Głównym celem Programu Terapii Ręki jest usprawnianie umiejętności z zakresu małej motoryki, czyli precyzyjnych ruchów dłoni i palców, jak również dostarczania wrażeń dotykowych i poznawania dzięki  nim różnych kształtów i struktur materiałów oraz nabywanie umiejętności ich rozróżniania. Podczas zajęć dziecko wykonuje ćwiczenia oraz uczestniczy w zabawach, które mają na celu rozwijanie kończyny górnej, podnoszenie sprawności manipulacyjnych dłoni, poprawę prawidłowości chwytu oraz usprawnianie koordynacji obu dłoni, co prowadzi do usprawniania umiejętności z zakresu samoobsługi. Celem ogólnym terapii jest poprawa jakości życia dziecka w wyniku terapii.

Cele główne terapii to:

• stabilizacja posturalna, w tym stabilizacja obręczy barkowej jako baza motoryczna do utrzymania postawy ciała w trakcie aktywności precyzyjnych;
• przetwarzanie dotykowe jako baza do świadomego i kontrolowanego chwytu;
• podstawowe funkcje wzrokowe jako baza do wykonywania ruchów pod kontrolą oraz rozwoju koordynacji wzrokowo-ruchowej;
• koordynacja bilateralna z uwzględnieniem lateralizacji umożliwiająca wykonywanie czynności w sposób ekonomiczny, zapewniający optymalną jakość;
• umiejętności manipulacyjne i chwyt pisarski z uwzględnieniem ruchomości nadgarstka i palców, koordynacji palców i rodzaju chwytu;
• uzyskanie funkcji i jej doskonalenie do momentu automatyzacji [1].

Cele ogólne i szczegółowe w terapii wskazują elementy, na których należy się skoncentrować w trakcie formułowania celów działania. Cel określony w ten sposób powinien służyć efektywnemu prowadzeniu terapii oraz świadczy o przemyślanym do niej podejściu.

Sformułowany cel powinien być:

• sprecyzowany, jednoznaczny;
• mierzalny;
• atrakcyjny;
• realny, osiągalny;
• terminowy, określony w czasie [2].

Rozwój małej motoryki zawiera się w rozwoju psychomotorycznym dziecka i przebiega równolegle do jego całościowego rozwoju. Oznacza to, że wszystkie działania proponowane w trakcie terapii, muszą być odpowiednio dobrane nie tylko do poziomu manualnego dziecka, lecz także do poziomu jego funkcjonowania poznawczego. Należy o tym pamiętać szczególnie, gdy pracujemy z pacjentami z dużymi trudnościami manipulacyjnymi [3].

Warunkiem prawidłowego funkcjonowania ręki jest prawidłowe wykształcenie wszystkich jej elementów, czyli kości, stawów oraz mięśni. Ważne jest, żeby podczas terapii nie usprawniać poszczególnych części składowych ręki, ale postrzegać ją całościowo i pracować nad rozwojem funkcji, takich jak np. nauka trzymania łyżki, picia z kubeczka itp. [4].

Wszelkie odziaływania terapeutyczne mają swoją kolejność, dlatego nie mogą być wprowadzane w przypadkowej kolejności.

W pracy z dziećmi z trudnościami manualnymi, zgodnie z zasadami dotyczącymi rozwoju stabilizacji, należy najpierw rozwijać priopercepcję całego ciała, a następnie dłoni i palców. Poprawa kontroli ruchów w manipulowaniu, rysowaniu i pisaniu zależy w dużym stopniu od osiągniętego poziomu rozwoju percepcji czuciowej, a szczególnie propriocepcji [5].

Program Terapii ręki składa się z pięciu następujących etapów:

Pierwszym etapem jest postępowanie diagnostyczne, które składa się z pięciu kroków. Jako krok pierwszy autorki wskazują wywiad określający problemy dziecka, tempo rozwoju oraz przebieg dotychczasowego leczenia i usprawniania. Uzyskanie informacji na temat problemów z perspektywy dziecka oraz jego rodziców. Ważne jest, by uzyskane informacje były uwzględniane w planowanej terapii, bowiem stanowią one podstawę osiągania efektów ważnych dla dziecka, w formie przez nie akceptowanej. Kolejnym krokiem jest analiza czynności w trakcie zajęć dnia codziennego. Oceny należy dokonywać w naturalnych dla dziecka warunkach bądź możliwie zbliżonych do naturalnych. Następnie przechodzimy do oceny poziomu funkcjonowania ruchowego w zakresie dużej i małej motoryki. W skład badania wchodzi ocena sprawności motorycznej oraz siły i wytrzymałości mięśni posturalnych, badanie ruchomości stawów kończyn górnych, obserwacja podstawowego napięcia posturalnego, koordynacji bilateralnej, badanie lateralizacji oraz ruchomość gałek ocznych. Po dokonaniu oceny funkcjonowania ruchowego należy przejść do oceny percepcji czuciowej w zakresie przewarzania czucia dotyku i propriocepcji, co stanowi przedostatni krok w postepowaniu diagnostycznym. Następnie dokonuje się oceny wzrokowej i koordynacji wzrokowo-ruchowej. Jedynie wszechstronna i rzetelna ocena jest kluczem do określenia wyzwań oraz mocnych stron dziecka, mogących stanowić pomoc w rozwiązywaniu jego problemów [6]. 

Drugim etapem jest określenie strategii działania. Przygotowując plan terapii, należy zwrócić uwagę na odpowiednią pozycję dziecka w czasie zajęć. Dobra pozycja ułatwi pełniejsze zaangażowanie i  kontrolę tego, co wykonuje ono rękami. Musi ona być przede wszystkim bezpieczna, dostosowana do aktualnych możliwości dziecka i dająca maksimum możliwości wykorzystania funkcji rąk [7].

Zaangażowanie rodziców w realizację planu terapii ma wpływ na postępy czynione przez dziecko, ponieważ sukces w osiągnięciu celu jest bardzo często uzależniony nie tylko od nabywania nowych umiejętności, ale również od wdrażania ich jako nawyków w codziennym życiu. Poprawienie siły i wytrzymałości mięśni oraz ich zręczności wymaga wielkokrotnych powtórzeń, które mogą być wykonywane pod okiem rodzica. Na etapie określania strategii działania wskazana jest konsultacja z innymi specjalistami, takimi jak okulista, fizjoterapeuta, psycholog, neurolog czy psychiatra, w zależności od przyczyny nieprawidłowości, bowiem są oni cennym źródłem informacji o dziecku [8]. 

Trzecim etapem jest realizacja terapii.

Zajęcia z zakresu terapii ręki zawierają następujące elementy:

• przygotowanie motoryczno-proprioceptywne;
• rozwój umiejętności ręki – realizacja celów terapii;
• generalizacja umiejętności – integracja ćwiczonych umiejętności w aktywność funkcjonalną [9].

Natomiast A. Giczewska i W. Bartkiewicz wskazują w swoim artykule następujący przebieg zajęć z zakresu terapii ręki.

Po powitaniu następuje seria ćwiczeń manualnych. Są to zabawy i ćwiczenia angażujące głównie obręcz barkową i stawy ramienne. Następnie przechodzi się do kolejnej serii ćwiczeń nazwanych manualnymi, które poprawiają ruchomość kończyny górnej w obrębie stawu łokciowego. Kolejno przechodzi się do ćwiczeń precyzyjnych, gdzie zabawa skupia się na nadgarstku oraz ruchomości wszystkich stawów palców. Czas pracy jest uzależniony od zdiagnozowanych przyczyn problemów. Jeżeli na przykład występujące trudności w funkcjonowaniu dziecka są spowodowane zmniejszonym zakresem ruchomości stawu nadgarstkowego, to wówczas dwie pierwsze serie są krótsze, a największy nacisk należy położyć na serie ćwiczeń ruchów precyzyjnych. Po seriach ćwiczeń następuje kolejny etap zajęć, jakim jest relaks. Jest to ważna część, w trakcie której należy dać dziecku odpocząć w wybrany przez niego sposób. Może to być posłuchanie muzyki relaksacyjnej lub czas na wykonanie treningu autogennego. To moment dla dziecka, w trakcie którego dajemy odpocząć zmęczonym mięśniom. Każde spotkanie kończy się wyraźnym pożegnaniem w dowolnej formie [10].

Kolejnym etapem jest modyfikacja środowiska dziecka i współpraca z rodzicami. Na tym etapie przeprowadza się analizę potrzeb dziecka w zakresie dostosowania środowiska fizycznego i do wprowadzenia w przedszkolu oraz w domu rodzinnym dziecka. Dostosowanie dotyczy odpowiedniego doboru stolika lub biurka, odpowiedniej wysokości krzesła oraz dobór narzędzia kreślarskiego oraz oświetlenia. Współpraca z rodzicami jest na tym etapie niezwykle ważna, ponieważ pozwala zrozumieć problem dziecka, jak i dąży do utrwalenia efektów terapii już po jej zakończeniu [11]. 

Ostatnim etapem jest dokonanie oceny osiągnięcia celów szczegółowych terapii. W zależności od postępów w terapii, należy kolejne działania modyfikować, by w konsekwencji zmierzać do osiągniecia celu głównego w terapii.

Bibliografia:

• [1] K. Piotrowska-Madej, A. Żychowicz, Smart Hand Model Diagnoza i terapia ręki u dzieci, Harmonia, Gdańsk 2019, s.127
• [2] K. Piotrowska-Madej, A. Żychowicz, Smart Hand Model Diagnoza i terapia ręki u dzieci, Harmonia, Gdańsk 2019, s. 128
• [3] Przyjaciel, dwumiesięcznik dla rodziców dzieci z wyzwaniami rozwojowymi, nr 5, 2009, artykuł „Terapia Ręki” W. Bartkiewicz, A. Giczewska 
• [4] Przyjaciel, dwumiesięcznik dla rodziców dzieci z wyzwaniami rozwojowymi, nr 5, 2009, artykuł „Terapia Ręki” W. Bartkiewicz, A. Giczewska 
• [5] K. Piotrowska-Madej, A. Żychowicz, Smart Hand Model Diagnoza i terapia ręki u dzieci, Harmonia, Gdańsk 2019, s. 55
• [6] Tamże s. 125-126
• [7] Przyjaciel, dwumiesięcznik dla rodziców dzieci z wyzwaniami rozwojowymi, nr 5, 2009, artykuł „Terapia Ręki” W. Bartkiewicz, A. Giczewska
• [8] K. Piotrowska-Madej, A. Żychowicz, Smart Hand Model Diagnoza i terapia ręki u dzieci, Harmonia, Gdańsk 2019, s. 127-128
• [9] Tamże s.128
• [10] Przyjaciel, dwumiesięcznik dla rodziców dzieci z wyzwaniami rozwojowymi, nr 5, 2009, artykuł „Terapia Ręki” W. Bartkiewicz, A. Giczewska
• [11] K. Piotrowska-Madej, A. Żychowicz, Smart Hand Model Diagnoza i terapia ręki u dzieci, Harmonia, Gdańsk 2019, s. 129

Autor: Katarzyna Sadoch – Czytelniczka Portalu