Istnieje wiele definicji, które opisują i definiują, kim jest i czym się charakteryzuje uczeń zdolny. Jedną z takich definicji przedstawił w swojej książce Franciszek Bereźnicki ,,uczeń zdolny to taki, który ma możliwości dojścia do wybitnych osiągnięć w danej dziedzinie, który przejawia wysoki poziom zdolności ogólnych (inteligencji) lub posiada jakąś zdolność specjalną w sferze działalności umysłowej na przykład matematyki. Uczeń zdolny to także uczeń o wysokim lub wybitnym ilorazie inteligencji[1]”.

Aby rozpoznać ucznia zdolnego można do tego celu wykorzystać testy inteligencji. Najczęściej jednak nauczyciele trafnie potrafią wskazać to tego ucznia, który wyróżnia się na tle innych dzieci wybitnymi osiągnięciami w nauce. Im wcześniejsze rozpoznanie takiego ucznia umożliwia lepsze stymulowanie jego rozwoju, zwłaszcza w kierunkach, których przejawia uzdolnienia. Trudno natomiast jest przedstawić listę cech, na podstawie, której można łatwo takiego ucznia rozpoznać. Jednak pomimo tego czyni się takie charakterystyki. Wymienia się tam między innymi łatwość i szybkość nauki w porównaniu do innych uczniów, a ponadto potrafią opanować większy i trudniejszy materiał, potrafią poszukiwać w innych źródłach i być dociekliwym i krytycznym wobec znalezionych informacji. Ponadto wykazuje się oryginalnym i twórczym podejściem do podejmowanych zadań.

Pomimo tego, że uczeń zdolny kojarzony jest z dobrymi wynikami, on również może doświadczyć niepowodzeń szkolnych.

Za niepowodzenie szkolne Czesław Kupisiewicz rozumie i definiuje, jako ,,rozbieżność pomiędzy wiadomościami, umiejętnościami i nawykami faktycznie opanowanymi przez uczniów a materiałem, jaki powinien opanować według założeń programowych[2]”. Natomiast Wincenty Okoń wskazuje, że niepowodzenia to ,,proces pojawiania się braków w wymaganych przez szkołę wiadomościach i umiejętnościach uczniów oraz negatywnego stosunku młodzieży wobec tych wymagań[3]”.  Podjęte liczne badania nad przyczynami występowania tego zjawiska wskazują na trzy grupy, które przyczyniają się do niepowodzeń szkolnych. Są to czynniki psychiczne i somatyczne, przyczyny społeczne, czyli środowiskowe, które określają warunki procesu uczenia się i nauczania się oraz ostatnia grupa, przyczyny tkwiące w treści procesu nauczania, a więc czynniki dydaktyczno-wychowawcze.

Jak wskazują badania niepowodzenia szkolne dotyczą również uczniów zdolnych, a ich wysoki poziom inteligencji i uzdolnień specjalnych, nie gwarantuje, iż osiągną wysokie wyniki w szkole. W literaturze na takie zjawisko, wykorzystuje się określenie ,,osiągnięcie niższe od potencjalnych możliwości”. J.L.French definiuje to zjawisko, jako osobę, wybitnie zdolną o obniżonych osiągnięciach, jest to taka osoba, której osiągnięcia określa się na podstawie ocen lub wyników w testach są niższe lub znacznie niższe od jej zamierzonych lub wykazywanych uzdolnień czy możliwości w zakresie osiągnięć. Rozbieżności pomiędzy wynikami a możliwościami przyjmuje charakter chroniczny lub sytuacyjny. U uczniów, których uzyskiwane wyniki mają charakter chroniczny stale otrzymują niższe wyniki, natomiast o charakterze sytuacyjnym otrzymują wyniki krótkotrwałe a ich przyczyny można łatwo zdiagnozować.

Przyczyny tego zjawiska mają różnorodną etiologię. Związane są z osobowością ucznia, niekorzystnego wpływu środowiska rodzinnego i szkolnego. Przyczyny tkwią w warunkach kulturowych, różne badania wykazały, że pod tym kryje się niski status społeczny, niskie wykształcenie rodziców, postawa nadopiekuńcza lub wroga wobec dziecka oraz stosowanie niekorzystnych metod wychowawczych.

Winę za niepowodzenia ponosić może również szkoła. Badania wskazują, że to miejsce, w którym pochwala się postawę konformizmu, który przejawia się lękiem do ryzyka. Uczniowie o wysokich wynikach przejawiają zdolności odtwórcze, bardzo rzadko są twórcze i przyjmują postawę nonkonformistyczną.

Jak wskazują badania nauczyciele preferują uczniów odtwórczych, a uczniów o postawie konformistycznej oceniają, jako tych z wyższymi osiągnięciami i możliwościami. Natomiast poprzez stosowanie metod podających i werbalnych tłumione są postawy oryginalne i twórcze. Sam program i system nauczania uniemożliwiają kształcenie się postaw twórczych.

Dorota Ekiert-Grabowska wprowadziła do polskiej literatury pedagogicznej termin Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć, a najbardziej ogólna definicja ujmuje, jako niepowodzenie jednostek uzdolnionych w wykorzystywaniu ich możliwości. Obecnie Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć definiuje się, jako niewykorzystanie możliwości przejawiające się w postaci dużej rozbieżności między ocenami i zachowaniem szkolnym dziecka a jego potencjałem rozumianym, jako inteligencja i twórczość zmierzona za pomocą testów i opinii wystawionych przez nauczycieli i rodziców.

Uczeń zdolny, tak jak uczeń z problemami w nauce powinien uzyskać wsparcie i pomoc od środowiska szkolnego. Niestety, jako wyniki uzyskiwane w nauce mogę być znacznie niższe niż możliwości, które posiada. Takiego ucznia również dotyczą niepowodzenia szkolne, które definiowane są, jako Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć.

Autor: Monika Dokowicz

Materiał nadesłany przez Czytelniczkę portalu Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli

Bibliografia:

[1] F. Bereźnicki ,,Dydaktyka kształcenia ogólnego” str462, Kraków 2001

[2] B. Dyrda ,,Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć jako niepowodzenie szkolne uczniów zdolnych. Diagnoza i terapia” str35, Kraków 2000

[3] B. Dyrda ,,Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć jako niepowodzenie szkolne uczniów zdolnych. Diagnoza i terapia” str35, Kraków 2000