Zadania pracy rewalidacyjnej.

M. Grzegorzewska ( 1968) wymienia następujące zadania pracy rewalidacyjnej:
– Kompensacja- zastąpienie zamkniętych, uszkodzonych dróg kontaktów ze światem, aby poznanie zastępować w różny sposób, na innych, pośrednich drogach ,
– Korektura niesprawnie działających narządów upośledzonych, wykorzystując leczenie, uczynnianie, uaktywniani.
– Usprawnianie możliwie wszystkich nietkniętych przez upośledzenie czynności danego osobnika, a więc zasobu najsprawniej działającej funkcji, bez uszkodzeń, bez braków, jakie mają stanowić główną podstawę dla przebiegu działalności rewalidacyjnej.

„Ogólnie biorąc zadania pracy rewalidacyjnej obejmują przywracanie zdrowia i umożliwienie rozwoju fizycznego, kompensowanie barków i uszkodzeń, akcję korygowania, usprawniania i dynamizowania, wykształcenie ogólne i zawodowe jednostki, rewalidację psychiczną jednostki i jej uspołecznienia”.

Nieprawidłowe, niesprawne funkcje intelektualne dziecka upośledzonego umysłowo, spowodowane osłabieniem regulacji czynności kory mózgowej należy kompensować(według Grzegorzewskiej)droga stwarzania specjalnych warunków pracy rewalidacyjnej, czyli sprzyjających takiemu poznawaniu rzeczywistości, środowiska, świata, gdzie umożliwia mu się poznawanie świata wszystkimi zmysłami, ograniczając materiał pracy, zwalniając jego tempo, stopniując trudności i wprowadzając w pracy społecznej warunki konieczności Ze względu na specyfikę oddziaływań zmierzających do łagodzenia i usuwania zaburzeń rozwojowych, zasady pracy terapeutycznej mają swój ścisły związek  z ogólnymi zasadami pedagogiki specjalnej. Można je śmiało zaproponować nauczycielom szkół masowych.

Najistotniejsza spośród nich jest  zasada indywidualizacji , sprowadzająca się do wytwarzania bliskiej więzi z dzieckiem , stwarzani poczucia bezpieczeństwa i otoczenia go szczególną opieką. Zasada indywidualizacji dotyczy także doboru środków i metod oddziaływań terapeutycznych.

Istotna rolę odgrywa również zasada poglądowości przypominająca o konieczności umożliwienia uczniowi wszechstronnego, polisensorycznego poznawania otaczającej rzeczywistości. Może to odbywać się w formie bezpośredniej lub pośredniej .

Ważną jest zasada kompensacji zaburzeń .Jest to łączenie ćwiczeń funkcji zaburzonych ćwiczeniami funkcji nie zaburzonych w celu wytworzenia właściwych mechanizmów kompensacyjnych. Należy ją traktować równolegle z zasadą maksymalnego wyćwiczenia funkcji opóźnionych w rozwoju.

Wszystkie te zasady powinny pozostawać w zgodzie z zasadą higieny psychicznej i dydaktycznej zasadą stopniowania trudności, które przypominają, aby nie dopuszczać do znużenia i zmęczenia oraz przykrych przeżyć, stwarzać atmosferę pogody i budzić wiarę we własne umiejętności mobilizując do przezwyciężania niepowodzeń. Zadania stawiane przed dzieckiem winny być dostosowane do jego możliwości i stwarzać warunki do wykonania nakreślonych zadań.

Zasada systematyczności  stawia przed terapeutą wymóg układania racjonalnego planu i systematycznego postępowania zgodnie z nimi, uwzględniać stopniowe przejście od zadań łatwiejszych do trudniejszych i od prostszych do bardziej złożonych.

Zasada utrwalania  – to wielokrotne powtarzanie danej czynności racjonalnie określanie jej presji czasowej. Zaś trwania jest dostosowany do możliwości i predyspozycji każdego dziecka. Dziecko bez względu na jego zaburzenia, deficyty, poziom intelektualny i wady fizyczne musi mieć poczucie własnej akceptacji własnej osoby. To pozwoli zrozumieć mu, że włożony wysiłek służy konkretnym celom i przyniesie oczekiwane rezultaty. Takie podejście umożliwi stworzenie sytuacji, w które uczeń i terapeuta będą partnerami dążącymi ku wspólnemu celowi.

W trakcie pracy terapeutycznej uczeń powinien pozostawać pod troskliwa opieką pozostałych nauczycieli i rodziców. Aby współpraca odniosła możliwie najlepsze efekty należy wyjaśnić rodzicom i nauczycielom przyczyny trudności w nauce kładąc nacisk na zrozumienie roli zaburzonych funkcji w nauce, a nie złej woli dziecka. W metodach wychowawczych w domu nie może mieć miejsca jakiekolwiek karanie za brak postępów w nauce. Rodzice powinni aktywnie uczestniczyć w terapii dziecka .

Nauczyciele na terenie klasy powinni podkreślać i eksponować mocne strony aktywności dziecka angażując je w różnorodne formy działalności w taki sposób, aby i ono miało okazję do swojego sukcesu na terenie klasy i szkoły.   W porozumieniu z terapeutą i psychologiem należy opracować indywidualny program nauki dostosowany do możliwości percepcyjnych dziecka jak również uwzględniający różnorodność środków dydaktycznych i metod.

Osoba terapeuty nie powinna się kojarzyć dziecku z nauczycielem, bowiem pełni on inną rolę i ma do spełnienia inne funkcje.

Terapeuta nie uczy, lecz proponuje interesujące zajęcia i służy pomocą, nie egzekwuje wiadomości i nie ocenia za pomocą stopni, lecz wprowadza korekty i szuka sposobów przezwyciężania trudności. Terapeuta musi stosować ćwiczenia z pełną świadomością celu swego działania. W razie potrzeby musi umieć przekształcać ćwiczenia, dostosowując je do potrzeb pracy z danym dzieckiem oraz znajdować nowe sposoby przezwyciężania trudności i utrwalania nowych nawyków.

W pracy z dzieckiem należy pamiętać o jego jakże częstych negatywnych doświadczeniach z lekcji, na których był przeważnie najgorszym uczniem, co mogło spowodować niechęć do nauki i wysiłku. Brak dotychczasowego sukcesu można zrekompensować zadaniami stawianymi na miarę możliwości dziecka.

Najkorzystniejszą sytuacją jest wymyślanie przez terapeutę takich zadań i ćwiczeń , które tematycznie będą łączyły się z przerabianymi na lekcji. Dzieci, które nie dojrzały jeszcze emocjonalnie i społecznie do szkoły powinny wykonywać zadania terapeutyczne głównie poprzez formy zabawowe. Ciekawe i różnorodne ćwiczenia pobudza ich motywację i chęć wysiłku, a nic tak przecież nie obniża aktywności dziecka jak nuda i przymus. Nagroda dla terapeuty będą dzieci, które z wielką chęcią i wytrwałością będą pracowały na zajęciach.

Wcześnie podjęte i konsekwentnie realizowane oddziaływania rewalidacyjne dają szansę rozwoju intelektualnie niepełnosprawnemu dziecku, nabycia przez nie możliwych dla siebie form zrealizowania się, a w konsekwencji w pełni aktywnego uczestnictwa w życiu.

Chcąc podjąć w pełni świadomą i odpowiedzialną pracę rewalidacyjną, na początku musimy dokonać diagnozy psychologiczno-pedagogicznej. Polega ona na określeniu stopnia głębokości deficytów rozwojowych oraz trudności dziecka, wyróżnieniu funkcji niezaburzonych, poznaniu potencjalnych możliwości dziecka oraz cech jego osobowości, ustaleniu etiologii obserwowanych trudności.

Znajomość etiologii pozwala na dokonanie właściwego wyboru kierunku pracy z dzieckiem.

Diagnozy dokonujemy w oparciu o:
– własną obserwację,
– informacje uzyskane od nauczycieli,
– informacje uzyskane od rodziców,
– historię życia dziecka,
– analizę badań psychologicznych,
– analizę badań pedagogicznych,
– wyniki badań lekarskich.

Na podstawie uzyskanych informacji dokonujemy oceny poziomu trudności.

Może to być dziecko z:

• globalnym obniżeniem możliwości umysłowych
• nierównomiernym opóźnieniem rozwoju, w którym dominują fragmentaryczne zaburzenia jednej lub kilku funkcji umysłowych,
• nierównomiernym opóźnieniem rozwoju, w którym dominują fragmentaryczne deficyty funkcji wzrokowych, słuchowych lub ruchowych,
• z zaburzeniem procesu lateralizacji,
• z zaburzeniem mowy,
• z zaburzeniami neurologicznymi (epilepsja, porażenie mózgowe, zaburzenie tempa i rytmu psychoruchowego),
• z zaburzeniami psychicznymi, nerwicowymi, emocjonalnymi lub osobowości

U dzieci niepełnosprawnych intelektualnie często obserwuje się sprzężone deficyty i trudności. Występują one równocześnie lub też jedne są konsekwencją innych. Z punktu widzenia pracy rewalidacyjnej bardzo ważne jest określenie, co jest pierwotne, a co wtórne.

Na przykład globalne opóźnienie rozwoju umysłowego może być wynikiem bardzo poważnych fragmentarycznych zaburzeń, które wywołują zaburzenia emocjonalne. W ustaleniu diagnozy i kwalifikowaniu uczniów na zajęcia rewalidacyjne powinni brać udział: wychowawca klasy, psycholog, lekarz oraz specjalista z zakresu rewalidacji.

Koordynatorem i odpowiedzialnym za organizację pracy powinien być dyrektor. Każde dziecko powinno mieć założoną kartę rewalidacyjną, w której uwagi o dziecku zapisuje: nauczyciel, psycholog, logopeda, lekarz .

Osoby, które zajmują się dzieckiem powinny opracować indywidualny plan rewalidacji.

Według K. Nurek każdy plan rewalidacji powinien uwzględniać:
– budzenie wiary we własne możliwości,
– przezwyciężanie lęków utrudniających dziecku pokonywanie trudności,
– wyzwalanie satysfakcji z własnych osiągnięć,
– stymulowanie rozwoju prawidłowo ukształtowanych funkcji i procesów umysłowych, celem ewentualnego przejęcia przez nie roli kompensacyjnej,
– usprawnianie rozwoju zaburzonych funkcji i procesów poznawczych,
– likwidowanie trudności w uczeniu się.

Zajęcia reedukacyjne to między innymi praca indywidualna z dziećmi o obniżonej zdolności czytania i pisania. Ta obniżona zdolność wynika z zaburzenia procesów psychomotorycznych, z zaburzenia funkcji analizatora wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno-ruchowego. Często współwystępują zaburzenia mowy, lateralizacji, orientacji przestrzennej i kierunkowej, trudności natury emocjonalnej.

Główne kierunki działania rewalidacyjnego w tym zakresie to:
– usprawnianie zaburzonych funkcji,
– ćwiczenia sprawności czytania i pisania,
– oddziaływanie ogólnie uspokajające, a równocześnie aktywizujące dzieci do pokonywania trudności.
W rewalidacji indywidualnej wyróżnić możemy dwa etapy:

1. Wstępny (przygotowujący) – jest to wyrobienie gotowości do nauki przyzwyczajenie do wysiłku, kontakt z rówieśnikami, przyzwyczajenie do pokonywania trudności, wyciszanie lub pobudzanie, wyróżnianie części ciała, stron w ciele, orientacja przestrzenna i kierunkowa, poczucie położenia ciała w przestrzeni.
2. Właściwy – kształtowanie umiejętności szkolnych: czytanie, pisanie, liczenie idoskonalenie technik szkolnych:
   – ćwiczenia ogólnej sprawności ruchowej i usprawnienie manualne
   – ćwiczenia funkcji wzrokowej i orientacji w przestrzennej
   – ćwiczenia percepcji słuchowej

Ćwiczenia i metody prowadzenia zajęć dobieramy w zależności od rodzaju i złożoności zaburzeń oraz wieku dziecka. W czasie ćwiczeń przestrzegamy zasad higieny psychicznej, uważnie stopniujemy wysiłek uczniów, nie dopuszczamy do zmęczenia, znużenia. Stwarzamy atmosferę pogody, budzenia wiary we własne możliwości.

Często zdarza się, że dziecko musi korzystać z kilku form rewalidacji indywidualnej. Wówczas będzie miało kilka dodatkowych zajęć tygodniowo. Z pewnością będzie to dotyczyć dziecka bardzo zaburzonego w swoim psychofizycznym rozwoju. Dlatego moim zdaniem te dodatkowe zajęcia nie powinny dodatkowo unieruchamiać dziecka w ławce przy książce i zeszycie. Powinny być ciekawe pełne ruchu, zabawy, piosenki. Kiedy dzieci będą się bawić i równocześnie uczyć ćwicząc zaburzone funkcje, wtedy te zajęcia rewalidacyjne będą chwilą relaksu, radości i nauki.

 
mgr Patrycja Żamojtel- Kikolska
Zespół Szkół Nr 3 we Włocławku