14 lutego z oczywistych względów zapisywany jest w szczególny sposób w naszych kalendarzach. Oprócz celebrowania w tym dniu uczuć, takich jak miłość i przyjaźń, więcej uwagi niż zwykle poświęcamy sytuacji osób z padaczką. Święty Walenty patronuje bowiem nie tylko zakochanym, ale również osobom żyjącym z tą chorobą. Dzień Chorych na Padaczkę, przypadający właśnie 14 lutego, to dobra okazja do przybliżenia kluczowych informacji na temat tej choroby oraz przyjrzenia się wyzwaniom młodych ludzi z padaczką w przestrzeni edukacyjnej.

Czym jest padaczka?

Padaczka jest chorobą neurologiczną wynikającą z zaburzenia funkcjonowania mózgu. Może występować samoistnie lub towarzyszyć bardziej złożonym schorzeniom. Jej przyczyny są różnorodne i mogą być związane z takimi czynnikami, jak: guzy i wady rozwojowe mózgu, urazy czaszki, infekcje, choroby zakaźne, metaboliczne i naczyniowe, czynniki genetyczne.

Najbardziej charakterystycznym objawem padaczki są symptomy ze strony układu ruchowego i nerwowego w postaci mimowolnych skurczy mięśni, drgawek, którym mogą towarzyszyć zaburzenia świadomości. Zaburzenia te określane są jako napady padaczkowe; o rozpoznaniu padaczki mówimy w przypadku nawracających, nie prowokowanych objawów, a do jej rozpoznania konieczne jest wystąpienie przynajmniej dwóch samoistnych napadów w odstępie dłuższym niż dwadzieścia cztery godziny.

Napady padaczkowe mogą przybierać różne formy:

• Napady nieświadomości – nagłe, kilkusekundowe momenty utraty kontaktu z otoczeniem; pacjent może w tym czasie przerwać wykonywaną czynność, którą podejmuje po upływie napadu; charakterystyczne jest wówczas utkwienie wzroku w jednym punkcie i zwolniona reakcja źrenic na światło
• Napady atoniczne – nagłe, kilkusekundowe obniżenie napięcia mięśniowego w określonych grupach mięśni, wskutek czego może dojść do opadania głowy, dłoni lub upadku; napady nie prowadzą do długotrwałej utraty świadomości, bezpośrednio po nich pacjent powraca do wykonywanej czynności
• Napady toniczne – najczęściej występują u małych dzieci podczas budzenia się lub zasypiania, trwają od 10 do 20 sekund i objawiają się narastającym napięciem mięśni po obu stronach tułowia i kończyn
• Napady toniczno-kloniczne – nieco częstsze u dorosłych niż u dzieci. Objawiają się upadkiem i uogólnionym skurczem mięśni, w trakcie którego może dojść do przygryzienia policzka, języka, mimowolnego oddania moczu lub stolca. Po tym czasie, zakończonym zwykle głębokim zaczerpnięciem powietrza, występują gwałtowne, rytmiczne skurcze mięśni kończyn i tułowia, trwające zazwyczaj około dwóch minut. W czasie napadu źrenice pacjenta są szerokie i nie reagują na światło, a po jego ustaniu dochodzi do kilkuminutowego splątania ze stopniowym powrotem do świadomości lub zapadnięcia w ponapadowy sen
• Napady kloniczne – obejmują seryjne, symetryczne skurcze mięśni kończyn, trwające najczęściej powyżej dwóch minut
• Napady miokloniczne – przebiegają pod postacią gwałtownych, synchronicznych skurczów mięśni szyi, obręczy barkowej, ramion i ud. Świadomość pacjenta jest najczęściej względnie zachowana

W wielu przypadkach padaczka poddaje się skutecznemu leczeniu, dzięki czemu objawy nie pojawiają się często. Nawet w prawidłowo prowadzonej, efektywnej terapii nie można jednak zupełnie wyeliminować ryzyka wystąpienia napadu, w związku z czym świadomość rodzaju objawów i przebiegu choroby u naszych podopiecznych oraz wiedza o sposobie postępowania podczas napadu, zwiększa poczucie bezpieczeństwa – zarówno dorosłego, jak i dzieci.

Jak należy zachować się w przypadku wystąpienia u ucznia napadu padaczkowego?

Bardzo ważna dla organizowania uczenia się dziecka z padaczką jest współpraca z jego opiekunami, pozyskanie od nich wiedzy na temat choroby ucznia, ustalenie sposobu postępowania i szybkiej ścieżki komunikacji ze środowiskiem domowym. Ogólne wskazówki dotyczące postępowania podczas napadu padaczkowego zależą od jego charakteru:

• Podczas napadu przebiegającego bez drgawek obserwujemy ucznia, zabezpieczamy – w miarę możliwości – przed upadkiem lub uderzeniem. Po ustaniu napadu zapewniamy odpoczynek i powrót do pełni świadomości pod nadzorem osoby dorosłej, obserwujemy, czy uczucie senności, splątania, ponad normatywnego zmęczenia nie utrzymuje się dłużej niż zwykle

• W przypadku wystąpienia uogólnionego napadu toniczno-klonicznego (z drgawkami) staramy się umieścić ucznia w bezpiecznym miejscu – z dala od przedmiotów, z którymi kontakt może doprowadzić do urazu. Układamy chorego w pozycji bezpiecznej, aby zapewnić drożność dróg oddechowych. Podkładamy coś miękkiego pod głowę, jeśli jest to możliwe – rozluźniamy ubranie pod szyją, zdejmujemy okulary. Staramy się zapamiętać czas trwania i przebieg napadu, przez cały czas sprawując opiekę nad uczniem. Po ustaniu napadu zapewniamy odpoczynek i powrót do świadomości w bezpiecznym miejscu

Kiedy wzywamy pogotowie ratunkowe?

• gdy napad wystąpił pierwszy raz
• gdy trwał dłużej niż zwykle
• gdy czas trwania napadu przekroczył pięć minut
• gdy podczas napadu uczeń zranił się lub zachłysnął
• jeśli uczeń nie odzyskuje przytomności po ustaniu napadu lub zgłasza zaburzenia widzenia albo postępujący ból głowy

Sposób postępowania z konkretnym uczniem oraz drogę powiadamiania o wystąpieniu napady ustalamy wspólnie z rodzicami lub opiekunami.

Co może zrobić nauczyciel dla swojego podopiecznego z padaczką?

• Zdobyć wiedzę o jego chorobie, ustalić z jego opiekunami, pielęgniarką szkolną sposób postępowania w przypadku napadu i szybką ścieżkę komunikacji
• Być świadomym czynników, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia napadów, takich jak: zmienne bodźce świetlne, przemęczenie, pobudzenie, stres, nagłe przebudzenie się, infekcje, gorączka
• Być świadomym kondycji psychofizycznej ucznia; dzieci i młodzi ludzie z padaczką mogą być obciążeni podwyższonym poziomem stresu związanym z obawą o swoje zdrowie i ryzyko wystąpienia napadów, co może skutkować nadpobudliwością ruchową i emocjonalną czy trudnościami w uczeniu się; pomocne może być okazywanie wsparcia poprzez rozmowę, techniki relaksacyjne i inne sposoby redukcji stresu
• Przeciwdziałać stygmatyzacji społecznej ucznia z padaczką poprzez uświadomienie o trudnościach podopiecznego jego kolegów, dostosowanie wymagań do możliwości ucznia i jego stanu psychofizycznego, unikanie postawy nadopiekuńczości
• Umożliwić uczniowi zyskanie dodatkowego czasu i wsparcia w opanowaniu materiału w przypadku trudności wynikających np. ze zmęczenia czy nieobecności w szkole
• Współpracować z opiekunami ucznia, szkolnym psychologiem i pielęgniarką

Literatura:

A. Małkowska-Szkutnik, B. Woynarowska (red.), Uczeń chory na padaczkę. Jak wspierać jego edukację, rozwój i zdrowie. Poradnik dla nauczycieli i wychowawców, Publikacja sfinansowana z funduszy Komisji Europejskiej w ramach programu Erasmus+, dostępna pod adresem https://imid.med.pl/files/imid/Do%20pobrania/Epischool/Poradnik%20dla%20nauczycieli%20i%20wychowawc%C3%B3w_EPISCHOOL.pdf , Warszawa 2017

S. Jóźwiak, One są wśród nas. Dziecko z padaczką w szkole i przedszkolu. Informacje dla pedagogów i opiekunów, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa 2009

Artykuł Dziecko z padaczką w szkole opracowała: Urszula Wesół – pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli