Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego to najważniejszy dokument w edukacji dziecka niepełnosprawnego. Warto się o niego postarać, gdyż procedura uzyskania orzeczenia jest prosta, a dzięki posiadaniu go, dziecko może uczyć się w sposób dostosowany do swoich potrzeb i możliwości psychofizycznych.

KTO MOŻE UZYSKAĆ ORZECZENIE O POTRZEBIE KSZTAŁCENIA SPECJALNEGO?

Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego mogą uzyskać uczniowie niepełnosprawni (niesłyszący, słabosłyszący, niewidomi, słabowidzący, niepełnosprawni ruchowo, z afazją, niepełnosprawni intelektualnie) oraz z autyzmem i zespołem Aspergera. Orzeczenie można wydać osobie niepełnosprawnej w okresie: od momentu rozpoczęcia uczęszczania do przedszkola (2,5 – 3 lata) do czasu ukończenia nauki w szkole ponadpodstawowej.

 KTO WYDAJE ORZECZENIE O POTRZEBIE KSZTAŁCENIA SPECJALNEGO?

Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego dziecka niepełnosprawnego ruchowo, z afazją, niepełnosprawnego intelektualnie wydaje publiczna poradnia psychologiczno-pedagogiczna właściwa ze względu na siedzibę przedszkola lub szkoły, do których ono uczęszcza.

Natomiast orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego dziecka niesłyszącego, słabosłyszącego, niewidomego, słabowidzącego, z autyzmem, zespołem Aspergera wydaje publiczna poradnia specjalistyczna wskazana przez kuratora oświaty. Informację o tym, która to poradnia, uzyskać możemy w przedszkolu/szkole dziecka lub w poradni psychologiczno-pedagogicznej właściwej ze względu na siedzibę przedszkola lub szkoły, do których ono uczęszcza.

JAKA JEST PROCEDURA UZYSKANIA ORZECZENIA O POTRZEBIE KSZTAŁCENIA SPECJALNEGO?

Aby uzyskać orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, pełnoletni uczeń lub rodzice dziecka niepełnoletniego powinni złożyć pisemny wniosek do zespołu orzekającego we właściwej poradni. Poradnie udostępniają gotowe formularze wniosków, które należy jedynie wypełnić. Tylko osoby wskazane powyżej mogą wystąpić z wnioskiem o wydanie orzeczenia. Nie ma prawa uczynić tego żadna placówka oświatowa.

Do wniosku o wydanie orzeczenia należy dołączyć następującą dokumentację:

• wydane przez specjalistów opinie, zaświadczenia;
• wyniki obserwacji i badań psychologicznych, pedagogicznych, lekarskich;
• dokumentację medyczną dotyczącą leczenia specjalistycznego;
• poprzednio wydane orzeczenia lub opinie;
• zaświadczenie lekarza o stanie zdrowia.

Zespół orzekający analizuje złożoną wraz z wnioskiem dokumentację, rozmawia z rodzicami oraz przeprowadza diagnozę dziecka. Jest to przede wszystkim diagnoza psychologiczna, pedagogiczna i logopedyczna, służąca ocenie rozwoju intelektualnego, poznawczego, motorycznego, emocjonalnego i społecznego dziecka. Przeprowadza się ją za pomocą wystandaryzowanych testów.

Dodatkowo zespół orzekający może zwrócić się do przedszkola/szkoły dziecka z prośbą o wydanie opinii o nim, informując o tym fakcie wnioskodawcę. O wydanie takiej opinii może się również zwrócić do przedszkola/szkoły sam wnioskodawca. Przedszkole/szkoła muszą wydać opinię, o której mowa, w terminie 7 dni.

W posiedzeniach zespołu orzekającego, z głosem doradczym, mogą uczestniczyć, za zgodą wnioskodawcy, nauczyciele, wychowawcy, specjaliści prowadzący zajęcia z dzieckiem oraz wskazany przez wnioskodawcę psycholog, pedagog, logopeda, lekarz. Również sam wnioskodawca ma prawo uczestniczyć w posiedzeniu zespołu. W związku z tym poradnia powinna zawiadomić go o terminie planowanego zebrania.

Poradnia musi wydać orzeczenie w ciągu 30 dni od złożenia wniosku (w szczególnie uzasadnionych przypadkach, uwarunkowanych złożonością procesu diagnostycznego, w terminie 60 dni) i w ciągu najbliższych 7 dni przekazać je wnioskodawcy. Od wydanego przez poradnię orzeczenia wnioskodawca może się odwołać do kuratora oświaty, za pośrednictwem zespołu, który wydał orzeczenie, w terminie 14 dni od dnia jego otrzymania.

GDZIE MOŻE UCZYĆ SIĘ DZIECKO NIEPEŁNOSPRAWNE POSIADAJĄCE ORZECZENIE O POTRZEBIE KSZTAŁCENIA SPECJALNEGO?

Edukację uczniów niepełnosprawnych posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego organizować muszą wszystkie szkoły i placówki o charakterze oświatowym, na każdym etapie edukacyjnym. W związku z tym, dzieci niepełnosprawne mogą uczęszczać do wszystkich typów przedszkoli i szkół: ogólnodostępnych, ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi, integracyjnych, ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi, specjalnych.

Ponadto mają także możliwość korzystania z adekwatnych do swoich potrzeb form wsparcia, jakie oferują im następujące placówki specjalistyczne: specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze, specjalne ośrodki wychowawcze, ośrodki rewalidacyjno-wychowawcze.

Jak więc widać, dzieci posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego mają  szeroki wachlarz możliwości edukacyjnych. Do ich dyspozycji pozostaje wiele różnorodnych ścieżek kształcenia. W orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego wskazane są wszystkie możliwe, zalecane przez poradnię formy edukacji dziecka. Jednak to rodzice podejmują decyzję co do miejsca jego kształcenia. Mogą wybrać którykolwiek typ placówki, spośród wskazanych przez poradnię w orzeczeniu. Nie ma formalnej możliwości przymuszenia rodzica, by posłał dziecko niepełnosprawne do szkoły integracyjnej lub specjalnej. Nie ma też podstaw do odmowy przyjęcia dziecka niepełnosprawnego do szkoły ogólnodostępnej, w obwodzie której ono zamieszkuje.

JAKIE UDOGODNIENIA PRZYSŁUGUJĄ DZIECIOM POSIADAJĄCYM ORZECZENIE O POTRZEBIE KSZTAŁCENIA SPECJALNEGO?

TRANSPORT I OPIEKA W CZASIE PRZEWOZU DO PLACÓWKI OŚWIATOWEJ

Dziecku niepełnosprawnemu posiadającemu orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego przysługują pewne przywileje związane z dotarciem do placówki, w której pobiera naukę.

Obowiązkiem gminy w tym zakresie jest:

• zapewnienie dziecku pięcioletniemu i sześcioletniemu oraz objętemu wychowaniem przedszkolnym bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższego przedszkola lub ośrodka rewalidacyjno-wychowawczego;
• zapewnienie uczniowi bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższej szkoły podstawowej;
• zapewnienie uczniowi z niepełnosprawnością ruchową i intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższej szkoły ponadpodstawowej;
• zapewnienie dziecku z niepełnosprawnościami sprzężonymi, z których jedną jest niepełnosprawność intelektualna, bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do ośrodka rewalidacyjno-wychowawczego;
• albo zwrot kosztów przejazdu dziecka i opiekuna, jeżeli dowożenie zapewniają rodzice.

ODROCZENIE SPEŁNIANIA OBOWIĄZKU SZKOLNEGO

Dzieci niepełnosprawne posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego mają możliwość nauki w indywidualnym, dostosowanym do ich potrzeb i możliwości psychofizycznych tempie. Mogą rozpocząć realizację obowiązku szkolnego nawet dwa lata później, aniżeli ich zdrowi rówieśnicy. W przypadku tych dzieci rozpoczęcie spełniania obowiązku szkolnego może być bowiem nawet dwukrotnie odroczone.

PRZEDŁUŻENIE OKRESU NAUKI

Uczniowie niepełnosprawni posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego mogą też uczyć się w szkołach dłużej, aniżeli ich zdrowi rówieśnicy. Ich kształcenie może być prowadzone do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym kończą 20. rok życia w przypadku szkoły podstawowej oraz 24. rok życia w przypadku szkoły ponadpodstawowej.

Przedłużenie okresu nauki, o którym mowa, może nastąpić na każdym etapie edukacyjnym. W szkole podstawowej mogą to być nawet trzy dodatkowe lata nauki (rok na I etapie edukacyjnym i dwa lata na II etapie edukacyjnym). Natomiast w szkole ponadpodstawowej jest to rok.

ZWOLNIENIE Z REALIZACJI OKREŚLONYCH ZAJĘĆ EDUKACYJNYCH

Uczniowie niepełnosprawni posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego mogą skorzystać ze zwolnienia z obowiązku realizacji określonych zajęć edukacyjnych.

Uczniowie z wadą słuchu, afazją, niepełnosprawnościami sprzężonymi, autyzmem, zespołem Aspergera mogą być zwolnieni z nauki drugiego języka obcego. Natomiast uczniowie niewidzący i słabowidzący mogą być zwolnieni z nauki języka migowego, jeśli uczęszczają do szkoły prowadzącej kształcenie w zawodzie, dla którego podstawa programowa przewiduje jego naukę.

DOSTOSOWANIE WARUNKÓW NAUKI 

Wszystkie placówki oświatowe zobligowane są do tego, aby dla uczęszczających do nich dzieci niepełnosprawnych odpowiednio zmodyfikować: programy nauczania; metody i formy pracy dydaktycznej oraz wychowawczej, wymagania edukacyjne z poszczególnych zajęć, kryteria oceny zachowania. Ponadto wymienione placówki powinny dostosować warunki organizacji kształcenia do rodzaju niepełnosprawności uczniów oraz zapewnić im odpowiedni sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne.

ZAJĘCIA W TRYBIE INDYWIDUALNYM

Uczeń niepełnosprawny posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego nie musi mieć dodatkowego orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania, aby mieć zorganizowane na terenie szkoły zajęcia w takim trybie.

Zajęcia indywidualne dziecka z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego mogą być bowiem realizowane na podstawie Indywidualnego Programu Edukacyjno-Terapeutycznego opracowanego przez nauczycieli, wychowawców i specjalistów pracujących z tym dzieckiem. To oni określają w IPET, jakie zajęcia zajęcia oraz w jakim wymiarze godzin dziecko niepełnosprawne powinno realizować indywidualnie.

ZAJĘCIA REWALIDACYJNE

Przedszkole/szkoła, do których uczęszcza dziecko niepełnosprawne posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, powinny także zapewnić mu zajęcia rewalidacyjne adekwatne do rodzaju niepełnosprawności.

Powinny to być przede wszystkim zajęcia obejmujące:

• naukę orientacji przestrzennej i poruszania się, systemu Brailleʼa lub innych alternatywnych metod komunikacji – w przypadku ucznia niewidomego;
• naukę języka migowego lub innych sposobów komunikowania się, wspomagających i alternatywnych metod komunikacji (AAC) – w przypadku ucznia z zaburzeniami mowy lub jej brakiem;
• terapię logopedyczną – w przypadku uczniów niedosłyszących, z afazją;
• fizjoterapię – w przypadku uczniów niepełnosprawnych ruchowo;
• zajęcia rozwijające umiejętności społeczne i komunikacyjne – w przypadku uczniów z autyzmem, zespołem Aspergera.

EDUKACJA Z UDZIAŁEM SPECJALISTÓW

Uczniowie niepełnosprawni posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego mają zapewnione w procesie edukacji dodatkowe wsparcie specjalistów. Do pracy z nimi trzeba zatrudniać dodatkowo:

• w przedszkolu/szkole integracyjnych i ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi – nauczycieli z kwalifikacjami z zakresu pedagogiki specjalnej;
• w przedszkolu/szkole ogólnodostępnych, w których kształceniem specjalnym objęci są uczniowie ze względu na autyzm, zespół Aspergera i niepełnosprawności sprzężone – nauczycieli z kwalifikacjami z zakresu pedagogiki specjalnej lub specjalistów.

Natomiast w przedszkolach/szkołach ogólnodostępnych, w których kształceniem specjalnym objęci są uczniowie ze względu na niepełnosprawności inne niż autyzm i zespół Aspergera, za zgodą organu prowadzącego, można zatrudniać dodatkowo do pracy z tymi dziećmi nauczycieli z kwalifikacjami z zakresu pedagogiki specjalnej lub specjalistów. 

DOSTOSOWANIE FORMY I WARUNKÓW PRZEPROWADZANIA EGZAMINU ZEWNĘTRZNEGO

Uczniowie niepełnosprawni posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego mają prawo zdawać egzaminy zewnętrzne w specjalnym trybie dostosowanym do ich indywidualnych potrzeb i możliwości psychofizycznych.

W ramach tego trybu uczeń niepełnosprawny może skorzystać z dostosowania formy i warunków przeprowadzania egzaminu. Dostosowanie formy przeprowadzania egzaminu polega na przygotowaniu odrębnych arkuszy egzaminacyjnych dostosowanych do rodzaju niepełnosprawności ucznia (np. napisanych powiększoną czcionką, w piśmie Brailleʼa).

Natomiast w ramach dostosowania warunków przeprowadzania egzaminu stosuje się:

• zapewnienie uczniowi miejsca pracy adekwatnego do jego potrzeb;
• wykorzystanie odpowiedniego sprzętu specjalistycznego i środków dydaktycznych dostosowanych do niepełnosprawności ucznia;
• przedłużenie czasu trwania egzaminu;
• ustalenie zasad oceniania uwzględniających specjalne potrzeby edukacyjne ucznia;
• zapewnienie uczniowi pomocy nauczyciela wspomagającego w czytaniu i pisaniu oraz specjalisty z zakresu niepełnosprawności.

Jak widać, w świetle obowiązujących w Polsce przepisów, niepełnosprawność nie jest wskazaniem do nauczania dziecka w warunkach odosobnienia. Na każdym etapie ma ono bowiem zagwarantowaną prawem możliwość edukacji w integracji ze swoimi rówieśnikami. Ponadto ustawodawca zadbał o to, aby dziecko niepełnosprawne było kształcone w sposób w pełni dostosowany do jego indywidualnych potrzeb i możliwości psychofizycznych. Na podkreślenie zasługuje również fakt, że rodzice dziecka niepełnosprawnego mają ogromny wpływ na to jak, i przede wszystkim gdzie, będzie przebiegał proces jego edukacji.

Kwestie omówione w artykule regulują następujące akty prawne:

• Ustawa z dnia 14.12.2016 r. Prawo Oświatowe (Dz. U. 2017 poz. 59);
• Ustawa z dnia 07.09.1991 r. o Systemie Oświaty (Dz. U. 1991 Nr 95 poz. 425);
• Rozporządzenie MEN z dnia 28.03.2017 r. w sprawie ramowych planów nauczania dla publicznych szkół (Dz. U. 2017 poz. 703);
• Rozporządzenie MEN z dnia 03.08.2017 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz. U. 2017 poz. 1534);
• Rozporządzenie MEN z dnia 09.08.2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz. U. 2017 poz. 1578);
• Rozporządzenie MEN z dnia 09.08.2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. 2017 poz. 1591);
• Rozporządzenie MEN z dnia 07.09.2017 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz. U. 2017, poz. 1743).

Autor: Elżbieta Wika

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli