Termin mózgowe porażenie dziecięce określa zespół zaburzeń rozwoju ruchu i postawy wynikających z trwałego uszkodzenia centralnego układu nerwowego we wczesnym okresie jego rozwoju: w łonie matki, okresie okołoporodowym lub pierwszych miesiącach życia.

Do najczęściej występujących zaburzeń w zakresie rozwoju ruchu i postawy osób dotkniętych tym syndromem należą: zaburzenia napięcia mięśniowego (niedowłady, porażenia), drżenia mięśniowe, występowanie ruchów mimowolnych, ograniczenia izolowanych ruchów poszczególnymi częściami ciała, trudności w skoordynowaniu ruchów kończyn, zaburzenia równowagi.

TYPOLOGIA  MÓZGOWEGO  PORAŻENIA  DZIECIĘCEGO

Analizując uszkodzone obszary układu nerwowego, wyróżnia się postać móżdżkową, piramidową i pozapiramidową mózgowego porażenia dziecięcego.

Uwzględniając stopień nasilenia objawów, mówi się o mózgowym porażeniu dziecięcym w stopniu lekkim, umiarkowanym i znacznym.

Biorąc pod uwagę umiejscowienie objawów, rozróżnia się następujące typy omawianego syndromu:

• monoplegia, kiedy niedowład dotyczy tylko jednej kończyny;
• diplegia, czyli obustronny niedowład kończyn górnych lub dolnych;
• paraplegia, kiedy niedowład występuje w kończynach dolnych;
• hemiplegia, czyli porażenie połowicze prawostronne lub lewostronne (niedowład kończyny górnej i dolnej po tej samej stronie ciała);
• triplegia, kiedy porażenie dotyczy trzech kończyn;
• kwadriplegia, czyli porażenie wszystkich czterech kończyn.

W praktyce najczęściej spotyka się postać mieszaną mózgowego porażenia dziecięcego, która łączy w sobie symptomy charakterystyczne dla poszczególnych typów tego syndromu.

 SYMPTOMATOLOGIA  MÓZGOWEGO  PORAŻENIA  DZIECIĘCEGO

Zaburzenia ruchu i postawy to nie jedyne objawy mózgowego porażenia dziecięcego. Towarzyszy im szereg innych symptomów, które również wynikają z uszkodzeń centralnego układu nerwowego.

Najczęściej występującymi objawami dodatkowymi w mózgowym porażeniu dziecięcym są:

• zaburzenia napięcia mięśni twarzy, podniebienia, gardła, krtani, języka, utrudniające jedzenie oraz artykulację dźwięków mowy;
• zaburzenia czucia, powodujące problemy z prawidłowym odbieraniem temperatury, dotyku;
• problemy z integracją sensoryczną (nieprawidłowe przetwarzanie informacji zmysłowych: wzroku, słuchu, węchu, smaku);
• zaburzenia wentylacji płuc spowodowane nieprawidłowym napięciem mięśniowym oraz ograniczeniem aktywności ruchowej;
• problemy żołądkowo-jelitowe wynikające z nieprawidłowego napięcia mięśni odpowiedzialnych za funkcjonowanie układu pokarmowego;
• zaburzenia oddawania moczu i kału (uczucie pełnego pęcherza albo nietrzymanie moczu, kału) wynikające z nieprawidłowego napięcia zwieraczy;
• przewlekłe bóle kończyn oraz bóle somatyczne i trzewne narządów wewnętrznych.

Mózgowe porażenie dziecięce wywiera negatywny wpływ na wszystkie sfery funkcjonowania osoby. Ludzie nim dotknięci źle znoszą dotyk, odczuwają ociężałość kończyn, mają zaburzoną orientację w schemacie własnego ciała i przestrzeni, problemy z samoobsługą, ich organizmy cechuje obniżona wydajność i wytrzymałość.

Mózgowe porażenie dziecięce charakteryzuje także występowanie rożnych mikrodeficytów na podłożu uszkodzeń centralnego układu nerwowego. Należą do nich: zaburzenia myślenia, trudności z koncentracją, zaburzenia lateralizacji, nieprawidłowa koordynacja wzrokowo-ruchowa.

Mózgowe porażenie dziecięce może też wywoływać problemy ze snem. Trudności w zmianie pozycji ciała, niekontrolowane ruchy kończyn, moczenie nocne to najczęstsze objawy omawianego syndromu, które przerywają i spłycają sen chorych osób, co powoduje ich senność i zwiększoną męczliwość w ciągu dnia.

ZABURZENIA  WSPÓŁISTNIEJĄCE  Z  MÓZGOWYM  PORAŻENIEM  DZIECIĘCYM

Na syndrom mózgowego porażenia dziecięcego składa się także wiele współistniejących z zaburzeniami motorycznymi objawów, które wynikają z uszkodzenia mózgu. Są to: zaburzenia wzroku, słuchu, mowy, padaczka, niepełnosprawność intelektualna, zaburzenia zachowania.

Zaburzenia wzroku osób cierpiących na mózgowe porażenie dziecięce wynikają z nieprawidłowej  budowy anatomicznej oka oraz niewłaściwego działania albo uszkodzenia receptora wzrokowego. Do zaburzeń tych zaliczamy: ubytki w polu widzenia, krótkowzroczność, niedowidzenie jednostronne, zaburzenia ruchów gałek ocznych, oczopląs, zez, zmiany typu jaskra.

Dysfunkcje słuchu charakterystyczne dla osób z mózgowym porażeniem dziecięcym to różnego stopnia niedosłuch, zaburzenia analizy i syntezy bodźców słuchowych, zniekształcenie odbioru słów i upośledzenie rozumienia mowy.

Zaburzenia mowy osób cierpiących na mózgowe porażenie dziecięce wynikają z trudności w wytwarzaniu głosu spowodowane niedowładami w obrębie aparatu artykulacyjnego. Mowa może być spowolniona, nacechowana przesadną artykulacją lub zniekształcona, głośna, skandowana, z nieregularnym natężeniem głosu. Może również pojawić się jąkanie. W najcięższych postaciach mózgowego porażenia dziecięcego mowa w ogóle się nie rozwija.

Częstym skutkiem uszkodzenia układu nerwowego u osób z mózgowym porażeniem dziecięcym jest padaczka. Występujące w niej napady drgawek są dla chorych szczególnie niebezpieczne, gdyż ze względu na ich upośledzenie ruchowe zwiększają ryzyko urazów. Ponadto napady epileptyczne prowadzą do niedotlenienia i wtórnych zmian w układzie nerwowym, co dodatkowo pogarsza stan.

Często zdarza się też, że mózgowemu porażeniu dziecięcemu towarzyszy wywołana uszkodzeniami układu nerwowego niepełnosprawność intelektualna w różnym stopniu, od lekkiej, po głęboką.

Zaburzenia sfery emocjonalnej i zachowania towarzyszące mózgowemu prażeniu dziecięcemu objawiają się nadpobudliwością, drażliwością, wybuchowością lub zahamowaniem, biernością i wywołują trudności w relacjach społecznych, nerwice, depresję. Wynikają przede wszystkim z deprywacji podstawowych potrzeb psychofizycznych tych osób: ruchu, zabawy, afiliacji.

MÓZGOWE PORAŻENIE DZIECIĘCE – ETIOLOGIA  

Mózgowe porażenie dziecięce jest skutkiem nieodwracalnego uszkodzenia centralnego układu nerwowego we wczesnym okresie jego rozwoju: w łonie matki, okresie okołoporodowym lub pierwszych miesiącach życia.

Najczęstszą przyczyną tych uszkodzeń jest niewłaściwe zaopatrzenie rozwijającego się mózgu w tlen. Niedotlenienie, o którym mowa, mogą powodować różnego rodzaju czynniki genetyczne, urazy mechaniczne, intoksykacja, infekcje lub niewydolność układu krążenia ciężarnej oraz płodu.

Bardzo często zdarza się, że mózgowe porażenie dziecięce wywołał splot różnego rodzaju czynników, co oznacza, że nie można określić jego jednoznacznej etiologii.

TERAPIA  MÓZGOWEGO  PORAŻENIA  DZIECIĘCEGO

Mózgowe porażenie dziecięce jest zaburzeniem nieuleczalnym, co oznacza, że będzie towarzyszyć dotkniętej nim osobie przez całe życie. Odpowiednimi oddziaływaniami możemy jedynie łagodzić objawy i usprawniać funkcjonowanie dziecka.

Z uwagi na szerokie spektrum objawów omawianego syndromu, cierpiące na niego osoby wymagają wielospecjalistycznej pomocy. Ich terapia powinna mieć charakter kompleksowy i angażować wielu specjalistów (pediatra, neurolog, okulista, laryngolog, ortopeda, logopeda, psycholog, pedagog, fizjoterapeuta).

Najważniejszym celem oddziaływań terapeutycznych wobec osób z mózgowym porażeniem dziecięcym jest dążenie do tego, by na miarę swych możliwości, jak najlepiej i jak najbardziej samodzielnie funkcjonowały w życiu społecznym.

Na terapię osób z mózgowym porażeniem dziecięcym powinny się składać w szczególności:

• usprawnianie ruchowe (przywracanie funkcji utraconych, rozwijanie prawidłowych odruchów, wygaszanie odruchów patologicznych, kompensacja funkcji utraconych poprzez stosowanie sprzętu ortopedycznego);
• ćwiczenia rozluźniające, obniżające napięcie mięśniowe;
• trening orientacji w schemacie własnego ciała i przestrzeni, pamięci wzrokowej i słuchowej, analizy oraz syntezy wzrokowej i słuchowej, mowy.

W niektórych przypadkach mózgowego porażenia dziecięcego konieczna okazuje się interwencja chirurgiczna. W pewnych sytuacjach wskazana jest także okresowa farmakoterapia mająca na celu przezwyciężenie nasilonych dolegliwości bólowych.

Rehabilitacja osób z mózgowym porażeniem dziecięcym powinna uwzględniać następujące zasady:

• terapię należy podjąć jak najwcześniej, kiedy występuje największa plastyczność mózgu;
• leczenie musi mieć charakter ciągły i trwać praktycznie przez całe życie;
• rehabilitacja nie może być ograniczona do momentów, kiedy człowiek znajduje się pod opieką specjalistów, ale powinna odbywać się przez cały czas, także w domu, w wyniku działań korekcyjnych podejmowanych przez przeszkoloną rodzinę;
• dla każdej osoby należy opracować indywidualny program terapii adekwatny do jej potrzeb i możliwości;
• ważne jest nawiązanie odpowiedniego kontaktu emocjonalnego terapeuty z rehabilitowaną osobą, by zapewnić jej podczas rehabilitacji komfort i poczucie bezpieczeństwa;
• nie można skupiać się wyłącznie na sferze ruchowej, trzeba także zapobiegać powstawaniu objawów dodatkowych oraz łagodzić je.

Źródła:

• B. Andruszczak, B. Buraczyńska-Andrzejewska, H. Krauss, K. Jończyk-Potoczna, J. Piątek, A. Krzywicka, W. Żukiewicz-Sobczak, E. Krasowska, M. Kozak: Wielopłaszczyznowa opieka nad dzieckiem z mózgowym porażeniem dziecięcym
• G. Dębska, A. Goździalska, J. Jaśkiewicz, G. Cepuch: Problemy rodzin dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym
• T. Dzierka: Rehabilitacja dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym na przykładzie funkcjonowania Ośrodka Rehabilitacyjno-Wychowawczego w Katowicach
• D. Kurpiel: Psychospołeczne uwarunkowania funkcjonowania osób dorosłych z mózgowym porażeniem dziecięcym o różnym zakresie niepełnosprawności
• S. Levitt: Rehabilitacja w porażeniu mózgowym i zaburzeniach ruchu
• M. Żarowski, E. Mojsi, E. Gajewska, B. Steinborn, W. Samborski: Występowanie problemów ze snem u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym

Autor: Elżbieta Wika

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli