Autorki: Margareta Krauze, Angelika Tchórzewska

1. Część teoretyczna:

a) Temat projektu: Poznanie roślin i zwierząt przez uczniów

b) Cele projektu:

– Cele główne: Celem głównym programu jest wykorzystanie i tworzenie okazji do poznawania rzeczywistości przyrodniczo – ekologicznej poprzez obserwowanie, odkrywanie i eksperymentowanie. Rozbudzanie potrzeby kontaktu z przyrodą, kształtowanie opiekuńczego stosunku do świata roślin i zwierząt.[1]

c) Szczegółowy opis problemu w ujęciu teoretycznym:

W podstawie programowej jednym z podstawowych zadań w zakresie edukacji przyrodniczej wymienia się rozumienie i poszanowanie świata roślin i zwierząt. W ramach tego zagadnienia uczeń klasy I m.in. : rozpoznaje rośliny i zwierzęta żyjące w takich środowiskach przyrodniczych, jak: park, las, pole uprawne, sad i ogród (działka); wymienia warunki konieczne do rozwoju roślin i zwierząt w gospodarstwie domowym, w szkolnych uprawach i hodowlach itp.; prowadzi proste hodowle i uprawy (w szczególności w kąciku przyrody); wie, jaki pożytek przynoszą zwierzęta środowisku: niszczenie szkodników przez ptaki, zapylanie kwiatów przez owady, spulchnianie gleby przez dżdżownice; chroni przyrodę: nie śmieci, szanuje rośliny, zachowuje ciszę w parku i w lesie, pomaga zwierzętom przetrwać zimę i upalne lato;[2]

Wiek przedszkolny jak i wczesnoszkolny to okres wzmożonej aktywności poznawczej i szczególnej wrażliwości emocjonalnej. Dlatego już w tym wieku należy dziecku pokazywać potęgę i piękno otaczającego nas świata, uświadamiać mu fakt, że człowiek, rośliny, zwierzęta, przyroda martwa stanowią cząstkę tego samego środowiska i mają w równym stopniu prawo do istnienia.[3] Kształtując właściwy stosunek dziecka do roślin i zwierząt, powinniśmy mu wpoić skłonności do współczucia, do odczuwania jak inni. Należałoby stawiać dziecko jak najczęściej po drugiej stronie: w roli zwierząt czy roślin. Niech uczy się myśleć jakby było nimi, wczuwać się w ich rolę, wyrażać ich odczucia, pragnienia i obawy. To pobudza wrażliwość i empatię, które stanowią podstawę kształtowania się postaw.[4]

Jednym z podstawowych celów edukacji przyrodniczej jest poznanie wybranych gatunków roślin i zwierząt, które występują w najbliższym otoczeniu dziecka. (…)[5] W zetknięciu ze zwierzętami, roślinami lub zjawiskami przyrody dziecko stale napotyka nowe problemy. Motorem aktywności jest głód wiedzy, zainteresowanie wszystkimi żywymi istotami, tym wszystkim, co się zmienia, radość odkrywania oraz chęć spożytkowania zdobytych wiadomości w samodzielnym wpływaniu na przyrodę, w zmienianiu jej elementów, co umożliwiają prowadzone hodowle i doświadczenia.[6]

1. Część praktyczna:

a) Działania w edukacji wczesnoszkolnej związane z problemem

I część projektu: Wprowadzenie w tematykę zajęć

1. Pogadanka z dziećmi na temat co to jest las? Jakie zwierzęta i rośliny znajdują się w lesie? Czy były kiedyś w lesie i w jakim celu? Co można robić w lesie?
2. Projekcja filmu „Las mieszany” – Wędrówki skrzata Borówki [https://www.youtube.com/watch?v=54Rv8Dlm5m4]
3. Rozmowa z dziećmi o filmie, ich refleksjach, pytania dotyczące filmu

II część projektu: Wycieczka do lasu

4. Spotkanie z leśniczym Pan leśniczy opowiada dzieciom o bezpiecznym poruszaniu się w lesie (po oznakowanych ścieżkach) oraz o zasadach jakie będą panować podczas wycieczki, który Pan przedstawia na dużym plakacie (nie oddalanie się samemu, nie śmiecenie, nie straszenie zwierząt, ciche zachowywanie się itd.). Pan leśniczy towarzyszy dzieciom podczas wycieczki, pomaga wykonywać ćwiczenia i opowiada o ekosystemie lasu.
5. Rozmowa z drzewem. Praca w grupach 4-5 osobowych,

Materiały: notatnik, długopis, lupy

Przebieg: Każda grupa wybiera jedno drzewo, z którym przeprowadzi „wywiad”. Przygotuje podczas niego opowiadanie, tekst skonstruowany jest tak, aby nie wymienić  nazwy tego drzewa. Może to być dialog, monolog, z którego dowiadujemy się pewnych informacji o danym drzewie, opis jego kory, wygląd liści i jego owoców.

6. Zapach lasu. W świecie roślin i zwierząt, każdy zapach niesie konkretną informację. Nauczyciel rozmawia z dziećmi na temat zapachów jakie można poczuć w lesie, dzieci i nauczyciel wącha różne zapachy, przy czym dzieci starają się określić „swoimi słowami” owe zapachy lub porównać do ogólnie znanych, skojarzeń itp.
7. Kompozycja zapachowa

Praca indywidualna i grupowa – ćwiczenie: tworzymy kompozycję zapachową Materiały: słoiczek zakręcany dla każdego uczestnika, opaski na oczy

Opis ćwiczenia: – każdy uczestnik do słoiczka wkłada malutkie cząstki roślin – zakręca, miesza i ogrzewa w dłoniach, odkręca i zapamiętuje zapach, opisuje i nadaje mu nazwę – spośród różnych słoiczków w grupie (5 osób), należy węchem (oczy zawiązane) odszukać swój zapach. Refleksje o bogactwie zapachów w przyrodzie.

8. Pogadanka z dziećmi połączona z pokazem na temat różnych rodzajów drzew w lesie (pokaz liści, naturalnych okazów, bądź fotografii poszczególnych rodzajów), zwierząt zamieszkujących las (pokaz zdjęć, bądź naturalnych okazów) oraz warstwowej budowy lasu (pokaz naturalnych okazów ilustrujących określoną część lasu).
9. Fotograf – jeden z uczniów staję się fotografem (uczniowie mogą zmieniać się w roli fotografa) i robi zdjęcia wszystkich roślin jakie zauważy on lub inni uczniowie w lesie. Uczniowie z pomocą nauczyciela podczas tej zabawy starają się nazywać znalezione rośliny. Zrobione przez uczniów zdjęcia nauczyciel wywołuję i komponuję z nich gazetkę w klasie.
10. Dary lasu. Dzieci bawią się w poszukiwaczy skarbów ich zadaniem jest znalezienie jak największej ilości darów lasu (liście, szyszki, żołędzie, grzyby itd.), z których później będą robiły kompozycję do kącika przyrody i do albumu liści.
11. Sadzenie drzew. Na koniec wycieczki dzieci z pomocą pana leśniczego sadzą drzewka, na przygotowanym wcześniej miejscu i podpisują zasadzone przez nich drzewko karteczką z swoim imieniem.

III część projektu: Utrwalenie poznanych wiadomości na temat lasu

12. Ćwiczenie na podstawie wywiadów z drzewem wykonanych podczas wycieczki. Prezentacja prac przez poszczególne grupy, pozostałe osoby odgadują nazwę drzewa.
13. Warstwowa budowa lasu. Dzieci przypominają sobie razem z panią z jakich części składa się las oraz robią makietę ilustrującą budowę lasu. [https://www.youtube.com/watch?v=zKUoWwo2Cvc]
14. Robienie kompozycji z darów lasu do kącika przyrody [w formie koszyka z darami lub „korony jesieni” czyli wieńca jesiennego , praca w grupach
15. Klasowy album liści, dzieci razem z panią wykonują duży album z zebranymi przez dzieci podczas wycieczki liśćmi.
16. Eksperyment. Dlaczego igły dlaczego liście

Materiały potrzebne do wykonania eksperymentu:

• po cztery gałązki gatunków drzew liściastych i iglastych (z liśćmi i z igłami),
• zamrażalnik,
• sześć kubków z wodą,
• notes (ewentualnie aparat fotograficzny).

Wykonanie eksperymentu:

• Gałązki poszczególnych gatunków podziel na dwie równe części (po dwie gałązki drzew liściastych i iglastych).
• Jedną część włóż do kubków z wodą (każdą gałązkę osobno) i wstaw do zamrażalnika.
• Drugą część, również w kubkach, pozostaw w temperaturze pokojowej.
• Po kilkunastu godzinach wyjmij gałązki z zamrażalnika i odczekaj ok. 30 minut.
• Porównaj wygląd liści wyjętych z zamrażalnika i zostawionych w temperaturze pokojowej. Jeśli możesz, to wykonaj ich dokumentację fotograficzną.

Przewidywane wyniki: Gałązki drzew liściastych wyjęte z zamrażalnika są wyraźnie uszkodzone, a liście na nich opadły. W temperaturze poniżej 0oC w tkankach roślin zamarza woda i pojawiają się kryształy lodu, które rozsadzają komórki i tkanki roślinne, powodując uszkodzenia. Gałązki drzew iglastych, zarówno wyjęte z zamrażalnika, jak i znajdujące się w temperaturze pokojowej, wyglądają podobnie. Nie mają uszkodzeń w postaci zwiędniętych igieł i rozsadzonych pędów.

Wyjaśnienie: Drzewa liściaste są mniej odporne na mróz niż drzewa iglaste. Liście zawierają dużo wody i ich powierzchnia jest większa niż powierzchnia igieł. Ponadto liście nie mają warstwy ochronnej, zabezpieczającej je przed niską temperaturą otoczenia. Dlatego jesienią, aby uniknąć uszkodzeń (głownie w strefie klimatów umiarkowanych), drzewa liściaste wchodzą w okres spoczynku. W tym celu zrzucają liście i odprowadzają soki z pędów. • Drzewa iglaste są odporniejsze na zimno. Większość gatunków nie zrzuca igieł na zimę i zachowuje je zielone przez cały rok. Igły są pokryte grubą warstwą substancji organicznych, która ogranicza odparowywanie wody i zabezpiecza je przed niską temperaturą powietrza. Nawet zimą igły są zdolne do przeprowadzenia fotosyntezy. Komórki, w których zachodzi ten proces, mają pofałdowane ściany komórkowe, a więc ich powierzchnia jest duża. Jest to jednocześnie powierzchnia (asymilacyjna), z której są pobierane substancje potrzebne dla organizmu. Dzięki takiej właściwości drzewa iglaste rosnące tam, gdzie okres wegetacyjny jest krótki, rozwijają się znacznie lepiej niż drzewa liściaste.

17. Praca z kartą pracy. Wiersz Elżbiety Jones Leśni sąsiedzi

Tam, gdzie pośród drzewek łąka się zieleni,
a kamyk w strumyku blaskiem słońca mieni
– żyją różne małe i większe stworzenia,
które w wielkim lesie szukają schronienia.

Motylek z biedronką po łące fruwają,
polnego konika wśród kwiatów szukają.
Dzięcioł mocnym dziobem
w drzewo głośno puka,
z dziupli kukułeczka wygląda i kuka.

Ślimaczek na plecach z muszli domek niesie.
Lubi tam przebywać, gdzie są kwiatki w lesie.
Pod sosną mróweczki igiełki zbierają
i duże mrowisko wspólnie układają.

Nocą z dziupli swojej sowa wylatuje.
Siada na gałęzi – głośno pohukuje.
Małe wiewióreczki zbierają żołędzie.
Smakowite danie na obiadek będzie.

Jeże, gdy na drodze intruza spotkają,
w kolczastą kuleczkę szybko się zmieniają.
Sterczą duże uszy za zielonym krzakiem.
Zając koniczynkę zajada ze smakiem.

Malutka kijanka w żabkę się zmieniła.
Gdy spojrzała w wodę – bardzo się zdziwiła!
Lis puszystą kitę ma nie od parady.
Podczas polowania zaciera swe ślady.

Las jest dużym domem.
Razem w nim mieszkają.
Po grzybki, jagódki
chętnie zapraszają.

Zadanie dla dzieci: podkreślić wszystkich mieszkańców lasu wymienionych w wierszu.

Uzupełnić polecenie poniżej: Jakie jeszcze zwierzęta mieszkają w lesie?

18. Praca plastyczna – namalowanie jednego zwierzątka mieszkającego w lesie. Gotowe prace nauczyciel wiesza wraz z fotografiami roślin.
19. Wysłuchanie bajki „Przygoda Wojtusia w lesie” Rozmowa na temat bajki. Rozmowa z nauczycielem: kto był bohaterem bajki? Co się stało chłopczykowi? Kogo spotkał? Co poradziła mu sarenka? Co ważnego przekazuje ta bajka? (gdy dzieci będą mieć trudność, ponowne wysłuchanie ostatniego fragmentu bajki „Kto z naturą w zgodzie będzie, pomoc od niej znajdzie wszędzie.”) Co to znaczy być w zgodzie z naturą? Jak możemy pomagać naturze, a czego nie powinniśmy na pewno robić? Co powoduje zaśmiecanie natury oraz jaki ma wpływ na rośliny i zwierzęta.

http://elzbieta-jones.blog.onet.pl/2013/07/31/przygoda-wojtusia-w-lesie-wierszyk-dla-dzieci/

20. Wykonanie eksperymentu: Wpływ zanieczyszczeń na rozwój roślin. Dzieci przynoszą z domu dwie roślinki, następnie wspólnie z panią dzieci robią eksperyment dolewając do jednej roślinki wody z płynem do naczyń, do drugiej czystej wody. Prowadzenie dzienniczka obserwacji. Po wykonaniu doświadczenia, refleksja na temat działania zanieczyszczeń na rośliny.
21. Gra planszowa – dzieci grają w grę planszową związaną z tematyką lasu, poruszającą wcześniej wspomnianą tematykę życia zgodnie z naturą (nie śmiecenie, dokarmianie zwierząt itd.) (załącznik nr 1)
22. Karmnik – Praca w grupach robimy karmniki dla ptaków na zimę.
23. Po zakończeniu projektu, Quiz podsumowujący poznaną wiedzę na temat roślin i zwierząt lasu, połączony z wręczeniem dzieciom orderów „Przyjaciela lasu”.

b) Metodyczne wskazówki realizacji treści danego problemu

Zajęcia z edukacji przyrodniczej, to wyjątkowy blok zajęć, na których dziecko powinno poznawać swoje otoczenie za pomocą metod opartych na wielostronnej aktywności dziecka, są to m.in. takie metody jak: obserwacja, eksperyment, eksploracja, polisensoryczne poznanie. Ważne jest zatem, aby realizując różnorodne treści wplatać jak najwięcej ww. metod. W realizacji treści odnoszących się do poznania roślin i zwierząt musimy pamiętać, że gdy tylko istnieje taka możliwość, powinniśmy zapoznawać z nimi dzieci za pomocą bezpośredniego kontaktu i obserwacji (różnego rodzaju wycieczki). Gdy jednak nie mamy takich możliwości, powinniśmy starać się, aby jak najlepiej zobrazować dzieciom owe treści, nie posługując się tylko słowami, lecz także chociażby za pomocą filmu lub fotografii.

c) Ćwiczenie aktywizujące grupę

1. Warstwowa budowa lasu. Dzieci przypominają sobie razem z panią z jakich części składa się las oraz robią makietę ilustrującą budowę lasu. [https://www.youtube.com/watch?v=zKUoWwo2Cvc]
2. Rozmowa z drzewem. Praca w grupach 4-5 osobowych,

Materiały: notatnik, długopis, zdjęcia drzew

Przebieg: Każda grupa losuje jedno drzewo, z którym przeprowadzi „wywiad”. Przygotuje podczas niego opowiadanie, tekst skonstruowany jest tak, aby nie wymienić  nazwy tego drzewa. Może to być dialog, monolog, z którego dowiadujemy się pewnych informacji o danym drzewie, opis jego kory, wygląd liści i jego owoców.

3. Ćwiczenie na podstawie wywiadów z drzewem wykonanych podczas wycieczki. Prezentacja prac przez poszczególne grupy, pozostałe osoby odgadują nazwę drzewa.

III. Wnioski:

a) Korzyści oraz problemy związane z realizacją danego problemu

W obszarze „Poznanie roślin i zwierząt przez uczniów” zdecydowałyśmy się na wprowadzenie tematyki lasu. Problem jaki może się pojawić w trakcie realizacji planowanych zajęć to brak możliwości zorganizowania wycieczki do lasu (szczególnie gdy mamy do czynienia z dziećmi mieszkającymi w mieście). Innego rodzaju problemem jest również zależność od warunków atmosferycznych, gdy planowana wycieczka zostanie zrealizowana (burze lub inne trudne warunki pogodowe mogą uniemożliwić lub utrudnić realizację wycieczki/ bądź zadań przewidzianych na wycieczce).

Należy również przewidywać problemy odnośnie bezpieczeństwa dzieci w lesie, pomimo pogadanki na ten temat, niezdyscyplinowane dzieci mogą nie posłuchać ostrzeżeń, dlatego należy przewidzieć co w przypadku takiej sytuacji należy zrobić. Pomimo ewentualnych problemów realizacja projektu ma również wiele korzyści. Dzieci mają szansę dzięki zaplanowanym ćwiczeniom poznać ekosystem lasu przez bezpośredni kontakt. Ćwiczenia są bardzo wszechstronne i obejmują wiele aktywności, dzięki którym dziecko może samodzielnie poznawać wiedzę na temat roślin i zwierząt w lesie, również za pomocą zabawy. Ćwiczenia są dobrane w taki sposób, aby aktywizować dzieci z różnym stylem uczenia się (wzrokowcy, słuchowcy, kinestetycy), dlatego docierają do wszystkich uczniów.

Najważniejszą jednak korzyścią jest fakt, że w trakcie realizacji projektu dzieci w znaczny sposób rozszerzą swoją wiedzę na temat roślin i zwierząt w lesie, dowiedzą się jakie rośliny i zwierzęta żyją w tym środowisku, jak wyglądają drzewa z bliska, jak warstwy występują w lesie, jakie skarby można znaleźć w lesie, jakich zasad muszą przestrzegać będąc w lesie, dlaczego ważne jest żyć w zgodzie z naturą, w jaki sposób zanieczyszczenia wpływają na rośliny, nauczą się również w jaki sposób mogą pomagać zwierzętom, dodatkowo przy tym rozwijając swoje zdolności plastyczne, techniczne i kompetencje językowe.

Załączniki:

nr 1

Zasady:

1. Ciemniejsze pola – spotkanie, spójrz co Cię otacza, w lesie możesz spotkać różne zwierzęta i rośliny. Twoim zadaniem jest powiedzieć co znalazłeś i możesz jechać dalej.
2. Jasne pola – zagrożenie, spotkałeś jakiś przedmiot, który jest zagrożeniem dla ekosystemu lasu i musisz wykonać jakąś czynność, aby wykluczyć to zagrożenie. Powiedz co znalazłeś, dlaczego jest to zagrożeniem i w jaki sposób można pomóc przy eliminacji tego zagrożenia. Poczekaj jedną kolejkę, abyś mógł pomóc i stał się prawdziwym Przyjacielem lasu.
3. Kamyki – przesuwasz się o tyle pól do przodu ile znalazłeś kamyków na swej drodze
4. Zawalony most – musisz się zatrzymać na dwie kolejki, aby pomóc w odbudowie lasu, nie przejmuj się tym, gdyż w grze chodzi o staniem się prawdziwym przyjacielem lasu, dlatego:

5.za każdą pomoc wykonaną w lesie uzyskujesz 2 pkt., za pomoc w odbudowie lasu dostajesz 3 pkt., a za najszybsze pokonanie trasy 4 pkt. Wygrywa ten kto zdobędzie najwięcej punktów!

Bibliografia:

1. A. Budniak, Edukacja społeczno-przyrodnicza dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym, Wydawnictwo Impuls, Kraków 2009.
2. A. Czyżewski, K. Kołacz, U. Koss, S. Łoboziak, S. Sitarek, Wygląd leśne obserwacje i eksperymenty, Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, Warszawa 2013.
3. Program edukacji ekologiczno-przyrodniczej dla dzieci w wieku przedszkolnym, Przedszkole Miejskie w Chocianowie.
4. Podstawa Programowa Kształcenia Ogólnego Dla Szkół Podstawowych, Edukacja Przyrodnicza.

[1] Program edukacji ekologiczno-przyrodniczej dla dzieci w wieku przedszkolnym, Przedszkole Miejskie w Chocianowie.

[2] Podstawa Programowa Kształcenia Ogólnego Dla Szkół Podstawowych, Edukacja Przyrodnicza.

[3] Program edukacji ekologiczno-przyrodniczej dla dzieci w wieku przedszkolnym, Przedszkole Miejskie w Chocianowie.

[4] A. Budniak, Edukacja społeczno-przyrodnicza dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym, Wydawnictwo  Impuls, Kraków 2009, s.167.

[5] Tamże, s. 158.

[6] Tamże, s. 164-165.