Jak zajęcia w pracowni gospodarstwa domowego wpływają na wszechstronny rozwój dzieci i młodzieży ze sprzężoną niepełnosprawnością na przykładzie placówki OREW Gdynia

Raz w tygodniu organizujemy zajęcia w pracowni gospodarstwa domowego, gdzie uczniowie doświadczają naturalnej stymulacji wielozmysłowej (poznają smaki, zapachy, kolor, fakturę, strukturę, odczuwają konsystencję, ciężar, temperaturę, różnych produktów, potraw). Takie zajęcia wpływają na wszechstronny rozwój dzieci i młodzieży. Uaktywniana jest sfera poznawcza, społeczna, motoryka mała, komunikacja, samoobsługa, percepcja wzrokowa, koordynacja wzrokowo-ruchowa, percepcja słuchowa oraz koordynacja słuchowo-ruchowa.

Dziecko poznaje świat, który go otacza wszystkimi zmysłami. Im częściej dany przedmiot dotyka, obserwuje, smakuje, wącha, manipuluje nim, tym szybciej poznaje jego treść i znaczenie. Droga do poznania wiedzie poprzez odbiór zmysłowy, któremu zawsze towarzyszy słowo. Każdej podejmowanej aktywności towarzyszy słowo. Informacje płynące z otoczenia odbierane przez zmysły kształtują, rozwijają i doskonalą poznanie świata rzeczy i zjawisk. W trakcie aktywacji smakowych obszarów korowych pobudzane są również ośrodki mowy.

Idealnym miejscem do stosowania metody Affolter jest nasza pracownia gospodarstwa domowego. Można tam prowadzić zarówno zajęcia wprowadzające, poznawcze, właściwe i podsumowujące. Terapeuta nazywa wszystkie prezentowane dzieciom przedmioty i czynności, zadaje pytania.

Każda funkcja psychiczna pozostaje ze sobą we wzajemnym związku. Konieczne jest prowadzenie terapii stymulującej rozwój wszystkich funkcji poznawczych. Codzienne zajęcia powinny uwzględniać stymulację wszystkich funkcji psychicznych dziecka. Są trzy etapy uczenia: naśladowanie, współdziałanie, instrukcja. Towarzyszą podczas zajęć takie zasady jak: dotknąć, wziąć do ręki i manipulować. Aby dziecko mogło uczyć się przez naśladownictwo, konieczne jest wypracowanie wspólnego pola uwagi, dzięki któremu powstają intencje komunikacyjne. Wszystkie zadania dziecko wykonuje dominującą ręką. Jeżeli nie podejmuje samodzielnie aktywności, terapeuta pomaga prowadząc jego rękę. W pierwszym etapie kładzie swoją dłoń na ręce dziecka, później obejmuje przegub palcem środkowym i kciukiem.

Uczenie się i poszerzanie umiejętności dziecka następuje w codziennych, życiowych sytuacjach, dzięki którym rodzina funkcjonuje. Są to wszystkie czynności, które odbywają się w życiu rodziny, w domu jak i na zewnątrz (sprzątanie, gotowanie, zakupy itp.). Uczestnictwo dziecka w codziennych zajęciach rodziny odgrywa ważną rolę w jego rozwoju. Początkowo tylko obserwuje mamę czy tatę, ale z czasem zaczyna naśladować te czynności. W miarę jego rozwoju wzrasta jego ruchliwość, zwiększa się zakres czynności, dzięki którym uczy się korzystać z przedmiotów, poznawać ich właściwości (wykonuje czynności, bawi się analogicznie jak dorosły, bawi się garnkami, układa, przekłada, wyciera, karmi lale).

Takie aktywne, czynne uczestnictwo podczas codziennych zajęć w domu, jest znacznie ograniczone dla osoby wielorako niepełnosprawnej (duży wózek w kuchni), a dla rodziców jest często obciążające (opieka nad rodzeństwem, trzymanie dziecka na rękach podczas przygotowywania posiłku).

Naszym priorytetem w pracy terapeutycznej jest organizowanie, stwarzanie sytuacji, która umożliwi uczniom i wychowankom realne uczestnictwo w aktywnościach życia codziennego. Każdy przedmiot gospodarstwa domowego ma swoją nazwę i przeznaczenie (naczynia, ręczniki, płyn do mycia naczyń), co jest zarazem świetną okazją nauki języka, manipulacji, myślenia, a przed wszystkim samodzielności w toku zdobywania „naturalnych” doświadczeń. W ten sposób dziecko odkrywa bezpośrednie otoczenie, poznaje jego nazwę i funkcję użytkową. Uczy się nimi właściwie posługiwać, manipulować.

W naszej codziennej pracy często opieramy się na metodzie F. Affolter, która podkreśla, że dotykanie otoczenia, manipulowanie, odczuwanie tempa, ciężaru, oporu, używanie przedmiotów w bezpośrednim otoczeniu i rozwiązywanie problemów życia codziennego, to podstawowe elementy rozwoju wiedzy dziecka. Narzędziem poznania otaczającego świata jest dłoń oraz pozostałe części, z którymi nierozerwalnie związany jest ruch. Trudno jest poznać, zbadać nowy przedmiot dotykając go jedną ręką lub jednym palcem. Doświadczamy wówczas niepełnego obrazu, lecz tylko jego fragmentu. Dlatego metoda F. Affolter kierowana jest do naszych uczniów i wychowanków, którzy nie potrafią wykonać prostego ruchu z powodu ograniczeń ruchowych; dysfunkcji wzroku mają  trudności z chwytaniem przedmiotów, oraz odczuwają lęk przed manipulowaniem.

Metoda F. Affolter to usprawnianie dłoni, koncentrowanie wzroku na wykonywanej czynności. Wyzwala również chęć do mówienia (dziecko wykonując jakąś czynność opowiada o tym, co robi). Polega na (fizycznym wspomaganiu ręki dziecka) czynnym, bezpośrednim wspomaganiu fizycznym działania osoby niepełnosprawnej. Terapeuta stoi za dzieckiem, kładzie ręce na grzbietowej stronie dłoni dziecka, a każdy palec do odpowiedniego palca dziecka i lekko ukierunkowuje je na wykonanie czynności, co pozwala dziecku czuć się sprawcą. Często wystarczy tylko naprowadzić dłoń dziecka na przedmiot. Informacja o sposobie wykonania pracy przekazywana jest przez dotyk i werbalnie. Ważne jest, aby nie wymuszać działania, ani nie wyręczać dziecka.

 SFERA POZNAWCZA

Można kształtować i rozwijać orientację w zakresie elementarnych pojęć matematycznych (mają na celu kształtowanie i rozwijanie orientacji w stosunkach przestrzennych, czasowych, jakościowych, wielkościowych, ilościowych).

