Dla sprawnego funkcjonowania człowieka niezbędne jest prawidłowe działanie procesów percepcji, czyli ogółu czynności związanych z odbieraniem, analizowaniem i zapamiętywaniem informacji pochodzących z różnych kanałów zmysłowych. Każdy z nich ma niebagatelne znaczenie dla rozwoju psychoruchowego – dziś przyjrzymy się bliżej percepcji słuchowej i sposobom jej wspierania.

Słuch pozwala nam rozpoznać zjawiska i obiekty na podstawie wydawanych przez nie dźwięków. W ten sposób gromadzimy informacje o ich położeniu i właściwościach, dlatego słuch stanowi drugi, obok wzroku, zasadniczy zmysł umożliwiając orientację w otoczeniu i przystosowanie się do niego. Słuch jest nam również niezbędny do mówienia i słyszenia mowy innych, przez co ma niebagatelny wpływ na nasze funkcjonowanie w świecie, sygnalizowanie i realizowanie własnych potrzeb oraz współistnienie z innymi ludźmi.

Tak jak wzrok przetwarza informacje świetlne, tak wrażenia słuchowe powstają na drodze pobudzenia narządu słuchu, znajdującego się w uchu, poprzez fale dźwiękowe wyprodukowane przez otaczające nas obiekty. Receptory w uchu odbierają bodźce słuchowe, które drogą słuchową przenoszone są do ośrodków korowych w mózgu, a następnie przetwarzane na impulsy pozwalające wygenerować reakcje na dźwięki.

Bodźce słuchowe jesteśmy w stanie odbierać jeszcze przed narodzeniem – będąc w łonie matki, słyszymy bicie jej serca i odgłosy dochodzące z zewnątrz. Bezpośrednio po urodzeniu najlepiej słyszymy dźwięki mowy ludzkiej, jesteśmy również predysponowani do odbierania dźwięków o wyższej częstotliwości. W miarę rozwoju, poszerza się zakres dostępnych dla naszej percepcji dźwięków, coraz dokładniej różnicujemy również informacje słuchowe, zwracając uwagę na rytm, melodię, głośność i wysokość dźwięków. Pełną dojrzałość zmysłu słuchu osiągamy ok. 10 r.ż. By tak mogło się stać, niezbędne jest odbieranie zróżnicowanych doświadczeń słuchowych, dlatego warto dostarczać ich dzieciom w  ćwiczeniach i zabawach.

Ćwiczenia percepcji słuchowej – przykłady:

• Gniecenie różnych rodzajów papieru: folii, pergaminu, gazety, bibuły
• Przesypywanie piasku, żwiru, ziaren, drobnych kamyków
• Przelewanie wody
• Rozpoznawanie dźwięków otoczenia: otwieranie, zamykanie drzwi, mieszanie łyżeczką w kubku, cięcie papieru nożyczkami, rozkładanie gazety, kroki, wchodzenie po schodach, dzwonienie kluczami, tykanie zegara
• Wyodrębnianie odgłosów przyrody: szum wiatru, odgłos deszczu, lasu, fal, wodospadu
• Różnicowanie odgłosów zwierząt, pojazdów, urządzeń – w naturalnym otoczeniu lub z wykorzystaniem nagrań
• Zagadki dźwiękowe – rozpoznawanie bez użycia wzroku przedmiotów użytych do zaprezentowania dźwięku, np. stukanie klockami, uderzanie pałeczką w metalową miskę, szelest folii, wrzucanie monety do szklanki
• Ćwiczenia lokalizowania dźwięków – określanie, skąd pochodzi dany dźwięk
• Odszukiwanie ukrytego w sali głośno tykającego zegarka/czasomierza, budzika lub telefonu z nastawionym alarmem
• Ćwiczenia różnicowania dźwięków – wysłuchiwanie dźwięków naturalnych lub przedstawianych na nagraniach, określanie ich cech: głośny – cichy, wysoki – niski , długi – krótki, daleki –  bliski, przyjemny – nieprzyjemny
• Rozpoznawanie głosów bliskich osób
• Różnicowanie śmiechu dziecka, kobiety, mężczyzny
• Memory słuchowe – wyszukiwanie poprzez rozpoznawanie wydawanych przez nie odgłosów dwóch pudełek lub plastikowych jajek wypełnionych taką samą zawartością, np. ryżem, grochem, piaskiem, żwirem
• Naśladowanie gry na instrumentach
• Odtwarzanie sekwencji dźwięków zagranych na kilku instrumentach
• Naśladowanie rytmów, np. dwa klaśnięcia – przerwa – dwa klaśnięcia
• Układanie rytmów zgodnie z instrukcją, np. klaśnięcie – przerwa – klaśnięcie, to: klocek – przerwa – klocek
• Odczytywanie rytmów na podstawie graficznego przedstawienia, np. dwie kropki to dwa klaśnięcia
• Układanie sekwencji, np. klocków wg własnego pomysłu, a następnie odtwarzanie ich przez klaskanie czy tupanie
• Klaskanie w rytm muzyki, skakanie do rytmu podawanego przez dorosłego
• Ćwiczenia reakcji na sygnał dźwiękowy, np. na hasło „krasnoludki” kucamy, a na hasło „olbrzymy” wyciągamy ręce w górę
• Zabawy ruchowe z rytmem, np. podskocz – klaśnij – tupnij
• Śpiewanie piosenek i ilustrowanie ich treści ruchem
• Szukanie par rymujących się wyrazów, np. z wykorzystaniem obrazków
• Wymyślanie rymów
• Wysłuchiwanie krótkich tekstów, np. układanych do obrazka, wyodrębnianie i przeliczanie zdań w tekście
• Kończenie wyrazów rozpoczynających się daną sylabą – można wspomóc się obrazkami; rozkładamy obrazki i wypowiadamy pierwszą sylabę nazwy wybranego obrazka
• Zabawa z piłką – rzucamy piłkę do dziecka wypowiadając pierwszą sylabę wyrazu, dziecko odrzuca piłkę kończąc wyraz
• Język ufoludków/robotów – wypowiadamy wyrazy sylabami, dziecko je rozpoznaje
• Zabawy z głoskami – rozkładamy przed dzieckiem obrazki, których nazwy wypowiadamy, głoskując (zaczynamy od trzech głosek); dziecko wskazuje odpowiedni obrazek; zabawa „Co słyszysz na początku/na końcu”; „Poszukaj obrazki/przedmioty rozpoczynające się na …”
• Głodny potwór – na pokrywkę pudełka, np. po butach nanosimy ilustrację dowolnego stworka, wycinamy otwór w miejscu ust – dziecko „karmi” potwora, wrzucając obrazki, których nazwy rozpoczynają się wskazaną głoską
• Zapamiętywanie sekwencji sylab, słów
• Rebusy – rysujemy/układamy trzy obrazki, dziecko wyodrębnia pierwsze głoski nazw obrazków i tworzy z nich rozwiązanie rebusu – rysuje lub dokłada obrazek, którego nazwa utworzona jest z pierwszych głosek nazw poprzednich obrazków

Bibliografia:

• M. Onochin-Mączka, M. Siatrak, Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w przedszkolu. Percepcja słuchowa, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2017
• B. Odowska-Szlachcic, Terapia integracji sensorycznej. Strategie terapeutyczne i ćwiczenia stymulujące układy: słuchowy, wzrokowy, węchu i smaku oraz terapia światłem i kolorami, wyd. Harmonia, Gdańsk 2011

Ćwiczenia percepcji słuchowej opracowała: Urszula Wesół – pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli