Wstęp – charakterystyka innowacji

Dlaczego dzieci lubią baśnie?

Baśń, jednym zaklęciem przenosi dziecko w inną rzeczywistość, w świat zaczarowany, w którym wszystko jest możliwe, słaby nagle zyskuje nadludzkie siły, pokrzywdzonego spotyka nagroda, najmłodszy okazuje się najmądrzejszy, zło jest ukarane, a dobro zwycięża. Baśń jest tak zbudowana, że stopniowo wprowadza słuchacza w zaczarowany świat. Często kluczem do tego świata są słowa: „Za siedmioma górami, za siedmioma lasami”, co oznacza, że ta czarodziejska kraina nie ma określonego miejsca na świecie. Dziecko wie, że w świecie baśni wszystko może się zdarzyć. Wilki mówią ludzkim głosem, stoliczek sam się nakrywa, a czarodziejska różdżka ma magiczną moc.

Akcja baśni zawsze toczy się wartko, wydarzenia następują po sobie szybko, a wyobraźnia małego słuchacza przez cały czas intensywnie pracuje. Słuchając opisu, dziecko wyobraża sobie baśniowe postacie – piękną królewnę, dzielnego królewicza, brzydką czarownicę. Rozumie każdy następny epizod fabuły. Kojarzy, że piękna królewna jest zarazem dobra, a ta zła – musi być brzydka. Czasem dobrej królewnie po każdym słowie z ust wychodzą róże lub dukaty, natomiast złej jędzy – jadowite węże. To prosta a zarazem trafiająca do małego odbiorcy ilustracja podstawowych pojęć abstrakcyjnych. Jak lepiej wytłumaczyć dziecku, co to jest duma, nadzieja, ból, cierpienie, rozpacz? Baśń to potrafi. Obrazowe przedstawianie uczuć przemawia do wrażliwości dzieci i uczy nazywania własnych emocji.

Baśń to także szkoła pojęć etycznych. Pokazują one, że aby osiągnąć cel, trzeba zwycięsko przejść przez różnorakie, trudne próby, że aby zaznać szczęścia, trzeba podjąć wysiłek pokonywania przeciwności, że aby uzyskać nagrodę, trzeba wykazać się odwagą, szlachetnością i mądrością. W zaczarowanym świecie wszystko kończy się dobrze, a śmiałkowi, który chce pokonać strasznego smoka i uwolnić królewnę, pomagają wszystkie dobre moce. Dlatego po silnych emocjach towarzyszących małemu słuchaczowi baśni następuje radość, że szlachetni zwyciężyli, a niegodziwi bohaterowie zostali ukarani.

Jak pisze Maria Montessori: „Najważniejsze, by dzieci, które przebywają ze sobą, były w różnym wieku, ponieważ ma to ogromny wpływ na rozwój wiedzy dziecka. Osiągnięte zostaje to dzięki więziom między samymi dziećmi. Nie potraficie sobie państwo wyobrazić, jak dobrze małe dziecko uczy się od starszego dziecka; jak cierpliwe jest starsze dziecko, jeśli mniejszemu coś jeszcze sprawia trudności. Wygląda to prawie tak, jakby młodsze dziecko stanowiło dla starszego materiał do pracy. Jeśli czegoś uczymy sami, lepiej zaczynamy to rozumieć. Nic nie pomaga nauczyć się więcej, niż nauczanie innych”.

Dlatego dzieci biorące udział w innowacji są zróżnicowane wiekowo. Starszaki to dzieci z klasy trzeciej, a Maluchy to dzieci z zerówki i klasy pierwszej. Starszaki będą czytały baśnie Maluchom oraz uczestniczyły we wspólnych zajęciach. Taka grupa, stwarza dziecku naturalne środowisko – zbliżone do rodzinnego. Prowadzi to do prawidłowego, harmonijnego oraz wszechstronnego rozwoju dziecka. Różnica wieku jest naturalnym czynnikiem wpływającym na pewne zachowania i sytuacje w grupie. Starsze dzieci stają się wzorem i modelem do naśladowania. Często powoduje to, że czują się bardziej zmotywowane. Wykształca się bowiem u tych dzieci szeroko rozumiana cierpliwość, a także chęć współpracy, współdziałania i pomocy. Dzieci wzajemnie się wspierają i motywują do pracy, nauki i zabawy.

Innowacja Poczytanki – „Magiczna moc baśni” skierowana jest do dzieci zaczynających swoją przygodę ze szkołą i nauką. Jest to niestety czas różnorodnych lęków, jakie napotykają na swej drodze dzieci.

Bruno Bettelhaim, amerykański psycholog i terapeuta dziecięcy, stwierdził, że baśnie oddziałują nie tylko na wiedzę dziecka, ale przede wszystkim na jego osobowość – są więc bardzo cennym nośnikiem wartości wychowawczych. Mają ogromną skuteczność w kształtowaniu postaw i korygowaniu zaburzeń w rozwoju emocjonalnym i społecznym małego człowieka. Baśń łagodzi przykre emocje dzieci, daje wiarę i chęć do przetrwania trudnych chwil, zapewnia mu wewnętrzny spokój i radość z życia, pomaga w budowaniu wiary w siebie i w innych.

Innowacja Poczytanki – „Magiczna moc baśni” została opracowana w oparciu o art. 22 a Ustawy o Systemie Oświaty oraz o Rozporządzenie MEN z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz. U. z dnia 24 lutego 2017 r.).

Cele ogólne innowacji:

• rozwijanie zainteresowań dzieci baśniami,
• rozwijanie wyobraźni dziecięcej oraz inspirowanie do wyrażania treści w formie wypowiedzi i ekspresji ruchowej,
• tworzenie warunków do rozwoju i aktywności dzieci.

Cele szczegółowe innowacji:

• rozbudzenie zainteresowań książką,
• doskonalenie głośnego czytania na forum innej klasy,
• inspirowanie twórczych działań dzieci,
• rozwijanie naturalnej kreatywności i pomysłowości dzieci,
• wzmacnianie pomocy koleżeńskiej,
• stymulowanie wszechstronnego rozwoju dziecka,
• rozwijanie wrażliwości i wyobraźni dzieci,
• doskonalenie umiejętności rozumienia, wypowiadania się i wyrażania własnych opinii,
• przekazywanie dzieciom wartości moralnych,
• uważne słuchanie czytanych baśni przez starszych kolegów,
• wymienianie bohaterów znanych baśni,
• doskonalenie umiejętności rozwiązywania zagadek dotyczących bohaterów baśni,
• doskonalenie odgadywania tytułu baśni na podstawie prezentowanych rekwizytów charakterystycznych dla danej baśni,
• doskonalenie umiejętności zgodnego współdziałania w grupie,
• wzmacnianie poczucia własnej wartości poprzez budzenie wiary we własne możliwości,
• zaspokajanie potrzeby kontaktu z drugą osobą, umożliwienie kontaktu z rówieśnikami,
• ukazanie różnorodnych form spędzania czasu wolnego.

Dobór baśni do problemów i potrzeb grupy:

• radzenie sobie z trudnościami i przeciwnościami życia – „Jaś i Małgosia” autorstwa Charlesa Perraulta,
• radzenie sobie w trudnych i niebezpiecznych sytuacjach życiowych – „Czerwony Kapturek” autorstwa Charlesa Perraulta,
• rozbudzenie fantazji, odwagi, odnalezienie rodziny – „Tomcio Paluch” autorstwa braci Grimm oraz Josepha Jacobsa,
• doznanie miłości, bycia kochanym – „Calineczka” autorstwa Hansa Christiana Andersena,
• pomoc innym – „Królewna Śnieżka” autorstwa braci Grimm,
• chciwość – „O rybaku i złotej rybce” autorstwa Aleksandra Puszkina,
• potrzeba zabawy – „Żabi król” autorstwa Charlesa Perraulta, braci Grimm,
• poleganie na sobie – „Lampa Aladyna” na podstawie „Baśni z 1001 nocy”,
• uleganie własnym pokusom i emocjom – „Nowe szaty cesarza” autorstwa Hansa Christiana Andersena,
• pomoc innym, chciwość – „Złota kaczka” autorstwa Oppmana.

Innowacja prowadzona jest w oparciu o następujące metody pracy:

• słowna – opowiadanie, rozmowa,
• oglądowa – pokaz obrazków, rekwizytów,
• czynna – ekspresja ruchowa: przedstawienie czynności wykonywanych przez postacie z bajek;
• układanie przez dzieci własnych baśni,
• wykonanie ilustracji baśni lub danego fragmentu baśni,
• różne formy przedstawiania baśni: słuchowisko, przedstawienie kukiełkowe, pantomima, adaptacja filmowa baśni,
• konkursy, krzyżówki, zagadki, rebusy ze znajomości baśni,
• drama na podstawie baśni własnej lub wysłuchanej.

Innowacja obejmuje:

• Zajęcia grupowe prowadzone 2 razy w miesiącu, łącznie w wymiarze 2 godzin miesięcznie.
• Rozpoczęcie innowacji – wrzesień 2021 r.
• Zakończenie innowacji – czerwiec 2022 r.
• Innowacja nie wymaga nakładów finansowych ze strony szkoły.

Oczekiwane efekty innowacji:

• Uczniowie rozpoznają i podają tytuły baśni,
• Terapia baśnią przyniosła pożądane efekty:
  • terapeutyczne – zmniejszenie napięć i lęków, poprawienie nastroju dzieci, podniosła samoocenę dzieci, wzmocniła motywację, pomaga w podejmowaniu lepszych decyzji, poprawiła sprawczość w rozwiązywaniu problemów,
  • wychowawcze – lepsze rozpoznawanie dobra i zła, rozbudziła postawę prospołeczną, rozwinęła osobowość dziecka, uodporniła na stres,
  • relaksacyjne – dzieci są wyciszone i odprężone (przez wywołanie w mózgu fal alfa),
  • komunikacyjne – w ciekawy i delikatny sposób nastąpiło przekazanie ważnych treści życiowych.

Ewaluacja z działań innowacyjnych:

• Przeprowadzenie konkursu wiedzy o baśniach,
• Bieżąca obserwacja prowadzona przez nauczyciela prowadzącego zakończona indywidualnym podsumowaniem pracy każdego ucznia,
• Prezentacja prac plastycznych uczniów, społeczności szkolnej.

Literatura:

1. Maria Molicka, Bajkoterapia – O lękach dzieci i nowej metodzie terapii
2. Baśnie Świata – kolekcja Dziecka, Warszawa 2005 r.
3. Materiały z kursu Terapia baśnią prof. dr hab. Doroty Simonides oraz mgr E. Rakowskiej
4. Ewa Oleksy, Justyna Nizińska, Krzyżówki na cały rok dla dzieci

Autor: Małgorzata Chudzik-Zawisza – Nauczyciel w Szkole Podstawowej Nr 368 im. Polskich Olimpijczyków w Warszawie – Czytelniczka Portalu