• Podczas bezpośredniego działania na naturalnych przedmiotach, uczniowie uczą się określać cechy wielkościowe takie jak: mały ziemniak, mała brukselka – duży ziemniak, duża kapusta; długi ogórek –krótki ogórek, gruby ziemniak – cienka fasolka, szczypior;
• Poznają różne kształty: okrągły pomidor, cebula, kapusta. Podłużny kabaczek, por, podłużna marchew;
• Uczą się określać cechy ilościowe (kształtować znajomość pojęć przedliczbowych ): „dużo – mało „ tyle samo”;
• Uczą się stosowania określeń: puste- pełne;
• Doświadczają stymulacji ciepło-zimno. Terapeuta stawia na stole butelkę z wodą mineralną i dwa kubki. Dotyka butelki mówiąc, że woda jest zimna, kładzie dłonie dziecka, mówi „odkręć korek”, pokazuje jak nalewa się wodę, zachęca do wykonania tej czynności. Nalewa całą zawartości pokazując, że butelka jest pusta. Analogicznie postępuje z dzbankiem ciepłej herbaty, sokiem, zwracając uwagę, że woda nie pachnie, a herbata, sok – tak (sok ma również kolor, czerwony, żółty);
• Uczą się określać wagę „ciężki-lekki”;
• Doświadczają konsystencji „stały-ciekły”;
• Uczą się rozumienia i wykonywania prostych poleceń terapeuty: np. podaj kubek, pomieszaj, weź, wyjmij …;
• Zajęcia w kuchni są też naturalną okazją do opanowania umiejętności dopasowywania, kategoryzacji;
• Ćwiczenia rozwijające umiejętność grupowania przedmiotów w oparciu o jedną wybraną cechę, np.: ze względu na kolor, kształt, kategorię: warzywo, owoc, co do jedzenia, picia, substancje jadalne i niejadalne;
• Segregowanie naczyń: plastikowe, metalowe, drewniane, segregowanie sztućców (łyżki, widelce, noże);
• Segregowanie produktów, np.: co do szafki, co do lodówki;
• Określamy kierunki położenia przedmiotów w przestrzeni stosując określenia: połóż na, pod, obok, w, co stoi z przodu, co z tyłu, co jest u góry, na dole, wyżej, niżej, daleko, blisko. Wkładanie na polecenie do szafki, lodówki;
• Poznanie urządzeń codziennego użytku: kuchenka, lodówka, zmywarka, mikrofala, mikser (ze zwróceniem uwagi na zasady bezpieczeństwa, wrzątek, nóż, gaz, ogień – kształtujemy kompetencje w tym zakresie);
• Zakupy, zwrócenie uwagi na wybór właściwego sklepu, konieczność zapłaty;
• Orientacja w stosunkach czasowych (rano, po południu).

Celem jest uczenie się pojęć, ćwiczenia w rozumieniu, zapamiętywanie (bitowanie), rozumienie (pokaż i wskaż, dokonywanie wyboru), stosowanie  w praktyce  (np. daj to, z czego się pije).

 NAŚLADOWNICTWO

Jest bardzo ważne, ponieważ pierwszy etap uczenia dokonuje się poprzez naśladownictwo. Każdy ruch i gest musi być połączony ze znaczeniem. Uczenie naśladowania pojedynczych czynności nie daje możliwości dostrzeżenia ich sensu, dlatego zajęcia w kuchni są idealną do tego okazją. Ćwiczymy naśladownictwo bezpośrednie, odroczone oraz – co jest trudniejsze – naśladowanie z odwróceniem ról.

 SAMOOBSŁUGA, USPOŁECZNIANIE

W zależności od sprawności, dziecka można uczyć samodzielności i adekwatnego reagowania na polecenia podczas przygotowywania prostych potraw, robienia kanapek, wycierania stołu, wkładania naczyń do zlewu, mycia, wycierania. Uczniowie poznają sprzęty kuchenne. Tu również możemy ćwiczyć relacje przestrzenne wkładać do, wyjmować z „z”. Ma miejsce integracja dzieci i młodzieży z różnych grup, pomoc koledze, koleżance w wykonaniu pewnych czynności. Odbywa się trening jedzenia i picia.

Ćwiczenia: dziecko chwyta łyżkę, pokarm, utrzymuje łyżkę, widelec w dłoni, nabiera pokarm na łyżkę, nabija na widelec, doprowadza, kieruje łyżkę z pokarmem, czy sam pokarm  do ust samodzielnie lub ze wspomaganiem.

Cenne są dla nas wskazówki M. Borkowskiej. Staramy się o nich pamiętać podczas karmienia, czy też prowadzenia codziennego treningu jedzenia i picia.

 PODAWANIE POKARMU ŁYŻKĄ

1. Ręka podająca pokarm na łyżce powinna znajdować się na poziomie ust karmionego dziecka (aby nie odchylało głowy do tyłu) głowa dziecka jest w osi ciała, lekko pochylona do przodu. Częstym błędem jest karmienie z wyższego poziomu i trzymanie łyżki pod ostrym kątem co niejednokrotnie powoduje konieczność odchylenia głowy do tyłu. Zwiększa się wówczas napięcie mięśni języka i warg, utrudniając dziecku zbieranie pokarmu.
2. Łyżkę trzyma się przed ustami dziecka i pobudza je do samodzielnego przyjęcia pokarmu przez dotykanie warg. Należy unikać wrzucania pokarmu do otwartej buzi dziecka, zachęcać je by czynnie zbierało pokarm wargami. W tym celu można lekko pochylić głowę dziecka ku przodowi.
3. Łyżkę z pokarmem umieszcza się na przedniej części języka, by uniknąć wypychania jej poza jamę ustną. Utrzymać to ułożenie, aż dziecko zamknie usta i zbierze pokarm z łyżki. Jeśli dziecko nie wykonuje jednak żadnych czynności, należy „ślizgać” łyżką po dolnej wardze dziecka – pobudza to wargę górną do ruchu. Trzeba pilnować, by warga górna, a nie zęby, zbierała pokarm! Ważne jest szybkie zwarcie warg po zabraniu łyżki i utrzymanie ich zamknięcia aż do połknięcia pokarmu. Osłabiona praca warg powinna być wspomagana palcami osoby karmiącej.
4. Im mniej pokarmu na łyżce, tym łatwiejsze karmienie. Najlepiej tylko do1/3 objętości. Jedzenie powinno być na czubku łyżki, aby uniknąć konieczności dalekiego wkładania łyżki w jamę ustną (może wywołać odruch wymiotny).
5. Jeśli dziecko silnie zagryza łyżkę podczas karmienia, należy używać łyżki bardzo płaskiej i zaokrąglonej. Unika się zatrzymania jej między zębami/dziąsłami przez co szybciej można ją usunąć. Łatwiej można też nauczyć dziecko zbierania pokarmu z łyżki. W miarę doskonalenia tej czynności – łyżki coraz mniej zaokrąglone.
6. Łyżkę wprowadzamy do ust dziecka częścią przednią, a nie boczną. Umieszcza się ją na środku wargi, ale pokarm podaje się bocznie, tak aby pobudzić odczuwanie różnych miejsc w jamie ustnej. Gdy karmienie wywołuje silne napięcie języka dziecka i wypychanie pokarmu na zewnątrz, należy ucisnąć łyżką przednią część języka i pokarm włożyć do ust, a wargi utrzymać zamknięte. Jeśli napięcie języka przy tej czynności zwiększy się, można położyć pokarm w małej ilości na powierzchniach żujących zębów najpierw jednej strony, później drugiej. Po usunięciu łyżki utrzymać zamknięcie warg i ułatwiać połykanie wg w/w wskazówek.
7.  Dziecko samodzielnie musi trzymać łyżkę w dłoni z palcami zgiętymi wokół trzonka w jednym kierunku z kciukiem zgiętym w kierunku przeciwnym. Przy problemach z utrzymaniem normalnego trzonka, należy zwiększyć jego grubość (dostosować kształt i grubość indywidualnie do dziecka).

POZYCJA DZIECKA PRZY KARMIENIU ŁYŻECZKĄ

Prawidłowa pozycja siedząca. Dziecko, które nie utrzymuje dobrze głowy, siedzi na kolanach osoby karmiącej (bokiem lub okrakiem, zapewniając utrzymanie pełnego zgięcia w stawach biodrowych i wysunięcie kończyn górnych do przodu). Jedną ręką podtrzymuje ona wtedy żuchwę dziecka, drugą je karmi. Głowa dziecka musi być utrzymana w linii środkowej ciała. Ułożenie rąk dziecka na stole ułatwia utrzymanie prawidłowej pozycji. Wysoki stół pomaga utrzymać ramiona wyprostowane i wyciągnięte. W prawidłowej pozycji siedzącej z prawidłowym ustawieniem głowy, zmniejsza się napięcie grup mięśni prostowników i mięśni języka, w wyniku czego możliwość pracy warg, języka i całej jamy ustnej jest lepsza. Dzieci, które są za duże, aby siedzieć na kolanach osoby karmiącej, powinny mieć specjalnej wielkości krzesło. Osoba karmiąca siada obok dziecka, na tym samym poziomie po stronie przeciwnej do tej, w którą dziecko odwraca głowę. Jedną ręką utrzymuje prawidłowe położenie głowy (nie dotykając tyłu głowy, nacisk na tył głowy może zwiększyć napięcie w grupach mięśni prostowników). Jeśli potrzeba – jedną ręką podtrzymuje żuchwę, drugą karmi.

Przy ograniczonej sprawności rąk dziecka, należy wspomagać ich czynność. Osoba siada obok ręki dziecka sprawniejszej w posługiwaniu się łyżką. Jedną ręką podtrzymuje łokieć, drugą wyprostowany nadgarstek. Pomaga dziecku nabierać pokarm na łyżkę – delikatnie unosi łokieć i kieruje nadgarstkiem tak, żeby łyżka miała prawidłowe ułożenie i była podana do ust pod prawidłowym kątem. Stół musi być dopasowany pod względem wielkości  do krzeseł.

STYMULACJA SMAKOWA,WĘCHOWA

• Smakowanie i wąchanie owoców, warzyw i ich przetworów (dżemów, soków, powideł), ugotowanych warzyw, potraw;
• Gryzienie, żucie, oblizywanie ust;
• Dmuchanie na sylwety papierowych owoców i warzyw;
• Aromaty do ciast, olejki zapachowe;
• Lód – dotykanie, pocieranie kawałkiem poszczególnych części ciała.

MOTORYKA MAŁA, PERCEPCJA WZROKOWA, KOORDYNACJA WZROKOWO-RUCHOWA

• W zależności od rodzaju chwytu, dostarczamy dziecku odpowiedni produkt, przedmiot i prowokujemy do chwytu, np. chwyt dłoniowy: dotykanie różnych owoców, warzyw (pukanie w nie, sprawdzanie twardości ) okrągłych przedmiotów, różnych produktów (zdjęcie). Manipulowanie rękami dziecka podczas obieranie, krojenia, ścierania na tarce owoców i warzyw. Rozdrabnianie mandarynki, obrywanie liści kapusty, sałaty. Usuwanie z dyni pestek. Mieszanie sałatek, rozkładanie ich na talerzyki;
• Chwyt nożycowy, z użyciem kciuka – podłużne przedmioty, produkty, naczynia;
• Chwyt pęsetkowy – przedmioty małe – fasola, brukselka, cienkie warzywa;
• Chwyt szczypcowy – nasiona, groch (zdjęcie). Organizujemy zabawy polegające na wyławianiu małych przedmiotów z różnych mas. Ćwiczenia te dostarczają nam informacji odnośnie zaburzeń sensorycznych zmysłu dotyku;
• Dobieramy rodzaj stymulacji polegający na manipulowaniu w różnych substancjach: gęstych, płynnych, ciepłych, zimnych, przekształcalnych;
• Dzieci wykonują jakieś ruchy dowolne, ale nie chwytają pod kontrolą wzroku – celem nadrzędnym jest rozpoczęcie przez dziecko manipulacji. Najważniejsza jest praca z ręką, „czucie dłoni”, ćwiczenia chwytu, koordynacja ręka-oko. Chwytanie pod kontrolą wzroku jest kluczowe dla manipulacji, prowokujemy do wodzenia wzrokiem za poruszającymi się przedmiotami, przyglądania się własnym rękom).
• Często manipulują przedmiotami w sposób niespecyficzny: potrząsa, uderza, wkłada do buzi, pracujemy nad schematami czynnościowymi.
• Uczymy manipulowania pod kontrolą wzroku. Cel przewodni: Dotknij, poczuj, oko pójdzie tam, gdzie poczuje ręka. To co oko zobaczy, to ręka sięgnie. Przedmiot i ręka w polu widzenia. Przedmiot w polu widzenia, a ręka poza płaszczyzną. Rozwijamy zdolności manipulacyjne (manipulacja specyficzna – używanie przedmiotów zgodnie z ich przeznaczeniem): wspólne obieranie warzyw, owoców, mycie, wkładanie do misek, garnka, wyjmowanie, krojenie, mieszanie, układanie, gniecenia, formowanie.
• Rozwijamy intencjonalne zachowania: dziecko dostrzega jakiś pożądany cel, a następnie zastanawia się jak go osiągnąć.
• Rozwijamy manipulacje złożoną, która ma kluczowe znaczenie dla rozwoju poznawczego człowieka, zwiększamy ilość schematów czynnościowych z jednym przedmiotem, poszerzamy repertuar nowych schematów manipulacyjnych, ćwiczymy, rozwijamy funkcję symboliczną: komunikację, naśladownictwo odroczone, mowę, zabawę symboliczną.
• Rozwijamy manipulację specyficzną – używanie przedmiotów, posługiwanie się przedmiotami zgodnie z ich przeznaczeniem. Dążymy do tworzenia reprezentacji – do myślenia o czymś i działania wobec świata w sposób wewnętrzny (w umyśle). Dziecko zaczyna myśleć „wewnętrznie” niezależnie od działania na przedmiotach. Rozwiązuje od razu nowy problem manipulacyjny bez próbowania, np. otwiera pudełko od zapałek.
• Produkty sypkie (kasza, mąka cukier, herbata liściasta i granulowana) – przesypywanie z pojemnika do pojemnika, dotykanie , rozgniatanie, przesypywanie przez sitko.
• Dotykanie mąki i wody, wykonanie ciasta, gniecenie, wałkowanie, formowanie różnych kształtów.
• Kisiel, budyń, galaretka- dotykanie, wąchanie, próbowanie w różnych kolorach i o różnej temperaturze.
• Tarka – ścieranie bułki suchej, słuchanie dźwięku.
• Produkty spożywcze – próbowanie, wąchanie, dotykanie, musztarda, ocet, chrzan.
• Torebki foliowe, papierowe – gniecenie, strzelanie przy uchu.
• Jajko – ciepłe, zimne, barwienie.
• Napoje gazowane – wąchanie napojów, zwrócenie uwagi na kolor, odczuwanie bąbelków na twarzy.
• Wydłubywanie pestek z owoców – odczuwanie miąższu, lepkości dłoni.
• Surówki – przygotowywanie, obieranie, ścieranie, krojenie, próbowanie, wąchanie, warzywa surowe – ugotowane.
• Rozpakowywanie zakupów.
• Rozpoznawanie kuchennych przyborów dotykiem bez kontroli wzrokowej.

Na percepcję wzrokową, a także bogacenie mowy czynnej i biernej oraz naukę komunikacji alternatywnej wpływa:

• oglądanie naturalnych produktów, owoców, warzyw i nazywanie ich (bitowanie ),
• dopasowywanie prostych etykiet do obrazka,
• wskazywanie spośród wielu właściwego owocu, warzywa,
• wskazywanie „co nie pasuje – eliminatka”,
• liczenie owoców, warzyw, przyczepianie szablonów na makietę licząc lub zgodnie poleceniem, np. przyczep u góry, na dole,
• próby koncentrowania uwagi na danym warzywie, czy owocu oraz na czynnościach wykonywanych przez siebie lub innych w trakcie przygotowywania potraw (jak: obieranie, mycie, smażenie, tarcie na tarce, ubijanie, wałkowanie, mieszanie, przelewanie ) – nazywanie czynności;
• ćwiczenia dopasowywania np. owocu do owocu, czy owocu do zdjęcia, obrazka ( zajęcia takie pomagają także w nauce komunikacji alternatywnej, ćwiczymy też umiejętność dokonywania wyboru);
• wskazywanie palcem dziecka, później na polecenie słowne produktu, warzywa, owocu (kojarzenie z nazwą – wzbogacanie zarazem słownika dziecka, czy mowy biernej);
• zwracanie uwagi na kształty produktów, np. pieczywa, oglądanie ciasteczek wykrawanych wcześniej foremkami o różnych kształtach i innych zrobionych wspólnie produktów, nazywanie kształtów;
• obserwowanie wyglądu różnych substancji, mas i nazywanie ich (sypkich – jak mąka, płynnych – jak woda, półpłynnych – masy plastyczne, ciasta – np. naleśnikowe, stałych – np. lód), a także obserwacja przelewania płynów z jednego przeźroczystego pojemnika do drugiego;
• zwracanie uwagi na kolory różnych substancji, przedmiotów, owoców, warzyw – nazywanie, ćwiczenia segregowania ze względu na kolor;
• segregowanie obrazków – co do kuchni, a co do łazienki;
• naśladowanie szeregu np. zbudowanego zgodnie z zasadą rosnącej wielkości lub kontynuowanie szeregu.

PERCEPCJA SŁUCHOWA, KOORDYNACJA SŁUCHOWO-RUCHOWA

Słuchanie odgłosów:

• klepania palcem, dłonią powierzchni warzyw, owoców,
• gryzienia np. marchwi, kalarepy,
• darcia liści kapusty, szelestu łusek cebuli,
• tarcia warzyw, owoców,
• przelewania płynów,
• przesypywania różnych nasion, manipulowania w pojemniku z nasionami,
• miksera, mikrofalówki, smażonych potraw,
• wydawanych przez uderzenie  w przedmiot metalowy, drewniany, plastikowy

Podsumowanie wiadomości pod kątem plastycznym, muzycznym, ruchowym

SFERA PLASTYCZNA

• Wodzenie palcem po pogrubionym konturze oraz wypełnianie dużych konturów owoców, warzyw różnymi technikami (palcami, pędzlem, gąbką, plasteliną, kredką, farbą naturalną z buraka, szpinaku);
• Wyklejanie kawałkami skórek, łupin, kolorowego papieru, bibuły;
• Lepienie z różnych materiałów (masa solna, glina, plastelina), odciskanie kształtów, stemplowanie ziemniakiem, burakiem, kawałkiem marchwi.

SFERA RUCHOWA I MUZYCZNA

• Słuchanie piosenek o owocach, warzywach. Zabawy muzyczno-ruchowe związane z tymi utworami (próba naśladowanie treści). Udajemy, że zrywamy owoce z drzewa, podnosimy ciężkie warzywa, przekładamy z miejsca w miejsce.

BIBILOGRAFIA:

1.  Affolter. F., Spostrzeganie, rzeczywistość, język, Warszawa 1997.
2. Borkowska. M., ABC Rehabilitacji Dzieci. Mózgowe porażenie dziecięce 2, Warszawa 1989.
3.  Cieszyńska. J., Wczesna diagnostyka i terapia zaburzeń autystycznych. Metoda Krakowska, Kraków 2011.
4. Frohlich. A., Stymulacja od podstaw. Jak stymulować rozwój osób głęboko wielorako niepełnosprawnych, Warszawa 1998.
5. Wiśniewska. M., Wspomaganie Rozwoju Dziecka z Niepełnosprawnością Intelektualną. Poradnik Dla Rodziców i Terapeutów, Kraków 2010

Autorki: Joanna Milewska, Alicja Strzelczyk

Materiał nadesłany przez Czytelniczki portalu Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli