Dziecko z wadą słuchu – Jak pracować z uczniem słabosłyszącym?

Autor: Czytelnik Portalu Pedagogika Specjalna
Opublikowano: 17 marca 2019 roku.

znak zapytania na dłoni

Nauka słuchania mowy ze zrozumieniem to jedno z najważniejszych i najtrudniejszych zadań związanych z rehabilitacją osób z wadami słuchu. Wyposażenie w aparaty słuchowe lub implanty jest dopiero wstępem do rehabilitacji słuchowej. Bez systematycznie prowadzonych ćwiczeń, czyli tzw. wychowania słuchowego, użytkownik aparatów niewiele z nich skorzysta.

Wszyscy uczniowie z wadą słuchu mają trudności ze skupieniem uwagi na słuchaniu. Słuchanie przez dłuższy czas wypowiedzi, gdy często nie rozumie się pewnych jej elementów, jest dla nich wielkim wysiłkiem. W związku z tym, szereg informacji przekazywanych im przez rodziców i nauczycieli, nie dociera do nich. Zdarza się często, że osoby pracujące z uczniami nawet dość dobrze mówiącymi, spostrzegają, że nie rozumieją oni wyrazów wydawałoby się podstawowych i często używanych, np. patelnia, bagno, wojna, patriota itp.

Wszystkie osoby z wadami słuchu mają problemy ze słuchowym różnicowaniem, a co za tym idzie – rozumieniem wyrazów o podobnym brzmieniu np.: mieszka, miesiąc, miasto itp. Wszystkie mają również poczucie niepewności, czy poprawnie usłyszały i dobrze zrozumiały wypowiedź. Często wolą więc powiedzieć „nie wiem” niż udzielić złej odpowiedzi. Brakuje im pewności, że to co usłyszeli lub przeczytali, dotarło do nich we właściwej formie.

Jak słyszą dzieci w aparatach słuchowych?

głowa dziecka z implantemDobrodziejstwem naszych czasów jest fakt, że dzieci z wadami słuchu mają możliwość korzystania z aparatów słuchowych wysokiej jakości. Jednym z największych osiągnięć elektroniki w zakresie wzmacniania słuchu są implanty ślimakowe. Implanty ślimakowe pełnią taką samą rolę jak tradycyjne aparaty słuchowe, zatem problemy związane z korzystaniem z aparatów słuchowych dotyczą również dzieci z implantami słuchowymi.

Jeżeli dziecko z wadą słuchu siedzi w pierwszej lub drugiej ławce, nauczyciel może być pewny, że dziecko ma możliwość usłyszenia i przynajmniej częściowego zrozumienia jego wypowiedzi. Jeżeli więc dziecko wyraźnie nie reaguje na polecenia nauczyciela, należy sprawdzić, czy aparat jest włączony bądź poszukać innej przyczyny braku uwagi słuchowej.

Współczesne aparaty słuchowe i implanty ślimakowe są doskonałymi urządzeniami. Wciąż jednak są to tylko protezy, które nigdy nie zastąpią normalnego słyszenia. Maksymalne wzmocnienie dźwięku w aparacie słuchowym nie przekracza 60 dB. Jeżeli więc ubytek słuchu naszego ucznia wynosi 100 i więcej dB, to nawet, gdy korzysta on z najmocniejszych aparatów słuchowych, wciąż nie będzie słyszał wielu dźwięków.

W klasie szkolnej dziecko odbiera dźwięki, które można podzielić na trzy grupy: głos nauczyciela, wypowiedzi innych dzieci siedzących w różnej odległości oraz ogólny hałas panujący w pomieszczeniu. Wszystkie te dźwięki wzmacniane są przez aparat w takim samym stopniu. Jeśli dziecko zwiększa głośność aparatu by lepiej słyszeć głos nauczyciela, tym samym głośniej słyszy wszystkie pozostałe dźwięki. Gdy chroni się przed hałasem spowodowanym przez rozmowy, śmiechy, kaszel, gwar, przesuwanie nóg po podłodze, odgłos butów chodzącego po klasie nauczyciela, dźwięki z korytarza i ulicy, ściszając aparaty, przestaje słyszeć i rozumieć wypowiedzi nauczyciela.

Aparat słuchowy dostosowany jest do słyszenia mowy o normalnym natężeniu z odległości do półtora metra. Jeżeli nauczyciel przebywa w większej odległości, jest oczywiste i nieuniknione, że znaczna część jego wypowiedzi w ogóle nie dociera do dziecka, bądź jest mało zrozumiała. Uczeń usłyszy wypowiedź nauczyciela tylko wtedy, gdy ten będzie znajdował się odpowiednio blisko i będzie zwrócony twarzą do niego.

Słyszenie i rozumienie wypowiedzi innych dzieci w klasie jest trudne dla dzieci z wadą słuchu. Wynika to po pierwsze z faktu, że dziecięcy głos jest wysoki, czyli słabo słyszalny, poza tym dzieci często mówią szybko, niewyraźnie, zbyt cicho, niedbale, w czasie mówienia poruszają głową, szeleszczą kartkami zeszytu, szurają nogami itd.

Rozwój mowy dzieci z wadami słuchu

terapia dziecka - chłopiec z terapeutąPodstawowym celem pracy z dziećmi niesłyszącymi jest ukształtowanie najsprawniejszego języka tak, aby dziecko mogło porozumiewać się, wyrażać siebie i poznawać świat. U wszystkich dzieci rozwój mowy przebiega według takich samych prawideł – zazwyczaj dziecko przyswaja sobie mowę w ciągu pierwszych 5-6 lat życia. Nie znaczy to jednak, że kształtowanie języka zostało zakończone w siódmym roku życia. Wzbogacanie słownictwa, rozumienie pojęć i terminów to proces trwający przez całe życie człowieka.

Rodzice dzieci z wadami słuchu często starają się mówić jak najprostszym językiem, aby ich komunikaty były przez dziecko rozumiane. Boją się używać trudniejszych wyrazów czy budować dłuższe zdania. Jednak należy wzbogacać słownik, jakim porozumiewamy się z dzieckiem, prowadzić zabawy rozwijające rozumienie wyrazów czy definiowanie słów.

Najlepsi specjaliści sami nie nauczą dziecka mówić. Muszą to zrobić rodzice w naturalnym środowisku, w codziennych kontaktach, w związku z dziecięcym działaniem i przeżywaniem. W momencie rozpoczęcia przez dziecko nauki w szkole, wielką pomocą rodzicom mogą służyć nauczyciele, bo oni znają sposoby na nauczenie dzieci pojęć, wiedzą, jak wprowadzać trudne zagadnienia tak, aby zdawały się dzieciom proste. Nauczyciel zwykle ocenia, jakie specyficzne problemy ma to konkretne dziecko, rozpoczynające naukę w jego klasie: czy są to trudności słownikowe, gramatyczne, artykulacyjne czy składniowe.

Chcąc doskonalić umiejętności językowe dziecka, musimy najpierw skoncentrować się na rozumieniu (np. dłuższych wypowiedzi, pytań czy poleceń), a dopiero potem oczekiwać samodzielnych wypowiedzi.
Nadrzędnym celem pracy z dzieckiem niedosłyszącym jest wykształcenie u niego umiejętności sprawnego porozumiewania się z otoczeniem. Zgodnie z poglądem że, nie wiedza, ale język jest kluczem do świata.

Dzieci z wadami słuchu w klasie szkolnej, czyli trudności z jakimi spotykają się nauczyciele i ich niedosłyszący uczniowie na lekcjach

Pamiętajmy, że odmowa lub złe wykonanie polecenia w przypadku dziecka z wadą słuchu może mieć złożone przyczyny, które często nie wynikają z braku wiedzy.

Początek nauki w szkole podstawowej

Wszystkie dzieci, które mają wadę słuchu mogą mieć problemy z nauką czytania, pisaniem, przyswajaniem pojęć matematycznych, rozumieniem pytań i poleceń nauczyciela, rozumieniem dłuższych wypowiedzi ustnych i pisemnych. Problemy te wynikają zarówno z wady słuchu, jak i opóźnień w rozwoju mowy i języka.

Konsekwencje wady słuchu mogą być różne.
– Dziecko mające duży zasób leksykalny, może mieć problemy z wysłuchiwaniem poleceń i poprawnym pisaniem.
– Dziecko dobrze korzystające z aparatu słuchowego, ale mające mały zasób słownictwa, nie będzie radziło sobie z rozumieniem czytanek i zadań matematycznych.

Nauka czytania

litery w książceUmiejętność czytania ma dla dzieci z wadą słuchu ogromne znaczenie. Obraz graficzny jest, w przeciwieństwie do bodźca akustycznego, stały i pełny. Do zapisanego zdania można powracać wielokrotnie, a słowo słychać tylko raz. Wypowiedzi ustne mają zwykle bardzo szybki przebieg – zbyt szybki jak na możliwości percepcyjne dziecka z wadą słuchu.

Nie każde dziecko, nawet noszące najlepsze aparaty słuchowe, będzie tak korzystało ze słuchu, by zrozumieć teksty wykładu, wypowiedzi z radia i telewizji. Natomiast niemal każde dziecko z wadą słuchu może opanować technikę czytania. Umiejętność ta ułatwi mu zdobywanie wiedzy szkolnej.

Dzieci z wadą słuchu rozpoczynające naukę czytania w szkole mają problemy:
1. Ze zrozumieniem i zapamiętaniem pojęć abstrakcyjnych, które nie pojawiają się w codziennej mowie potocznej: sylaba, samogłoska, dwuznak, słowo, zdanie itp.
2. Z rozumieniem i zapamiętywaniem najczęściej używanych poleceń, np.:
– podziel słowo na głoski,
– wymień słowa zaczynające się na głoskę,
– jakie słyszysz spółgłoski w wyrazie,
– ile jest liter w wyrazie,
– ułóż zdanie z wyrazem, itp.
3. Z dokonywaniem analizy i syntezy słuchowej.
W trakcie ćwiczeń i dokonywania analizy i syntezy słuchowej, dziecko z wadą słuchu zawsze powinno widzieć obraz graficzny wyrazu lub zdania.

By dziecko rozumiało i stosowało wymienione wyżej abstrakcyjne pojęcia związane z nauką czytania, potrzebuje dużej ilości ćwiczeń i powtórzeń. Na przykład dziecko musi nauczyć się, że słowa: głoska, głoski, głosce, głoskami, głosek, głoskach, oznaczają to samo pojęcie.

Trudności z rozumieniem poleceń wynikają zarówno z ograniczonego słownictwa, jak i słabej pamięci słuchowej. Dziecku z wadą słuchu zawsze należy pokazać, jak wykonać dane polecenie, następnie należy sprawdzić czy potrafi je wykonać samodzielnie.

Bardzo często się zdarza, że dzieci z wadami słuchu nie słuchają, a tylko starają się zgadnąć co należy zrobić lub podpatrują, jak dane ćwiczenie wykonują koledzy. Ważne jest więc, aby często sprawdzać, czy dziecko zrozumiało polecenie, czy wie co robi, mobilizować dziecko do koncentracji, stale kontrolować jego skupienie uwagi. Często się zdarza, że dziecko tylko mechanicznie odwzorowuje przykłady, nie rozumiejąc istoty swoich działań, ani kluczowych pojęć zastosowanych w poleceniu. W późniejszym okresie nauczania stosuje się wiele różnorodnych poleceń i dziecko zaczyna mieć wówczas trudności, bowiem nie nauczyło się wcześniej zwracać uwagi na istotne słowa stosowane w poleceniach.

Trudności występujące przy pisaniu

Błędy w pisaniu wynikają z trudności w różnicowaniu słuchowym głosek. Często piszą tak, jak mówią i słyszą. Wielokrotne zapisywanie wyrazów, samodzielne poprawianie błędów, sprawdzanie różnic między zapisem w zeszycie i na tablicy może dać szansę, że nauczymy dziecko uwagi ortograficznej.

Przyswajanie pojęć matematycznych

Dzieci z wadami słuchu mają szansę być bardzo dobrymi matematykami na równi ze swoimi słyszącymi rówieśnikami. Zanim jednak do tego dojdzie, wymagają dodatkowej pomocy dydaktycznej, by uporać się ze zrozumieniem i zapamiętaniem dodatkowych pojęć matematycznych, czyli musi opanować szereg abstrakcyjnych słów. Może mieć trudności z utrwaleniem nazw liczebników porządkowych, zapamiętaniem takich pojęć jak: suma, różnica, dodać, odjąć, podzielić, pomnożyć, mniej, więcej, tyle samo, mniejszy, lżejszy, dłuższy, krótszy itp. Zapamiętanie tych pojęć wymaga dużej liczby ćwiczeń utrwalających.

Rodzice w porozumieniu z nauczycielem mogą przygotować wraz z dzieckiem słowniczek pojęć matematycznych, w którym byłyby one przedstawione graficznie i zilustrowane przykładami. Inną trudnością jest słabe rozumienie treści zadań matematycznych. By pomóc dziecku zrozumieć treść zadania, należy ją często przedstawić za pomocą rysunku.

Współpraca nauczycieli z uczniami i rodzicami

W młodszych klasach szkoły podstawowej niezwykle ważna jest ścisła współpraca z rodzicami. Rodzice powinni wiedzieć jaki materiał będzie omawiany, jaki zakres słownictwa będzie niezbędny do zrozumienia lekcji, na jakie pytania dziecko musi umieć odpowiedzieć, jak przygotować dziecko do lektury czytanek, które informacje z podręcznika są najistotniejsze.

Doskonalenie sprawności językowej na wszystkich przedmiotach

Ponieważ sprawność językowa jest podstawowym elementem sukcesu ucznia również na innych przedmiotach, znaczącym elementem edukacji dziecka z wadą słuchu powinno być rozwijanie mowy na wszystkich zajęciach. Na każdej godzinie lekcyjnej pojawiają się takie słowa, z którymi dziecko do tej pory się nie zetknęło, bądź nie utrwaliło ich znaczenia, więc od najmłodszych lat szkolnych można zaproponować dziecku prowadzenie słowniczka, w którym zapisywane będą wyrazy wprowadzane na lekcji. Jednorazowe wytłumaczenie słów nie wystarczy, trzeba jeszcze utrwalić nowy wyraz w pamięci ucznia.

Bardzo trudno nauczyć dziecko z wadą słuchu czytania ze zrozumieniem i o ile niesłyszący uczniowie zazwyczaj dość szybko opanowują umiejętność czytania mechanicznego, o tyle mają problem ze zrozumieniem czytanego tekstu. Przygotowanie do lektury tekstu może być prowadzone według następujących etapów:
– gromadzenie słownictwa związanego z tematem tekstu,
– wyjaśnienie znaczeń wyrazów nieznanych,
– przygotowanie planu czytania (np. podzielenie dłuższego tekstu na fragmenty, podanie punktów),
– zaprojektowanie pytań, na które uczeń po przeczytaniu tekstu będzie odpowiadał,
– układanie dekompozycyjnego planu tekstu,
– opowiadanie tekstu.

Czytanie ze zrozumieniem można kształcić na różnych tekstach, a więc także przy okazji matematycznych zadań z treścią, komentarza pod obrazkiem, instrukcji obsługi jakiegoś urządzenia, itp.
Trzeba pamiętać, że rozumienie zawsze wyprzedza umiejętność opowiadania. Aby więc sprawdzić poziom rozumienia i skłaniać do wnikliwego czytania, można stosować różne „przekłady” treści np. na ilustracje do tekstu, obrazki pokazujące głównych bohaterów, ważne wydarzenia, zachowania, cechy, przedmioty, czy wreszcie stosunki przestrzenne. Te ilustracje stanowić mogą odpowiedzi na pytania do tekstu (typu: Kto? Kiedy? Gdzie? Co się zdarzyło? Jaka była?).

Uczeń najczęściej poszukuje informacji w podręczniku. Dla dziecka z wadą słuchu podręcznik stanowi podstawowe źródło wiedzy, bowiem dziecko z lekcji może czasem „wynieść” niewiele. Poznanie podręcznika jest zatem bardzo istotne, uczeń powinien wiedzieć gdzie i jak odszukiwać informacje, co oznaczają skróty i symbole, jaki jest układ treści, jak korzystać z tabel, schematów, rysunków.

Uczeń zawsze powinien wiedzieć jaki zakres podręcznika musi przyswoić, co w jego przypadku jest wiedzą niezbędną, konieczną. Taka świadomość ustrzeże dziecko z wadą słuchu przed mechanicznym uczeniem się całych rozdziałów na pamięć, uczy hierarchizowania wiadomości.

Pisanie dłuższych wypowiedzi

Pisanie dłuższych wypowiedzi sprawia dzieciom z wada słuchu duże problemy. Mały zasób słownictwa, nieumiejętność szybkiego odnajdywania odpowiednich wyrazów, kłopoty z kojarzeniem synonimów, antonimów, wyrazów pokrewnych, nieumiejętność odwoływania się do tematów, nieumiejętność zespalania zdań i członów wypowiedzi czy ograniczona wiedza ogólna, to tylko niektóre przyczyny sprawiające, że uczeń z wadą słuchu nie potrafi często samodzielnie układać dłuższych wypowiedzi.

Jeśli uczeń musi napisać kilkuzdniową wypowiedź, trzeba go do tej czynności odpowiednio przygotować:
– dokładnie, wnikliwie wyjaśnić temat pracy,
– zgromadzić odpowiednie słownictwa wokół tematu,
– sprawdzić wiadomości ucznia na dany temat, przypomnieć ważne informacje,
– sporządzić szczegółowy plan wypowiedzi (np. w formie pytań).

Ucząc dziecko samodzielnego pisania, musimy dokładnie zaplanować mu rozwiązanie problemów. Początkowo możemy sami proponować mu początki zdań, a zadaniem ucznia będzie i ich dokańczanie i uzupełnianie. Z czasem możemy zadać dziecku szereg szczegółowych pytań w odpowiedniej kolejności – odpowiedzi na pytania będą stanowiły zwartą stylistycznie pracę.

Ocenianie osiągnięć

emotki - ocenyNauczyciel dziecka z wadą słuchu często stoi przed bardzo trudnym dylematem: jak ocenić tego ucznia. Jak w skali od 1 do 6 ocenić osiągnięcia ucznia niesłyszącego, jak wyjaśnić ocenę dziecku, jego rodzicom, uczniom z klasy? Co zrobić, żeby jego ocena była „sprawiedliwa” i nie budziła kontrowersji, nie rodziła poczucia krzywdy i miała motywujący do pracy wymiar?

Na pewno na te pytania nie znajdziemy jednoznacznych odpowiedzi. Należy jednak pamiętać, że oceniamy przede wszystkim postęp, przyrost wiedzy i umiejętności. Nie zwalnia nas to jednak od porównywania umiejętności naszego ucznia od standardów edukacyjnych na poszczególne etapy kształcenia.

Obok zadań dydaktycznych nauczyciel musi podejmować również działania wychowawcze. Nauczyciel dziecka z wadą słuchu pomaga swojemu uczniowi „zaistnieć” pozytywnie w grupie rówieśniczej, w odpowiedni sposób stymuluje stosunek grupy do niesłyszącego kolegi. Niewiedza często jest przyczyną uprzedzeń, a więc przede wszystkim należy wyjaśnić uczniom w klasie dlaczego mogą mieć problemy z porozumieniem się ze słabosłyszącym kolegą, co to jest wada słuchu, jakie znaczenie mają aparaty słuchowe, jak należy mówić do osoby z wadą słuchu.

Kontakty z rodzicami dzieci z wadą słuchu (zwłaszcza we wczesnym wieku szkolnym) powinny być częste, ale mogą mieć różny charakter i formę (np. pisemne informacje o osiągnięciach dziecka, notatki co należy przećwiczyć w domu, systematycznie prowadzone rozmowy). Bez współpracy nauczyciela z rodzicami sukces dziecka jest niemożliwy, bowiem nadal największy zakres rehabilitacji spoczywa właśnie na rodzicach. Gdy współpraca jest pozorna lub niepełna, gdy nie ma zaufania, nie można liczyć na optymalny rozwój dziecka niesłyszącego.

 

Opracowanie: mgr Barbara Warchocka – terapeuta pedagogiczny, logopeda

Materiał nadesłany przez Czytelniczkę Portalu Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli


BIBLIOGRAFIA
1. Uczeń z wada słuchu chce zrozumieć świat, Poradnik dla nauczycieli ogólnodostępnych szkół ponadpodstawowych, MEN i S Warszawa 2005
2. Mój uczeń nie słyszy, Poradnik dla nauczycieli szkół ogólnodostępnych, MEN i S 2001
3. Kilka praktycznych wskazówek przydatnych w rehabilitacji i wychowaniu dziecka z uszkodzonym narządem słuchu (z doświadczeń terapeutów), Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu Warszawa 2003

 

Bookmark the permalink.

Zbliżające się szkolenia online w naszej akredytowanej placówce doskonalenia nauczycieli:

Dodaj komentarz