Program własny zajęć rewalidacyjnych dla uczniów ze spektrum autyzmu, w tym z zespołem Aspergera, wspierający rozwój umiejętności społecznych oraz ekspresję własną uczniów

realizowany w szkole

Spis treści:

1. Wstęp
2. Warunki realizacji programu
3. Cele główne programu
4. Cele szczegółowe programu
5. Metody i formy realizacji
6. Treści edukacyjne
7. Materiały i środki dydaktyczne
8. Techniki plastyczne
9. Przewidywane osiągnięcia uczniów
10. Ewaluacja programu
11. Bibliografia 

1. Wstęp

Program został stworzony z myślą o dzieciach z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi i skierowany jest do uczniów w starszym wieku szkolnym. Główne założenia obejmują szeroko pojętą rewalidację, czyli zespół takich oddziaływań pedagogicznych, edukacyjnych i terapeutycznych, które w zamierzeniu przyniosą jak najpełniejszy rozwój dziecka i najlepiej przystosują je do aktywnego życia w środowisku. Program został oparty o zasady akceptacji, pomocy, indywidualizacji i współpracy.

Wychodząc z założenia, że działalność twórcza stanowi fundamentalną cechę, zarówno osób pełnosprawnych, jak i niepełnosprawnych intelektualnie, uznałyśmy za istotne rozwijanie kreatywnego myślenia. Proces twórczy jest naturalnym sposobem aktywności człowieka i nie różni się zasadniczo od innych rodzajów procesów poznawczych. Ideą programu, oprócz korygowania i usprawniania zaburzonych funkcji, jest stworzenie uczniom okazji do odnajdywania swoich mocnych stron, rozwijania wyobraźni, umożliwienie swobodnej, twórczej ekspresji, a co za tym idzie, wzmocnienia poczucia własnej wartości i motywacji do pokonywania trudności.

Arteterapia jest terapią przez sztukę. Praca twórcza pozwala na  przeżywanie sukcesu, a tym samym wpływa na samoocenę oraz poczucie własnej wartości. Jest również sposobem porozumiewania się z innymi. Aby uczestniczyć w zajęciach, dziecko nie musi być uzdolnione. Ważny jest sam proces tworzenia i radość, którą daje.

Hortikuloterapia jest szeroko rozumianym obcowaniem z przyrodą, pozwala na kontakt z naturą. W warunkach szkolnych uczniowie będą mieli możliwość sadzenia roślin, dbania o nie oraz ich obserwacji. Zajęcia przyczynią się do rozwijania umiejętności współpracy, kształtowania postawy odpowiedzialności za środowisko, a także propagowania postaw proekologicznych.

Twórcza aktywność dzieci pomaga w rozwoju sfery emocjonalnej, poznawczej i sprawnościowej, umożliwia wyrażanie indywidualnych myśli i przeżyć w zabawie i języku sztuki oraz odreagowanie napięć i lęków. Twórczość wdraża również do podejmowania wysiłku, odgrywania określonych ról społecznych i odpowiedzialności, a także sprzyja opanowaniu nowych umiejętności i wiedzy, wzbogaca proces uczenia się i nauczania o nowe treści i metody.

2. Warunki realizacji

Program został opracowany zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. Skierowany jest do uczniów Szkoły Podstawowej nr 1 w Ustroniu. Program jest przeznaczony do realizacji podczas zajęć z rewalidacji indywidualnej. Ćwiczenia dobrane zostały w taki sposób, aby można je było wykorzystać w pracy z uczniami o różnych typach niepełnosprawności i deficytów rozwojowych.

To program własny wspierający myślenie, umiejętności komunikacyjne oraz ekspresję twórczą dzieci. Główne założenie programu to wspieranie dziecięcej ekspresji twórczej, wzbudzenie zainteresowań otoczeniem, wielozmysłowe poznanie świata, wspieranie wszechstronnego rozwoju, jak również wdrażanie do konstruktywnego spędzania wolnego czasu. Zajęcia powinny mieć charakter zabawy edukacyjnej. Istotną sprawą jest również uwrażliwienie na piękno przyrody.

Ćwiczenia, które mają na celu usprawnianie i rozwijanie zaburzonych funkcji, należy dostosowywać do aktualnych potrzeb uczniów, zgodnie z zaleceniami zawartymi w Orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego i w oparciu o Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny.

Uczestnictwo w zajęciach opartych na powyższym Programie usprawni również umiejętności manualne, orientację w przestrzeni, percepcję wzrokową, pozwoli dziecku na poznanie siebie oraz własnych możliwości.

Dobierając ćwiczenia należy pamiętać o zasadzie stopniowania trudności i indywidualizacji oraz zapewnić uczniowi poczucie bezpieczeństwa i akceptacji. Zajęcia rewalidacyjne sugerują indywidualną formę pracy, jednakże prezentowane poniżej ćwiczenia mogą być wykorzystane także w zajęciach z terapii pedagogicznej, w grupie uczniów.

Ideą programu, oprócz korygowania i usprawniania zaburzonych funkcji, jest stworzenie uczniom okazji do odnajdywania swoich mocnych stron, rozwijania wyobraźni, umożliwienia swobodnej, twórczej ekspresji, a co za tym idzie, wzmocnienia poczucia własnej wartości i motywacji do pokonywania trudności. Twórcza aktywność dzieci pomaga w rozwoju sfery emocjonalnej, poznawczej i sprawnościowej, umożliwia wyrażanie indywidualnych myśli i przeżyć w zabawie i języku sztuki oraz odreagowanie napięć i lęków. Twórczość wdraża również do podejmowania wysiłku, odgrywania określonych ról społecznych i odpowiedzialności, a także sprzyja opanowaniu nowych umiejętności i wiedzy, wzbogaca proces uczenia się i nauczania o nowe treści i metody. Program ma charakter otwarty i zgodnie z aktualnymi potrzebami, może zostać wzbogacony o nowe treści, metody i formy pracy.

3. Cele główne programu

Podstawowym celem programu jest wspieranie komunikacji i ekspresji twórczej dziecka poprzez:

• rozwijanie swobody w posługiwaniu się różnymi technikami plastycznymi, a także aktywność muzyczną;
• kształtowanie postawy wrażliwości na zjawiska w otaczającej rzeczywistości;
• korygowanie i usprawnianie zaburzonych funkcji poznawczych;
• stymulacja zachowań twórczych;
• rozwijanie wyobraźni twórczej;
• praca nad mocnymi stronami;
• wzmacnianie samooceny;
• inicjowanie kontaktów z pięknem sztuki i przyrody.

4. Cele szczegółowe programu

Uczeń:

• doskonali umiejętności komunikacyjne, społeczne, ekspresyjne;
• rozwija kreatywność, poczucie estetyki, a także twórczej postawy;
• poznaje różnorodne techniki wyrazu plastycznego;
• aktywnie słucha muzyki;
• jest wrażliwy na piękno przyrody:
• zachowuje się odpowiedzialnie za środowisko naturalne;
• doskonali sprawność manualną i percepcyjną;
• kształtuje wyobraźnię i inwencję twórczą;
• osiąga sukces i buduje wiarę we własne umiejętności;
• rozwija płynność, giętkość i oryginalność myślenia;
• tworzy skojarzenia;
• kojarzy i łączy rzeczy i idee;
• tworzy wyobrażenia;
• dokonuje przekształceń;
• pokonuje schematy w myśleniu.

5. Metody i formy

Metody:

• pogadanka;
• metoda zajęć praktycznych według instrukcji „krok po kroku”;
• pokaz;
• obserwacja;
• zajęcia plenerowe;
• waloryzacyjne;
• aktywne słuchanie muzyki wg Batti Strauss.

Formy:

• praca indywidualna;
• praca grupowa;
• praca zespołowa.

6. Treści edukacyjne

Analiza i synteza wzrokowa

Ćwiczenia z zakresu analizy i syntezy wzrokowej oparte są na materiale bezliterowym i literowym. Obejmują one następujące rodzaje ćwiczeń:

• Spostrzeganie różnic i podobieństw w obrazkach i wyrazach.
• Wyodrębnianie elementów z całości.
• Budowanie całości z poszczególnych elementów.
• Odnajdywanie wyrazów w ciągach liter.
• Tworzenie wyrazów z odszukanych liter.
• Wykreślanki literowe.
• Szyfrowanki literowe i słowne.
• Odnajdywanie identycznych kształtów i znaków graficznych.
• Odszukiwanie ukrytych elementów na obrazkach.
• Puzzle.

Analiza i synteza słuchowa

• Pisanie ze słuchu.
• Rozpoznawanie różnych dźwięków.
• Rysowanie zgodnie z usłyszaną instrukcją.
• Odtwarzanie usłyszanych dźwięków.
• Odnajdywanie par podobnie brzmiących wyrazów.
• Tworzenie rysunku na podstawie słuchanej muzyki.
• Liczenie powtarzających się dźwięków.

Pamięć wzrokowa i słuchowa

• Wymienianie jak największej ilości elementów po przyjrzeniu się obrazkowi.
• Memory obrazkowe, ortograficzne i matematyczne.
• Rysowanie z pamięci.
• Wymienianie brakujących elementów.
• Memory słuchowe.
• Zapamiętywanie ciągów usłyszanych wyrazów.
• Odtwarzanie sekwencji prezentowanych dźwięków.

Koncentracja uwagi

• Mucha.
• Labirynty.
• Koncentrowanie uwagi na wybranym punkcie.
• Wykonywanie różnych ćwiczeń z limitem czasowym.
• Liczenie powtarzających się elementów w prezentowanym materiale (powtarzające się słowo w słuchanym tekście, sylaba w ciągu sylabowym, znak graficzny).
• Stereogramy.
• Bierki.
• Pchełki.
• Memory.
• Wybieranie niepasujących wyrazów z usłyszanych lub przeczytanych sekwencji.
• Ćwiczenia stymulujące lewą półkulę mózgową.

Koordynacja wzrokowo-słuchowo-ruchowa

• Dyktanda graficzne.
• Rysowanie po śladzie.
• Rysowanie lustrzanych odbić.
• Rysowanie według wzoru.
• Zabawy ruchowe według usłyszanej instrukcji.
• Rysowanie według instrukcji.
• Rysowanie oburącz.
• Budowanie form przestrzennych z różnych materiałów.

Czytanie ze zrozumieniem

• Odpowiadanie na pytania do przeczytanego tekstu.
• Odszukiwanie odpowiednich fragmentów w tekście.
• Uzupełnianie luk.
• Tworzenie ilustracji do tekstu.
• Samodzielne konstruowanie pytań.
• Wyszukiwanie części mowy.
• Opowiadanie przeczytanego tekstu.

Grafomotoryka

• Dyktanda graficzne.
• Rysowanie po śladzie.
• Rysowanie lustrzanych odbić.
• Rysowanie według wzoru.
• Rysowanie oburącz.
• Ćwiczenia z wykorzystaniem różnych technik plastycznych (malowanie farbami, wydzieranki, origami, lepienie z plasteliny).
• Gry manipulacyjne.

 Wspieranie własnej ekspresji

• Obserwowanie przedmiotów i zjawisk w otoczeniu.
• Układanie kompozycji przestrzennych z materiałów przyrodniczych.
• Projektowanie i wykonanie różnorodnych form użytkowych.
• Obserwowanie, interpretowanie oraz prezentacja w pracach piękna otaczającego świata.
• Rysowanie, malowanie i modelowanie.
• Aktywna percepcja muzyki.
• Wyrażanie muzyki ruchem.
• Muzykowanie na instrumentach perkusyjnych.
• Swobodna aktywność twórcza ucznia.

7. Materiały i środki dydaktyczne

Farby plakatowe i akwarelowe, pędzle, kubeczki, kredki świecowe, ołówkowe, pastele, flamastry, ołówki, czarny tusz, plastelina, modelina, masa solna, miska, woda, stemple wykonane z warzyw, papier kolorowy, bloki rysunkowe i techniczne, arkusze szarego papieru, gazety, pasta do zębów, bibuła gładka i marszczona, klej, nożyczki, wełna, tektura, owoce, warzywa, guziki, nakrętki plastikowe, farba w sprayu, orzechy, szyszki, kamyki, piórka, muszelki, mech, gałązki drzew, kwiaty, liście, trawa, kreda, świeca, wykałaczki, patyki, butelki plastikowe, szablony, piasek, papier do ksero, koronki, firanki, tłoczona tektura, pończochy lub rajstopy, wata, zszywacz biurowy, gumki recepturki, drucik, zaostrzony patyczek, folia, papier samoprzylepny, ścinki tkanin, kasza, fasola, ryż, koraliki, tasiemka, wstążki, pudełka, waciki, pojemniki plastikowe, metalowe lub szklane, nasiona, ziarna, pestki, sadzonki sukulentów, doniczki, ziemia, rękawiczki, skarpety, guziki, igła, nici, drobny makaron, karton z mandalą, skorupki z jaj, sól, ilustracje, fotografie i rysunki, karton z konturem drzewa, nagrania CD, prezentacje multimedialne, komputer.

8. Techniki plastyczne, elementy aktywnego słuchania muzyki oraz hortikuloterapii

• Malarstwo – farby plakatowe, akwarelowe, malowanie nitką, malowanie na różnych powierzchniach;
• Rysunek – kredki, ołówki, flamastry, tusze, świece;
• Małe formy rzeźbiarskie – różnego rodzaju masy;
• Papieroplastyka;
• Formy użytkowe – materiały przyrodnicze (tworzenie kompozycji, las w słoiku);
• Małe formy graficzne – stemplowanie, odciskanie;
• Wycinanki, wydzieranki, wyklejanki, wydrapywanki;
• Kolaże, frotaże;
• Mandale;
• Muzykowanie na instrumentach;
• Elementy wychowania słuchowego;
• Sadzenie roślin.

Realizując tematy można dowolnie łączyć wybrane techniki w celu wielozmysłowego poznawania otaczającego świata, dostosowując je do aktualnych możliwości i zainteresowań uczniów.

9. Przewidywane osiągnięcia uczniów

Uczeń:

• Zna różne materiały plastyczne i potrafi je wykorzystać w sposób twórczy.
• Posiada umiejętności plastyczne.
• Rozwija wrażliwość estetyczną.
• Jest samodzielny w działaniu.
• Wyraża swoje myśli, emocje, przeżycia używając do tego języka sztuki.
• Nabywa większej pewności siebie.
• Posiada większy zakres możliwości komunikacyjnych.
• Wie, jak spędzać twórczo czas.
• Umie współpracować w grupie.
• Darzy szacunkiem przyrodę.
• Rozumie zależności między poszczególnymi elementami środowiska naturalnego.

10. Ewaluacja programu

Ewaluacja będzie dokonywana na bieżąco. Będzie obejmowała: obserwację, analizę prac dzieci, samoocenę uczniów (w postaci emotikonów, termometrów) oraz rozmowy.

11. Bibliografia

1. Arciszewska – Binnebesel A. „ARTEterapia. Szczęśliwy świat tworzenia”, Toruń 2003
2. Dymara B. „Dziecko w świecie sztuki. Świat sztuki dziecka”, Wydawnictwo Impuls, Kraków 2002
3. Jąder M. „Techniki plastyczne rozwijające wyobraźnię”, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2005
4. Konieczna E. „Arteterapia w teorii i praktyce”, Kraków 2003.
5. Pańczyk J. Zajęcia rewalidacyjne. Zeszyt ćw. dla szkoły podstawowej, kl. 4-6, wyd. Helion Edukacja, 2014

Program własny zajęć rewalidacyjnych opracowała: Beata Trzaskacz – Czytelniczka Portalu