Pracując z dziećmi w wieku przedszkolnym realizujemy podstawowe zadanie, jakim jest wspieranie ich rozwoju. Wiemy, że odbywa się według określonych norm i spodziewamy się kolejnych umiejętności przewidzianych dla danego etapu. Wiemy również, w którym kierunku powinien przebiegać rozwój przedszkolaka i podejmujemy wysiłki, by nasi podopieczni zaszli na jego drodze jak najdalej. Jednocześnie jesteśmy świadomi, że każde dziecko ma własną ścieżkę rozwoju, wytyczoną przez indywidualne możliwości, zainteresowania i predyspozycje. 

Doskonale zdajemy sobie sprawę z faktu, że każdy jest inny i potrzebuje innych bodźców i wzorców, by móc najpełniej zrealizować swój potencjał. Mimo to, istnieje grupa niezbywalnych potrzeb przynależnych każdemu, niezależnie od wieku i etapu rozwoju, takie jak potrzeby bezpieczeństwa, przynależności czy rozwoju. Dlaczego więc tylko niektóre z dziecięcych potrzeb określamy mianem specjalnych?

Termin specjalnych potrzeb edukacyjnych został wprowadzony do literatury w latach 70. XX wieku, gdy wciąż silna była koncentracja na medycznych aspektach trudności w rozwoju. Edukatorka Mary Warnorck, po raz pierwszy posługując się tym pojęciem w swojej publikacji The Warnorck Report. Special Educational Needs, próbowała zwrócić uwagę na szersze spektrum wyzwań w rozwoju dziecka, niż te, które wynikają z niepełnosprawności lub choroby.

Już wtedy zauważono, że dla optymalnego rozwoju malucha znaczenie ma nie tylko sprawność i zdrowie fizyczne organizmu, ale również funkcjonowanie emocjonalne, kompetencje społeczne oraz warunki, jakie stwarza środowisko. Branie pod uwagę całości wymienionych aspektów pozwala na harmonijne rozwijanie wszystkich sfer funkcjonowania dziecka, nie tylko fizycznej i poznawczej.

W przypadku zaobserwowania czynników zakłócających optymalny przebieg rozwoju w danym obszarze, jesteśmy w stanie podjąć działania pozwalające na ich wyeliminowanie bądź zminimalizowanie ich niekorzystnego wpływu. W posiadaniu indywidualnych różnic między dziećmi nie ma nic specjalnego; to nauczyciel, chcąc najskuteczniej odpowiedzieć na ich potrzeby wykraczające poza ścieżkę typowego rozwoju, sięga po niesztampowe rozwiązania i niekonwencjonalne metody.

W dzisiejszej przestrzeni edukacyjnej tematykę specjalnych potrzeb edukacyjnych porządkują akty prawne, które precyzują katalog sytuacji obligujących nauczyciela do uruchomienia oddziaływań wspierających. Należą do nich:

• niepełnosprawność lub zagrożenie niepełnosprawnością
• niedostosowanie społeczne, zagrożenie niedostosowaniem społecznym
• uzdolnienia
• zaburzenia emocji i zachowania
• trudności w uczeniu się
• zaniedbania środowiskowe, sytuacje kryzysowe, trudności adaptacyjne
• choroby przewlekłe
• deficyty sprawności językowej.

Rozpoznanie potrzeb dziecka w przedszkolu jest możliwe dzięki obserwacji jego funkcjonowania, rozmowie z rodzicami, analizie dostarczonych przez nich dokumentów. Na tej podstawie jesteśmy w stanie określić cele, które chcemy osiągnąć w pracy z dzieckiem, uznane przez nas za realne oraz istotne dla wychowanka i jego rodziny. Drogą do realizacji celów są metody służące podnoszeniu określonych sprawności i wypracowaniu konkretnych umiejętności.

W pracy nad rozwijaniem różnych sfer funkcjonowania dziecka możemy wykorzystać:

• metody rozwijające sprawność ruchową: Metoda Dobrego Startu, Metoda Ruchu Rozwijającego, Metoda Rudolfa Labana, System Percepcyjno-Motoryczny Kepharta, Programy Aktywności M. Ch. Knillów, zabawy ruchowe, zabawy muzyczno-ruchowe, zabawy ruchowo-naśladowcze, zabawy paluszkowe;
• metody rozwijające procesy poznawcze: trening koncentracji uwagi, program Move to learn – Ruch dla uczenia się, metody ćwiczeń wzrokowych i słuchowych, ćwiczenia pamięci, zabawy badawcze, eksperymenty, Zabawy Fundamentalne;
• metody rozwijające kompetencje emocjonalne i społeczne: terapia uspokajająca (metoda Janiny Magnuskiej), trening umiejętności społecznych, trening uważności, relaksacja, muzykoterapia.

Praca z dzieckiem o rozwoju innym niż typowy przebiega na dwóch poziomach: podczas pobytu dziecka w grupie przedszkolnej oraz w czasie zajęć specjalistycznych prowadzonych indywidualnie lub w małej grupie terapeutycznej. Organizując codzienny proces dydaktyczno-wychowawczy w grupie przedszkolnej, możemy wykorzystać elementy powyższych metod z korzyścią dla wszystkich dzieci.

Praca indywidualna natomiast pozwala na realizowanie z dzieckiem zadań adekwatnych do jego aktualnego poziomu rozwoju, w tempie dostosowanym do jego możliwości, z ograniczeniem bodźców rozpraszających. Zajęcia specjalistyczne organizowane są przez dyrektora przedszkola adekwatnie do rozpoznanych potrzeb przedszkolaka i zaleceń zawartych w orzeczeniu lub opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Często to przedszkole jest miejscem, w którym po raz pierwszy obserwujemy potrzebę specjalistycznych oddziaływań wspierających rozwój dziecka i kierujemy rodziców do placówek diagnostycznych. Uzyskanie dokumentu uprawniającego do uzyskania specjalistycznej pomocy trwa, jednak wiele możemy zrobić, zanim wyniki badań trafią do przedszkola. Nie czekając na zakończenie procesu diagnostycznego, pracujemy z dzieckiem na co dzień, dostosowując materiał do jego możliwości, wydłużając czas potrzebny na wykonanie zadania, stosując powtórzenia poleceń, podpowiedzi, dodatkowe objaśnienia i komunikaty.

Zalecenia i wskazówki otrzymane z poradni, współpraca ze specjalistami, korzystanie z wiedzy rodziców i ustalanie z nimi wspólnych celów, pozwalają na stworzenie optymalnych warunków dla rozwoju przedszkolaka, nawet wtedy, gdy wymyka się on podręcznikowym normom.

Bibliografia:

• A. Olechowska, Specjalne potrzeby edukacyjne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2016
• L. Zaremba, Specjalne potrzeby edukacyjne dzieci i młodzieży, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2014
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek

Autor: Urszula Wesół – pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli