Program zajęć rewalidacyjnych o charakterze surdopedagogicznym „Słyszę, rozumiem, mówię”

Autor: Czytelnik Portalu Pedagogika Specjalna
Opublikowano: 22 maja 2021 roku.

Autorski program zajęć rewalidacyjnych (o charakterze surdopedagogicznym) „Słyszę, rozumiem, mówię” opracowany dla uczniów niepełnosprawnych intelektualnie z wadą słuchu na poziomie szkoły podstawowej

Dziecko z uszkodzonym narządem słuchu wymaga odpowiedniego postępowania rewalidacyjnego, by mogło rozwijać się w optymalnych warunkach słuchowo-językowych. Odpowiednio do indywidualnych możliwości dziecka, predyspozycji rodziców i wymagań środowiskowych, należy stosować w stosunku do niego właściwą metodę postępowania usprawniającego.

Jednym z warunków opanowania umiejętności czytania i pisania jest sprawne funkcjonowanie analizatora słuchowego. Niepowodzenia szkolne bywają następstwem zaburzeń w funkcjonowaniu analizatora wzrokowego i słuchowego. Dziecku z wadą słuchu trudno przyswajać pojęcia abstrakcyjne, gorzej rozumie i z trudnością posługuje się zdaniami złożonymi, ma problemy z artykulacją, szybciej się męczy i z trudnością koncentruje uwagę. Z obniżoną percepcją słuchową łączy się zazwyczaj gorsza pamięć słuchowa, a to oznacza trudności z przyswajaniem nowych partii materiału, wyuczeniem się wiersza, tabliczki mnożenia, niezbędnych reguł oraz prawideł ortograficznych i gramatycznych.

W oparciu o szczegółowe wskazówki z Poradni Pedagogiczno-Psychologicznej do pracy z dzieckiem niedosłyszącym, własne obserwacje, lekturę literatury fachowej oraz rozmowy z wychowawcami, opracowałam program pracy rewalidacyjnej o charakterze surdopedagogicznym z uczniami z wadą słuchu.

Ramy czasowe:

1 godzina w tygodniu z każdym z uczniów prowadzona indywidualnie (rok szkolny 2020/2021), w razie możliwości częściej.

Cele edukacyjne

Cele ogólne:

  • wspomaganie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju ucznia;
  • umożliwienie jak najpełniejszego kontaktu z otoczeniem;
  • budowanie kompetencji językowej i komunikacyjnej.

Cele szczegółowe:

  • reagowanie na polecenia;
  • naśladowanie dźwięków, głosów;
  • odpoznawanie głosów ludzkich, zwierząt, dźwięków otoczenia;
  • rozwijanie percepcji wzrokowej i słuchowej;
  • rozwijanie koordynacji wzrokowo-ruchowej;
  • powiększanie zasobu słownictwa czynnego: rzeczowników, czasowników, przymiotników, liczebników, przysłówków, w zależności od poziomu dziecka z wykorzystaniem przedmiotów, zdjęć, znaków graficznych;
  • wytwarzanie atmosfery wzajemnego zaufania, rozwijanie odporności emocjonalnej i wiary we własne siły;
  • dostosowanie działań edukacyjnych do aktualnej diagnozy psychologiczno-pedagogicznej dziecka;
  • wyrównywanie szans edukacyjnych dziecka poprzez prowadzenie ćwiczeń usprawniających;
  • przestrzeganie zasady stopniowania trudności i indywidualizacji w procesie kształcenia;
  • zachowanie zasady indywidualizacji środków i metod oddziaływania korekcyjnego.

Zakresy oddziaływań rewalidacyjno-wychowawczych (treści)

I Okres wstępny (psychoterapeutyczny)

Nawiązanie przyjaznych kontaktów w relacji reedukator-dziecko:

  • stworzenie atmosfery sprzyjającej dobremu samopoczuciu;
  • kształtowanie nawyku uważnego słuchania i komunikowania się z innymi;
  • trening skupiania uwagi na pracy i własnych czynnościach;
  • rozładowanie i wyciszanie negatywnych emocji dziecka;
  • odzyskanie wiary we własne siły i zwiększenie motywacji do pracy.

II Okres właściwy (oddziaływania psychokorekcyjne)

I. Podnoszenie sprawności motorycznej, manualnej i grafomotorycznej

1. Zabawy rozluźniające napięcie mięśni:

  • rzucanie i chwytanie piłeczki;
  • zabawy w deszcz, raka, itp.;
  • ugniatanie papierowych kul z gazet;
  • nawlekanie koralików;
  • układanie wzorów z patyczków lub klocków geometrycznych;
  • rozdzieranie i rozcinanie papieru po narysowanych liniach;
  • wyszywanki bez igły – przeplatanie sznurowadła w wyznaczonych miejscach;
  • wycinanki, wydzieranki, naklejanki;
  • modelowanie w plastelinie, modelinie;
  • montowanie konstrukcji z gotowych elementów;
  • stemplowanie, tworzenie za pomocą stempli kompozycji z figur geometrycznych.

2. Ćwiczenia usprawniające mięśnie dłoni i drobne mięśnie palców:

  • kreślenie form kolistych, falistych i prostych wg wzoru – w naturalnych wielkościach zgodnych ze wzorem, a następnie w pomniejszeniu;
  • rysowanie wzorów po śladzie kropkowym lub kreskowym;
  • kopiowanie rysunków przez kalkę techniczną;
  • kreskowanie – wypełnianie konturów kolorem za pomocą kresek;
  • pogrubianie konturu, czyli wodzenie po wzorze, np.: po liniach pojedynczych zbliżonych do szlaczków, po konturach obrazków;
  • zamalowywanie małych pól wg oznakowania: „Co się kryje na obrazku?”;
  • zamalowywanie małych przestrzeni kredkami, np.: obrazków w książeczkach do malowania, konturów geometrycznych.

3. Ćwiczenia płynnych, rytmicznych, ciągłych i pulsujących ruchów pisarskich:

  • łączenie wyznaczonych punktów linią ciągłą, w celu powstania zaplanowanych przedmiotów, np. kwiatek;
  • obrysowywanie szablonów (od wewnątrz, zewnętrznie);
  • rysowanie szlaczków obrazkowych w liniaturze zgodnie z kierunkiem pisma;
  • rysowanie szlaczków literopodobnych w liniaturze, w zmniejszającym się stopniowo wymiarze aż do liniatury zeszytu;
  • odwzorowywanie szlaczków wg demonstrowanych wzorów;
  • próby odtwarzania eksponowanych wzorów z pamięci;
  • samodzielne rysowanie różnorodnych wzorów.

II. Usprawnianie percepcji wzrokowej

Ćwiczenia na materiale bezliterowym:

  • różnicowanie podobnych przedmiotów i obrazków;
  • składanie obrazka z części;
  • układanki z kolorowych figur geometrycznych;
  • rysowanie konturów według podanego wzoru;
  • wypełnianie konturów;
  • odwzorowywanie szlaczków;
  • kreślenie kształtów graficznych za pomocą kreski łączącej wyznaczone punkty;
  • uzupełnianie braków na obrazkach;
  • wzrokowe rozpoznawanie kierunku ułożenia strzałek;
  • kształtowanie pojęć kierunku: w górę, w dół, w prawo, skośnie w lewy górny róg, skośnie w prawy dolny róg;
  • dobieranie par jednakowych obrazków figur geometrycznych;
  • odpoznawanie uprzednio eksponowanych obrazów wzrokowych (co tu się zmieniło?);
  • układanie obrazków wg instrukcji słownej, np. po lewej, po prawej, na górze, na dole, za, przed;
  • wyszukiwanie i dobieranie par jednakowych liter – bez czytania, na podstawie identyfikacji wzrokowej;
  • segregowanie przedmiotów wg określonej cechy;
  • rozpoznawanie treści obrazków ukazywanych w krótkich ekspozycjach.

Ćwiczenia na materiale literowym:

  • różnicowanie układów drobnych znaków graficznych;
  • układanie pociętych liter;
  • dopasowanie litery do obrazka i odwrotnie;
  • rozpoznawanie liter wśród zestawu innych liter;
  • wyszukiwanie takich samych liter i segregowanie ich;
  • wyszukiwanie takich samych sylab i segregowanie ich;
  • wyszukiwanie takich samych wyrazów i rozpoznawanie ich w tekście;
  • składanie sylab w sensowne wyrazy za pomocą suwaków prostych;
  • rebusy (czytanie i odgadywanie);
  • zagadki;
  • dobieranka tematyczna;
  • odszukiwanie obrazków wg podanej głoski;
  • wyodrębnianie wyrazów w zdaniach;
  • loteryjki obrazkowe, literowe, sylabowe;
  • domina literowe, sylabowe, obrazkowe;
  • dopisanie litery, sylaby do prostego wyrazu;
  • wyodrębnienie elementów całości w wyrazie i sylabie, np.: pokaż literę A lub taką, którą mam na kartoniku.

III. Usprawnianie percepcji słuchowej

1. Różnicowanie dźwięków:

  • wysłuchiwanie i różnicowanie dźwięków dochodzących z najbliższego otoczenia i ich lokalizacja;
  • różnicowanie i rozpoznawanie głosów przyrody oraz odgłosów wydawanych przez różne przedmioty codziennego użytku i dźwięków wydawanych przez instrumenty perkusyjne;
  • rozpoznawanie melodii znanych piosenek;
  • określenie właściwości dźwięków: wysokie-niskie, długie-krótkie, pojedyncze-kilka.

2. Odtwarzanie dźwięków:

  • odtwarzanie gry na instrumentach perkusyjnych, np.: dwa razy bębenek, jeden raz trójkąt, trzy razy bębenek;
  • odtwarzanie dźwięków na różnych instrumentach;
  • odtwarzanie dźwięków podanych bezpośrednio przez symbolizujące je nazwy: dzyń-puknięcie pałeczką w dzwonek;
  • odtwarzanie rytmu zgodnie z układem przestrzennym;
  • zabawy ze śpiewem, klaskaniem.

3. Ćwiczenia analizy i syntezy słuchowej:

  • wyodrębnianie głosek z wyrazów: w nagłosie, śródgłosie i wygłosie;
  • reagowanie sygnałem na określoną głoskę;
  • segregowanie obrazków wg głoski pierwszej, ostatniej, trzeciej, drugiej, itd.;
  • tworzenie sylab z określoną samogłoską, np. a-at; próby budowania wyrazów z daną sylabą, np. at-Beata;
  • wymyślanie wyrazów zaczynających się określoną głoską;
  • zabawa „Co słyszysz?”;
  • podawanie liczby głosek w wyrazie (analiza);
  • podanie głoski ze względu na jej lokalizację: pierwsza, druga, ostatnia (wyodrębnianie);
  • podawanie liczby sylab w wyrazie (analiza);
  • tworzenie wyrazów do podanej sylaby;
  • zabawy sylabami: loteryjki sylabowe, domina sylabowe;
  • wyszukiwanie wyrazów, przedmiotów, które kończą się podaną sylabą;
  • dobieranie par wyrazów, których nazwy się rymują;
  • podział lub synteza wyrazu: sylabowa, głoskowa;
  • różnicowanie (dźwięczności) głosek, sylab podobnych dźwiękowo;
  • rozpoznawanie danej spółgłoski w wyrazie (na początku, w środku, na końcu);
  • różnicowanie sylab podobnych;
  • ćwiczenia słuchu fonematycznego na podstawie obrazków;
  • różnicowanie głosek opozycyjnych;
  • różnicowanie głosek na podstawie dwóch wyrazów różniących się jedną głoską;
  • rozpoznawanie samogłosek w wyrazie, ustalanie miejsca danej samogłoski w wyrazie;
  • podział zdań na wyrazy, przeliczanie słów.

4. Ćwiczenia rozwijające mowę i wzbogacające słownik:

  • uściślanie rozumienia znaczenia pojedynczych wyrazów określających nazwy zwierząt, roślin, przedmiotów, części ciała, barwy, stosunków przestrzennych, liczb;
  • wzbogacanie pojęć (określanie ogólnej grupy przedmiotów);
  • słuchanie treści opowiadań podawanych ustnie lub w połączeniu z materiałem konkretnym;
  • dobieranie obrazków do całości z próbą uzasadnienia wyboru;
  • dostrzeganie sytuacji nieprawdziwych w utworach literackich;
  • układanie zdań z podanymi wyrazami;
  • opowiadanie treści obrazków, historyjki obrazkowej;
  • prowokowanie samorzutnych wypowiedzi;
  • ćwiczenia w głośnym, szeptem i cichym czytaniu ze zrozumieniem;
  • ćwiczenia usprawniające mowę pod względem gramatycznym;
  • zabawy fonologiczne (z rymem, ortofoniczne, z sylabami, z głoskami).

IV. Usprawnianie koordynacji wzrokowo-ruchowej

  • odwzorowywanie: figur geometrycznych, szlaczków, liter, cyfr;
  • odwzorowywanie graficzne na papierze bez liniatury;
  • rysowanie konturów wg podanego wzoru, np. kontury kwiatka;
  • rysowanie rysunku za pomocą łączenia kropek w odpowiedniej kolejności, np. od 1 do 20;
  • kreślenie kształtów graficznych za pomocą kreski łączącej wyznaczone uprzednio punkty;
  • wypełnianie konturów;
  • malowanie w dużym formacie kształtów graficznych pędzlem;
  • uzupełnianie brakujących liter.

V. Usprawnianie orientacji przestrzennej

  • orientacja w przestrzeni zajmowanej przez ciało dziecka;
  • obrazowanie ruchem prostych czynności;
  • różnicowanie stron: prawa-lewa;
  • kształtowanie pojęć przestrzennych;
  • chodzenie wg instrukcji słownej;
  • rysowanie przedmiotów w odpowiednim położeniu wg instrukcji;
  • śpiewanie piosenek z interpretacją ruchową;
  • omijanie przeszkód w marszu;
  • określanie położenia poszczególnych przedmiotów w przestrzeni, na obrazku;
  • kolorowanie obrazka wg instrukcji;
  • utrwalanie różnicowania stron ciała;
  • rysowanie figur pod dyktando.

VI. Ćwiczenia usprawniające narządy mowy

1. Ćwiczenia warg:

  • nadmuchiwanie policzków;
  • cmokanie;
  • chwytanie ustami cukierków;
  • ściąganie ust w dziobek;
  • zakładanie wargi dolnej na górną i odwrotnie.

2. Ćwiczenia języka:

  • wysuwanie języka na brodę (zabawa w „zmęczonego psa”);
  • unoszenie języka w kierunku nosa (zawody – „kto sięgnie wyżej”);
  • zawijanie języka o górne zęby;
  • oblizywanie warg czubkiem języka.

3. Ćwiczenia szczęki dolnej:

  • przesuwanie szczęki dolnej w lewo i w prawo;
  • wysuwanie szczęki dolnej do przodu i cofanie jej.

Proponowane metody i środki edukacyjne do wykorzystania w realizacji programu:

  • metody praktycznego działania (ćwiczenia doskonalące i usprawniające zaburzone funkcje, trening nowych umiejętności, itp.);
  • metody pokazowe (prezentacja, instruktaż);
  • papieroplastyka;
  • metody usprawniające motorykę małą i motorykę ręki wiodącej;
  • alternatywne metody komunikacji;
  • płyty z nagraniami utworów literackich dla dzieci i młodzieży, filmy, audiobooki, filmy na stronach Internetowych, pokazy i prezentacje multimedialne;
  • pomoce naturalne, przedmioty znajdujące się w najbliższym środowisku;
  • materiały ilustracyjne, zestawy obrazków, puzzli literowo-obrazkowych;
  • magnetofon, odtwarzacz CD;
  • komputer.

Formy pracy:

indywidualna

Przewidywane osiągnięcia uczniów

Uczeń:

  • bierze udział w zabawach i ćwiczeniach stymulujących rozwój mowy (ćwiczenia ogólnorozwojowe, ćwiczenia oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne);
  • odczytuje język ciała wyrażony przez emocje;
  • słucha z uwagą wypowiedzi innych i prawidłowo się do nich odnosi i/lub właściwie na nie reaguje;
  • słucha krótkich utworów literackich i pisanych prozą;
  • mówi wyraźnie i starannie;
  • posiada większy zasób pojęć i słów, którymi posługuje się praktycznie;
  • wypowiada się prostymi pełnymi zdaniami.

Kryteria oceniania osiągnięć ucznia

Podstawowa zasadą w ocenianiu uczniów z niepełnosprawnością intelektualną jest przeniesienie ciężaru gatunkowego oceny z poziomu wiadomości i umiejętności na indywidualny wkład pracy dziecka. Oceniając pracę ucznia z niepełnosprawnością intelektualną, zawsze należy brać pod uwagę poziom jego możliwości. Koniecznością jest więc takie dostosowanie kryteriów oceniania, aby dziecko miało szansę na osiągnięcie sukcesu.

Oceniając postępy dziecka, należy wziąć pod uwagę:

  • aktywność dziecka podczas zajęć;
  • wysiłek włożony w pracę;
  • umiejętność pracy w zespole.

W procesie oceniania proponuje się:

  • ocenianie bieżące (wzmocnienie społeczne, np.: pochwała, uśmiech lub wzmocnienie stymulujące, np.: umowny system znaków);
  • ocenianie semestralne (ocena opisowa);
  • ocenianie na koniec roku szkolnego (ocena opisowa).

Ewaluacja programu

W trakcie realizacji programu powinno występować stałe jego monitorowanie, mające na celu sprawdzenie efektywności stopnia realizacji celów. Podstawowym narzędziem ewaluacji będzie obserwacja bezpośrednia.

Program może ulec ewaluacji odpowiednio do rozwoju, możliwości i potrzeb ucznia lub wtedy, gdy nauczyciel uzyska efekty pracy dziecka.

Uwagi o realizacji programu

W kształtowaniu mowy dzieci ważną rolę odgrywa poprawność wzorców werbalnych, które podaje nauczyciel, ich staranność artykulacyjna, poprawność gramatyczna, a nawet intonacja. W programie położony jest akcent na staranne wypowiadanie słów i zdań. W trakcie wspomagania rozwoju mowy nie można jednak zadręczać dzieci nieustannym ich poprawianiem i strofowaniem. Tak traktowane, po prostu przestają mówić i czekają je same niepowodzenia. Należy także pamiętać, że niezbędnym elementem do osiągnięcia sukcesu w procesie uczenia się jest motywacja, która nie u wszystkich uczniów i nie w każdym momencie jest na odpowiednim poziomie. Zadaniem nauczyciela realizującego program jest zatem stosowanie takich form i metod pracy, które będą czyniły zajęcia ciekawymi i twórczymi.

Zaproponowane metody mają inspirować do poszukiwania jak najskuteczniejszych rozwiązań, stanowiących klucz do rozwoju kompetencji komunikacyjnych uczestników zajęć.

Literatura:
  • Bogdanowicz M., 1985, Metoda Dobrego Startu, Warszawa
  • Bogdanowicz M., 1998, Od piosenki do literki – część pierwsza, Gdańsk
  • Bogdanowicz M., 1998, Piosenki do rysowania, Gdańsk
  • Hływa Renata Anna, 311 szlaczków i zygzaczków. Ćwiczenia grafomotoryczne usprawniające rękę piszącą, wyd. HARMONIA
  • Kłodnicka Olga, Każdego dnia mówię więcej, wyd. HRAMONIA, 2018
  • Kłodnicka Olga, Co mnie otacza, wyd. HARAMONIA, 2018
  • Kowalcze-Filar Iwona, Elementarz rozwijający komunikację – zeszyt ćw., wyd. ARSON, 2017
  • Łomża Justyna, Knapik Irmina, ABC mówienia, czytania i pisania. Umiem mówić, czytać i pisać. Podręcznik do nauki czytania dla dzieci z wadą słuchu oraz problemami w nauce mówienia, czytania i pisania, wyd. HARMONIA
  • Pilch A., Przebinda E. (red.), 2005, Gestem, obrazem, słowem. Materiały z III konferencji – Wspomagające sposoby porozumiewania się, Kraków
  • Szłapa Katarzyna, Tomasik Iwona, Wrzesiński Sławomir, Historyjki słuchowe i dźwięki, wyd. HARMONIA
  • Thiel E., 1997, Mowa ciała. Komunikacja niewerbalna, Wrocław
  • Warrick A., 1999, Porozumiewanie się bez słów, Kraków

Autor: Magdalena Świst-Madejek – Czytelniczka Portalu

Bookmark the permalink.

Zbliżające się szkolenia online w naszej akredytowanej placówce doskonalenia nauczycieli:

Dodaj komentarz