na nie.
2) Bycia odbiorcą i nadawcą komunikatów językowych i niejęzykowych.
3) Uważnego wsłuchiwania się w wypowiedzi innych osób i patrzenia na mówiących do niego.

II Obszar: „Ja i otoczenie”.

1) Nawiązywania kontaktu i rozpoczynania dialogu.
2) Słuchania i czekania na aktywne włączenie się w rozmowę.
3) Wyrażania i przekazywania potrzeb, emocji, opinii, myśli, pragnień i woli.
4) Proszenia o pomoc; wybieranie numerów alarmowych.
5) Okazywania wdzięczności.
6) Stosowania zwrotów grzecznościowych.
7) Wyrażania i przekazywania potrzeb, emocji, myśli, pragnień i woli.
8) Zadawania pytań, formułowania adekwatnych odpowiedzi, praca z krótkim tekstem.
9) Przekazywania informacji o faktach i relacjonowania zdarzeń, uroczystości szkolnych i świąt okolicznościowych.
10) Autoprezentacji (kim jestem, ile mam lat, jak wyglądam, co lubię itp.).
11) Przedstawiania się i przedstawiania innych.
12) Dostosowywania tematu rozmowy do zainteresowań własnych i partnerów.
13) Rozmawiania na różne tematy.
14) Uczenia się podstawowych zasad kultury komunikowania się (mówienia komplementów, zapraszania, zachęcania do kontaktu, przepraszania, przekonywania itp.).
15) Próby redagowania zaproszeń na różne uroczystości i okoliczności.

Dla każdego ucznia komunikującego się werbalnie, ale niezrozumiałego poza kontekstem oraz dla każdego ucznia niekomunikującego się werbalnie, zespół winien opracować indywidualny system komunikacji, w tym zestaw pomocy do komunikowania. Powinien on być dostępny na wszystkich zajęciach w szkole, w domu i w środowisku otwartym. Nauczyciele tworzą indywidualne pomoce z udziałem ucznia, pamiętając przy tym, że komunikacja jest procesem otwartym i baza pojęciowa ucznia rozwija się wraz z wiekiem i czasem nauki. Zestaw pomocy do komunikowania się powinien być zatem rozwojowy i odpowiadać indywidualnym potrzebom i możliwościom ucznia.

SPOSOBY OSIĄGANIA CELÓW Z UWZGLĘDNIENIEM MOŻLIWOŚCI INDYWIDUALIZACJI PRACY W ZALEŻNOŚCI OD POTRZEB I MOŻLIWOŚCI UCZNIÓW ORAZ WARUNKÓW, W JAKICH PROGRAM BĘDZIE REALIZOWANY

1. SPOSOBY REALIZACJI

Dzieci uczestniczą w zajęciach całą klasą. Najczęściej pracują na nich w grupach dwuosobowych, co daje możliwość prowadzenia dyskusji. Czasami uczniowie uczestniczą w zajęciach w formie indywidualnej. Uzależnione to jest od rodzaju etapu, od którego dane dziecko rozpoczyna zajęcia. W sytuacji, gdy z uczniem realizowane są treści programowe z pierwszego etapu, ze względu na fakt, iż w tym czasie pożądany jest bliski kontakt fizyczny, a ćwiczenia nawiązania i utrzymania kontaktu wzrokowego wymagają całkowitej uwagi nauczyciela i takich warunków, by nie rozpraszać dziecka – zajęcia powinny być prowadzone indywidualnie. Szczególny nacisk powinien położony być na umiejętne słuchanie, czekanie i aktywne włączenie się w rozmowę, wyrażanie i przekazywanie potrzeb.

W realizacji programu wykorzystywane są metody, które działają uspokajająco, a także prowokują do działań, rozbudzają zaciekawienie, zainteresowanie, wzmacniają spontaniczną i swobodną aktywność.

2. FORMY PRACY Z DZIEĆMI

• grupowa,
• indywidualna jednolita,
• indywidualna zróżnicowana.

PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA

Ze względu na specyficzny charakter edukacji uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym, a także indywidualne tempo i zakres nauki każdego ucznia, osiągnięcia w poszczególnych sferach oddziaływań pedagogicznych i rewalidacyjnych są planowane indywidualnie. Znajdzie to swoje odzwierciedlenie w indywidualnych programach edukacyjno – terapeutycznych, które będą systematycznie monitorowane i dostosowane do potrzeb rozwojowych i edukacyjnych poszczególnych uczniów, zgodnie z zaleceniami zawartymi w orzeczeniach o potrzebie kształcenia specjalnego.

Przewidywane osiągnięcia

Uczeń:

• siedzi na krześle w trakcie prowadzenia zajęć,
• nawiązuje i utrzymuje kontakt wzrokowy z nauczycielem prowadzącym zajęcia,
• reaguje prawidłowo na polecenia proste i złożone,
• zna nazwy przedmiotów z najbliższego otoczenia,
• podaje przedmiot wymieniany przez nauczyciela,
• rozumie znaczenie czasowników: siedzi, stoi, idzie, pije, czyta, śpi, leży, je, tańczy, płacze, śmieje się i używa ich; uczeń nieporozumiewający się werbalnie lub potrzebujący wsparcia w komunikacji, pokazuje je za pomocą zdjęcia, znaku graficznego lub gestu,
• rozumie znaczenie przymiotników przeciwstawnych i używa ich: duży- mały, ładny-brzydki, cienki-gruby, miękki-twardy, wysoki-niski, krótki-gruby, czysty-brudny, lekki-ciężki; uczeń nieporozumiewający się werbalnie lub potrzebujący wsparcia w komunikacji pokazuje je za pomocą zdjęcia, znaku graficznego lub gestu (np. duży–mały, czysty–brudny),
• rozumie znaczenie przysłówków i używa je: dobrze-źle, cicho-głośno, wysoko-nisko, prosto-krzywo, w szkole, w klasie, w domu, w sklepie, na podwórku, w kościele, teraz-potem; uczeń nieporozumiewający się werbalnie lub potrzebujący wsparcia w komunikacji może pokazywać jeden lub kilka przysłówków za pomocą zdjęcia gestu, znaku graficznego (np. głośno–cicho),
• rozumie znaczenie liczebników i używa ich: jeden-dużo,
• rozpoznaje dźwięki otoczenia, głosy zwierząt, ludzi,
• naśladuje dźwięki wydawane przez logopedę – samogłoski w izolacji, łączone, sylaby dźwiękonaśladowcze lub w przypadku dzieci niemówiących zachęcanie do wydawania jakichkolwiek dźwięków,
• powtarza wyrazy za nauczycielem,
• buduje wypowiedzi dwuelementowe i trzyelementowe – wyrażenia dwuwyrazowe i zdania proste; uczeń nieporozumiewający się werbalnie łączy dwa, trzy gesty, znaki graficzne np. jeszcze zabawa, ja lubię sok,
• odpowiada/wskazuje z wykorzystaniem obrazków, znaków graficznych, na zadane pytania: Kto (co) to jest? Co robi? Co ma? Jaki jest? Jak, gdzie, kiedy? Ile jest?,
• nawiązuje komunikację werbalną oraz pozawerbalną z osobami z najbliższego otoczenia,
• osiąga zamierzony cel wypowiedzi.

KRYTERIA OCENY I METODY SPRAWDZANIA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Kontrola ucznia rozumiana jest jako zbieranie informacji o dziecku, a ocena jako sposób przekazywania tej wiedzy uczniom i rodzicom (opiekunom). Powinna być ona ustną lub pisemną informacją o osiągnięciach dziecka. Jej nadrzędnym celem jest podkreślanie mocnych stron ucznia, wskazywanie kierunku działań uzupełniających, niezbędnych do celów kształcenia oraz informowanie samego nauczyciela o efektach jego oddziaływań edukacyjnych. Oceniając postępy ucznia, należy wziąć pod uwagę zaangażowanie i włożony w pracę wysiłek, stopień opanowania materiału (z uwzględnieniem możliwości ucznia), przygotowanie do zajęć i udział w lekcji – aktywność.

W ocenianiu bieżącym stosuje się pochwały słowne i 4 punktowy system oceniania zgodny z Wewnątrzszkolnym Systemem Oceniania. Zakres opanowanych wiadomości i nabytych umiejętności formułowany będzie w następujący sposób:
1. Ocenianie bieżące:

• słowna pochwała,
• umowny system znaków.

2. Ocenianie śródroczne i końcoworoczne:

• ocena opisowa,
• ewaluacja IPET.

Ocenianie uczniów jest podsumowaniem wszelkich wysiłków pedagogicznych, a jednocześnie narzędziem ewaluacyjnym w pracy nauczyciela.

EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ

Podczas realizacji programu zakładamy systematyczną ewaluację osiągnięć i umiejętności poprzez:

• systematyczną obserwację uczniów,
• rozmowy z logopedami,
• rozmowy z rodzicami,
• analizę karty pracy uczniów.

Wykaz literatury potrzebnej do realizacji programu:

• Amanda Hopkins CO SIĘ ZA CHWILĘ MOŻE STAĆ?
• Ćwiczenia rozwijające myślenie przyczynowo-skutkowe, wyd. Harmonia
• Amanda Hopkins CO SIĘ PRZED CHWILĄ MOGŁO STAĆ?
• Ćwiczenia rozwijające myślenie przyczynowo-skutkowe, wyd. Harmonia
• Beata Blok, Zofia Brzeska, Małgorzata Marszałek, Katarzyna Radtke-Michalewska „UCZĘ SIĘ ROZUMIEĆ INNYCH – PATRZENIE I WSKAZYWANIE”, wyd. Harmonia
• Beata Blok, Zofia Brzeska, Małgorzata Marszałek, Katarzyna Radtke-Michalewska „UCZĘ SIĘ ROZUMIEĆ INNYCH – EMOCJE I GESTY”, wyd. Harmonia
• Beata Blok, Zofia Brzeska, Małgorzata Marszałek, Katarzyna Radtke-Michalewska „UCZĘ SIĘ ROZUMIEĆ INNYCH – MÓWIENIE I MYŚLENIE”, wyd. Harmonia
• „JA JAKO KONSUMENT”. Materiały edukacyjne dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną, wyd. Harmonia
• „JA JAKO UCZEŃ”. Materiały edukacyjne dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną, wyd. Harmonia
• „JA W CHOROBIE. MOJE ZDROWIE”. Materiały edukacyjne dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną, wyd. Harmonia
• „JA W ROZMOWIE”. Materiały edukacyjne dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną, wyd. Harmonia
• „JA W SPOŁECZEŃSTWIE I SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ”. Materiały edukacyjne dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną, wyd. Harmonia
• Justyna Janosz, Małgorzata Kurowska „ZNAJOMY – NIEZNAJOMY” Karty pracy dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi wyd. Harmonia
• Marta Wiśniewska „UCZYMY SIĘ MÓWIĆ. MATERIAŁY DO ALTERNATYWNYCH I WSPOMAGAJĄCYCH METOD KOMUNIKACJI (AAC)” wyd. Harmonia
• Bogusława Kaczmarek Podręczniki do nauki gestów MAKATON, płyty z symbolami
• Bogusława Kaczmarek „MAKATON w rozwoju osób ze złożonymi potrzebami edukacyjnymi”
• Regina Dąbrowska ”BEZPIECZNIE PRZEZ ŻYCIE CZYLI JAK UCZYĆ DZIECKO UNIKANIA ZAGROŻEŃ”, wyd. Harmonia

Załącznik 1. Przykładowe zapisy tematu

Przedstawiamy przykładowe zapisy tematu. Należy pamiętać, że treści zajęć powinny być tematycznie skorelowne do treści pozostałych przedmiotów oraz uwzględniać możliwości i umiejętności uczniów.

Przykładowy zapis tematu:

• Kierowane wypowiedzi uczniów na temat wakacyjnych przeżyć i wrażeń. Autoprezentacja.
• Co robię w szkole? – utrwalenie gestów Makaton.
• Szkolne rozmowy na podstawie ilustracji, układanie dialogów.
• Co się może stać? – próby przewidywania scenek na podstawie ilustracji.
• Jesteśmy klientami – nazywanie asortymentu sklepu spożywczego.
• Jesteśmy klientami sklepu spożywczego – wprowadzenie nowych gestów Makaton.
• Jesteśmy klientami – prowadzenie dialogów ze sprzedawcą, ćwiczenia w parach.
• Jesteśmy klientami – prowadzenie dialogów w parach.
• „Jesteśmy klientami” – doskonalenie umiejętności prowadzenia dialogu i wyrażania swoich potrzeb.
• „Podróż do Krainy Uczuć” – rozpoznajemy nasze emocje.
• Emocje i uczucia – próby odczytywania niewerbalnych sygnałów.
• Jakie emocje towarzyszą nam w życiu? – przyporządkowywanie emocji do różnych scenek.
• Próby budowania dłuższych wypowiedzi.
• Utrwalenie numerów alarmowych – ćwiczenia w wzywaniu pomocy.
• Ćwiczenia praktyczne w wzywaniu pomocy.
• Ćwiczenia w streszczaniu krótkiego opowiadania „Pomoc sąsiedzka”.
• Próba relacjonowania zdarzenia na podstawie opowiadania.
• „Legenda o białym orle”- zadawanie pytań i formowanie adekwatnych odpowiedzi.
• Doskonalenie umiejętności relacjonowania zdarzeń na podstawie opowiadania „Legenda o białym orle”.
• Utrwalenie niewerbalnych sygnałów, gestów pomocnych w prowadzeniu rozmowy.
• Co oni mówią? – próby odczytywania niewerbalnych gestów i ocena sytuacji.
• Sposoby dbania o pupila – budowanie zdań do wskazanych ilustracji.
• Mój pupil – rozbudowywanie zdań.
• Próby wyrażania marzeń. Zadawanie pytań i formowanie odpowiedzi na podstawie historyjek obrazkowych z tekstem.
• Rozwijanie mowy opowieściowej – ustalenie kolejności zdarzeń w historyjkach obrazkowych.
• „Lubimy dostawać prezenty” – próby wyrażania i przekazywania potrzeb i pragnień.
• Poznanie asortymentu apteki.
• Co oni mówią? – próby odczytywania niewerbalnych gestów i ocena sytuacji.
• Co oni myślą? – próby odczytywania niewerbalnych gestów i ocena sytuacji.
• Konferencja prasowa z Mikołajem – zabawa dramowa w zadawanie pytań.
• Kulturalne zachowanie się podczas składania życzeń z różnej okazji.
• Próby przekazania podstawowych informacji o porach roku na podstawie ilustracji i własnych doświadczeń.
• Charakterystyka pór roku – układanie zdań.
• Ćwiczenia praktyczne w proszeniu o pomoc zainspirowane tekstem „Wypadek na chodniku”.
• Rodzinne drzewo życzeń – rozmowa kierowana na temat pragnień członków rodziny.
• Rozmowa kierowana na temat pragnień członków rodziny – symbole ilustrujące marzenia.
• „U lekarza” – próby odgrywania scenek dialogowych, wskazywanie bolącego miejsca.
• Próba relacjonowania zdarzenia na podstawie ilustracji.

Program zajęć rozwijających komunikowanie się opracowały:
mgr Agnieszka Sapelecka – oligofrenopedagog
mgr Klaudia Jędrzejczak – neurologopeda

Materiał nadesłany przez Czytelniczki portalu Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli