Program zajęć rewalidacyjnych z elementami treningu twórczości

dla uczniów klas IV-VII szkoły podstawowej

Spis treści

1. Idea wiodąca programu.
2. Cele.
3. Warunki realizacji.
4. Treści kształcenia i wychowania – zestawy ćwiczeń pogrupowane według celów.
5. Metody i formy realizacji programu.
6. Ewaluacja.
7. Bibliografia.

1. Idea wiodąca programu

Program został stworzony z myślą o dzieciach z różnorodnymi deficytami rozwojowymi i skierowany jest do uczniów w starszym wieku szkolnym. Główne założenia obejmują szeroko pojętą rewalidację, czyli zespół takich oddziaływań pedagogicznych, edukacyjnych i terapeutycznych, które w zamierzeniu przyniosą jak najpełniejszy rozwój dziecka i najlepiej przystosują je do aktywnego życia w środowisku. Program został oparty o zasady akceptacji, pomocy, indywidualizacji i współpracy z rodziną.

Wychodząc z założenia, że działalność twórcza stanowi fundamentalną cechę, zarówno osób pełnosprawnych, jak i niepełnosprawnych intelektualnie, uznałyśmy za istotne rozwijanie kreatywnego myślenia. Proces twórczy jest naturalnym sposobem aktywności człowieka i nie różni się zasadniczo od  innych rodzajów procesów poznawczych. Operacje intelektualne, które biorą udział w myśleniu twórczym należą do sześciu grup: abstrahowania, dokonywania skojarzeń, rozumowania dedukcyjnego, rozumowania indukcyjnego, myślenia metaforycznego i dokonywania transformacji.

Ideą programu, oprócz korygowania  i usprawniania zaburzonych funkcji, jest stworzenie uczniom okazji do odnajdywania swoich mocnych stron, rozwijania wyobraźni, umożliwienie swobodnej, twórczej ekspresji, a co za tym idzie, wzmocnienia poczucia własnej wartości i motywacji do pokonywania trudności. Twórcza aktywność dzieci pomaga w rozwoju sfery emocjonalnej, poznawczej i sprawnościowej, umożliwia wyrażanie indywidualnych myśli i przeżyć w zabawie i języku sztuki oraz odreagowanie napięć i lęków. Twórczość wdraża również do podejmowania wysiłku, odgrywania określonych ról społecznych i odpowiedzialności, a także sprzyja opanowaniu nowych umiejętności i wiedzy, wzbogaca proces uczenia się i nauczania o nowe treści i metody.

2. Cele programu

Cele ogólne:

• korygowanie i usprawnianie zaburzonych funkcji poznawczych,
• stymulacja zachowań twórczych,
• rozwijanie wyobraźni twórczej,
• praca nad mocnymi stronami,
• wzmacnianie samooceny.

Cele szczegółowe:

• uczeń rozwija i doskonali:

– analizę i syntezę wzrokową,

– analizę i syntezę słuchową,

– pamięć wzrokową i słuchową,

– koncentrację uwagi,

– koordynację wzrokowo- słuchowo- ruchową,

– czytanie ze zrozumieniem,

– grafomotorykę,

• uczeń rozwija płynność, giętkość i oryginalność myślenia,
• uczeń tworzy skojarzenia,
• uczeń kojarzy i łączy rzeczy i idee,
• uczeń tworzy wyobrażenia,
• uczeń dokonuje przekształceń,
• uczeń zna techniki aktywizujące,
• uczeń pokonuje schematy w myśleniu.

3. Warunki realizacji

Program jest przeznaczony do realizacji podczas zajęć z rewalidacji indywidualnej. Ćwiczenia dobrane zostały w taki sposób, aby można je było wykorzystać w pracy z uczniami o różnych typach niepełnosprawności i deficytów rozwojowych.

Przy planowaniu zajęć rewalidacyjnych sugerujemy, aby zaczynać od ćwiczeń z grup I – VII, a następnie wkomponować elementy treningu twórczości wykorzystując ćwiczenia z grup VIII – XI.

Ćwiczenia, które mają na celu usprawnianie i rozwijanie zaburzonych funkcji należy dostosowywać do aktualnych potrzeb uczniów, zgodnie z zaleceniami zawartymi z Orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego i w oparciu o Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny.

Ćwiczenia z zakresu treningu twórczości zostały podzielone na trzy główne grupy: myślenie pytajne, myślenie kombinacyjne i myślenie transformacyjne. Powinno się zaczynać  od ćwiczeń „rozgrzewkowych”, które stymulują myślenie dywergencyjne. Kolejny etap to ćwiczenia z zakresu myślenia pytajnego, które pobudzają zdolności odkrywania, ciekawość poznawczą oraz umiejętność formułowania problemów. Następne są ćwiczenia myślenia kombinacyjnego, które pobudzają zdolności łączenia skojarzeń i syntetyzowania pomysłów. Ostatnim etapem w proponowanym przez nas programie są ćwiczenia z zakresu myślenia transformacyjnego rozwijające umiejętności przekształcania idei i rzeczy w poszukiwaniu nowych rozwiązań.

Dobierając ćwiczenia należy pamiętać o zasadzie stopniowania trudności i indywidualizacji oraz zapewnić uczniowi poczucie bezpieczeństwa i akceptacji. Zajęcia rewalidacyjne wymuszają indywidualną formę pracy, jednakże prezentowane poniżej ćwiczenia mogą być wykorzystane także w zajęciach z terapii pedagogicznej, w grupie uczniów.

4. Treści kształcenia i wychowania – zestawy ćwiczeń pogrupowane według celów

I Analiza i synteza wzrokowa

Ćwiczenia z zakresu analizy i syntezy wzrokowej oparte są na materiale bezliterowym i literowym. Obejmują one następujące rodzaje ćwiczeń:

1. Spostrzeganie różnic i podobieństw w obrazkach i wyrazach.
2. Wyodrębnianie elementów z całości
3. Budowanie całości z poszczególnych elementów.
4. Odnajdywanie wyrazów w ciągach liter.
5. Tworzenie wyrazów z odszukanych liter.
6. Wykreślanki literowe.
7. Szyfrowanki literowe i słowne.
8. Odnajdywanie identycznych kształtów i znaków graficznych.
9. Odszukiwanie ukrytych elementów na obrazkach.
10. Puzzle.

II Analiza i synteza słuchowa

1. Pisanie ze słuchu.
2. Rozpoznawanie różnych dźwięków.
3. Rysowanie zgodnie z usłyszaną instrukcją.
4. Odtwarzanie usłyszanych dźwięków.
5. Odnajdywanie par podobnie brzmiących wyrazów.
6. Tworzenie rysunku na podstawie słuchanej muzyki.
7. Liczenie powtarzających się dźwięków. 

III Pamięć wzrokowa i słuchowa

1. Wymienianie jak największej ilości elementów po przyjrzeniu się obrazkowi.
2. Memory obrazkowe, ortograficzne i matematyczne.
3. Rysowanie z pamięci.
4. Wymienianie brakujących elementów.
5. Memory słuchowe.
6. Zapamiętywanie ciągów usłyszanych wyrazów.
7. Odtwarzanie sekwencji prezentowanych dźwięków.

IV Koncentracja uwagi

1. Mucha.
2. Labirynty.
3. Koncentrowanie uwagi na wybranym punkcie.
4. Wykonywanie różnych ćwiczeń z limitem czasowym.
5. Liczenie powtarzających się elementów w prezentowanym materiale (powtarzające się słowo w słuchanym tekście, sylaba w ciągu sylabowym, znak graficzny).
6. Stereogramy.
7. Bierki.
8. Pchełki.
9. Memory.
10. Wybieranie niepasujących wyrazów z usłyszanych lub przeczytanych sekwencji.
11. Ćwiczenia stymulujące lewą półkulę mózgową.

V Koordynacja wzrokowo- słuchowo-ruchowa

1. Dyktanda graficzne.
2. Rysowanie po śladzie.
3. Rysowanie lustrzanych odbić.
4. Rysowanie według wzoru.
5. Zabawy ruchowe według usłyszanej instrukcji.
6. Rysowanie według instrukcji.
7. Rysowanie oburącz.
8. Budowanie form przestrzennych z różnych materiałów.

VI Czytanie ze zrozumieniem

1. Odpowiadanie na pytania do przeczytanego tekstu.
2. Odszukiwanie odpowiednich fragmentów w tekście.
3. Uzupełnianie luk.
4. Tworzenie ilustracji do tekstu.
5. Samodzielne konstruowanie pytań.
6. Wyszukiwanie części mowy.
7. Opowiadanie przeczytanego tekstu.

VII Grafomotoryka 

1. Dyktanda graficzne
2. Rysowanie po śladzie.
3. Rysowanie lustrzanych odbić.
4. Rysowanie według wzoru.
5. Rysowanie oburącz.
6. Ćwiczenia z wykorzystanie różnych technik plastycznych (malowanie farbami, wydzieranki, origami, lepienie z plasteliny)
7. Gry manipulacyjne.

TRENING TWÓRCZOŚCI

VIII Ćwiczenia na rozgrzewkę

1. Pierwsza lub ostania litera

Uczeń losuje karteczkę z literą, jego zadaniem jest podanie jak największej ilości słów zaczynających się lub kończących na tę literę.

2. Cechy i funkcje

Uczeń wypisuje jak najwięcej rzeczy, które są: czerwone, drogie, zimne, kwaśne, okrągłe, służą do poruszania się, służą do przygotowania potraw, itp.

3. Co jest potrzebne do…

Uczeń wymienia wszystkie rzeczy, które są potrzebne do: zrobienia zupy, uszycia ubrania, napisania książki, wykonania stołu,  itp.

4. Emocje w rysunku

Uczeń rysuje obrazek, który oddaje jego aktualny stan emocjonalny. Rysunek powinien być metaforyczny. Inna wersja to kolorowanie mandali.

5. Łańcuchy skojarzeń

Uczeń tworzy jak najdłuższy łańcuch skojarzeń. Każde kolejne skojarzenie jest związane z poprzednim słowem w łańcuchu, a nie ze słowem początkowym.

6. Niezwykły sklep

Na dużym arkuszu papieru uczeń rysuje półki sklepowe. Wypełnia je rzeczami, które: hałasują/ pięknie pachną/ są ładne, itd.

7. Znajdź i dotknij

Uczeń znajduje w sali coś co jest ciepłe/zimne/białe, itd.

 IX Myślenie pytajne

1. Układanie pytań do obrazka

Uczeń zadaje pytania do oglądanej ilustracji. Obrazek może być o niejednoznacznej, zagadkowej treści.

2. Korzyści i kłopoty

Uczeń wymyśla, jakie korzyści i kłopoty ma osoba, która posiada drogi samochód/ psa/duży dom poza miastem, itd.

3. Kapsuła czasu

Uczeń tworzy listę np. 10 przedmiotów, które mógłby umieścić w kapsule czasu i zakopać na 100 lat. Powinny to być przedmioty, które są charakterystyczne dla obecnych czasów/ulubione/ najbardziej wartościowe, itp.

4. Marsjanin

Uczeń lub nauczyciel czyta bajkę. Uczeń wciela się w postać Marsjanina, który zastanawia się o co w niej chodzi i zadaje pytania do treści.

5. Co by było, gdyby…

Uczeń wymyśla jak najwięcej odpowiedzi na pytanie: „Co by było, gdyby deszcz był słodki?”, „Co by było, gdyby ludzie mieli skrzydła?”, itd.

6. Spostrzegawczość

Nauczyciel zadaje pytania takie jak: z ilu liter składa się twoje nazwisko, ile jest krzeseł w twoim domu, kto jest najwyższy w twojej klasie, itp. Na koniec uczeń rysuje np. swój ulubiony kubek, starając się jak najdokładniej odwzorować oryginał.

7. Pytania

Uczeń wymyśla kilka pytań, na które odpowiedź brzmi zielony/cztery/ pomidor, itd.

X Myślenie kombinacyjne

1. Pola słów

Uczeń otrzymuje kartkę z dwoma polami, na których znajdują się przypadkowe słowa. Jego zadaniem jest wybranie po jednym wyrazie z każdego pola i ułożenie zdań.

2.Wymuszone skojarzenia.

Uczeń losuje dwa rzeczowniki pospolite i zastanawia się, co może łączyć te dwa słowa.

3. Kot ministra

Uczeń kończy zdanie „Kot ministra jest…” wyrazami zaczynającymi się na tę literę, którą wcześniej wylosował, np.: Kot ministra jest cudowny/czerwony/czekoladowy.

4. Nowe osiedle

Uczeń otrzymuje kartkę z planem osiedla (prosty, schematyczny rysunek). Nauczyciel wprowadza ucznia w zadanie: miasto wybudowało dla mieszkańców nowe osiedle i należy wymyślić nazwy: dla osiedla, kilku ulic, placu itd.

5. Tajemniczy stwór

Uczeń na kartce lub tablicy rysuje jednym kolorem dowolną linię. Następnie innym kolorem rysuje kolejną dowolną linię. Trzecim kolorem wykonuje następną linię tak, aby powstało jakieś dziwne zwierzę. Gdy rysunek jest gotowy, uczeń wymyśla: cechy charakteru lub zachowania tego zwierzęcia, czym się żywi, gdzie mieszka, kto jest jego przyjacielem i wrogiem, itp.

6. Gwiazdy skojarzeń

Uczeń podaje jak najwięcej skojarzeń do podanego słowa.

7. Nowa wyspa

Uczeń otrzymuję kartkę z  konturami nowo odkrytej wyspy. Jego zadaniem jest zaznaczyć na niej ukształtowanie terenu (rzeki, góry, lasy, miasta, itp.), wymyślić nazwę, flagę, zwyczaje mieszkańców, itp.

XI Myślenie transformacyjne

1. Ulepszanie rzeczy

Uczeń podaje jak najwięcej pomysłów w odpowiedzi na pytania: Co smakowałoby lepiej, gdyby było słodsze? Co byłoby lepsze, gdyby było cichsze? Co byłoby bardziej zabawne, gdyby było szybsze? Co byłoby ciekawsze, gdyby chodziło tyłem? Co byłoby szczęśliwsze, gdyby było większe? Co byłoby ciekawsze, gdyby śpiewało? Co byłoby piękniejsze, gdyby pachniało?

2. Trzy figury

Uczeń tworzy jak najwięcej rysunków mając do dyspozycji tylko kwadrat, trójkąt i koło. Nie powinien dodawać żadnych dodatkowych elementów (kropek, linii, itp.). Następnie wymyśla tytuły do narysowanych obrazków.

3. Przekształcanie rysunków

Uczeń otrzymuje kartkę z trzema polami. W każdym z nich podana jest jakaś figura będąca początkiem rysunku. Zadaniem ucznia jest dokończyć rysunki w pomysłowy sposób.

4. Plamy

Uczeń kolorową farbą robi plamę w zgięciu kartonu, po czym składa karton i pociera wierzch tak, aby rozprowadzić plamę. Następnie rozkłada karton i za pomocą pisaków, kredek lub innych materiałów plastycznych przekształca plamę w coś innego. Powstałemu obrazowi nadaje tytuł.

5. Transformacje rzeczy

Uczeń na karteczkach wypisuje nazwy przedmiotów codziennego użytku. Losuje dwie z nich i  w kilku (np.3, 5) fazach przedstawia, w jaki sposób pierwszy przedmiot zmienia się w drugi (np. kubek w pilota do telewizora).

6. Gra w zawijasy

Nauczyciel rysuje na tablicy fantazyjny „zakrętas”, następnie prosi ucznia, aby dokończył rysunek w taki sposób, aby powstało coś „konkretnego”.

7. Wyobraź sobie, jak…

Nauczyciel prosi ucznia, aby zamknął oczy i wyobraził sobie, następnie opowiedział ze szczegółami jak: ścięte drzewo zamienia się w dużego węża, który znika w zaroślach, jak lecąca bańka mydlana zmienia się w dużą piłkę plażową; jak żaglówka zamienia się w łabędzia, jak pociąg zamienia się w samolot, jak krzesło zamienia się w windę, jak wiolonczela zamienia się w różę, jak okulary zmieniają się w hełm strażacki.

8. Pokój do ulepszenia

Uczeń rozgląda się uważnie po pomieszczeniu, w którym przebywa. Następnie wymienia rzeczy, które można by ulepszyć. Zapisuje je na kartce w kolumnie „Co potrzebuje ulepszenia?”, następnie w kolumnie obok podaje przykłady w jaki sposób można te rzeczy ulepszyć i dlaczego wymagają ulepszenia.

5. Metody i formy realizacji programu

Metody pracy:

• praktyczne
• waloryzacyjne
• problemowe
• podające

Środki dydaktyczne:

• karty pracy
• gry dydaktyczne
• programy komputerowe
• materiały plastyczne
• tablica
• arkusze papieru

6. Ewaluacja

Program rewalidacji z elementami treningu twórczości zakłada systematyczną ewaluację poprzez obserwowanie postępów ucznia, analizę jego zachowania, a także efektywność  pracy podczas zajęć lekcyjnych. Ewaluacji będzie można dokonać na podstawie rozmowy i obserwacji dziecka, rozmowy z rodzicem, a także nauczycielami uczącymi dziecko.

7. Bibliografia

Bala A., 2011: Stymulacja lewej i prawej półkuli mózgowej. Analiza i synteza wzrokowa – materiał tematyczny, wyd. Arson

Biela A., 2015: Trening kreatywności. Jak pobudzić twórcze myślenie, wyd. Samo Sedno

Forzpańczyk A., 2015: Koncentracja. Skuteczny trening skupiania uwagi, wyd. Samo Sedno

Nęcka E., 2012: Trening twórczości, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne Profesjonalne

Pańczyk J., 2014: Zajęcia rewalidacyjne. Zeszyt ćw. dla szkoły podstawowej, kl. 4-6, wyd. Helion Edukacja

Parys K., 2013: Przestrzeń dla kreatywności uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, wyd. Impuls

Rutkowska R.Z., 2009: Zestaw ćwiczeń do zajęć korekcyjno-kompensacyjnych dla dzieci w wieku 10-12 lat, wy. Harmonia

Szczepańska M., 2009: Program autorski – jak go napisać?, wyd. Image

Szmidt K. J., 2013: Trening kreatywności. Podręcznik dla pedagogów, psychologów i trenerów grupowych, wyd. Helion

Wiśniewska M., 2013: Ćwiczenia językowe. Propozycje zadań dla dzieci i dorosłych z zaburzeniami w komunikacji, wyd. Harmonia

Praca zbiorowa, 2012: Rysujemy lustrzane odbicia, wyd. Harmonia

www.bystredziecko.pl

www.highlights.com

Autorki: Joanna Jurek, Agnieszka Kozek

Materiał nadesłany przez Czytelniczkę portalu Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli