Jak czytać przy oczopląsie?

Oczopląs jest jednym z najczęstszych problemów wzrokowych, występujących u dzieci z dysfunkcjami wzroku. Występuje u wielu dzieci w wieku szkolnym, niezależnie od przyczyny niedowidzenia lub słabowidzenia. Oczopląs pojawia się zarówno u dzieci słabowidzących (od 30% do 6% widzenia), jak też u dzieci niedowidzących (powyżej 30% widzenia), a szczególnie w zakresie słabowzroczności głębokiej (poniżej 5% widzenia).

Rodzice dzieci z oczopląsem bardzo martwią się o naukę czytania i pisania. Również wychowawcy, a szczególnie nauczyciele wspomagający pytają, co zrobić i jak się przygotować do edukacji dziecka. Pada wiele pytań. Czy oczopląs bardzo przeszkadza dziecku w nauce? Czy dziecko z oczopląsem będzie czytać i jak najprościej przejść przez naukę czytania?

Oczopląs oczywiście przeszkadza w nauce i ogólnie w odbiorze wizualnym. Obraz drga, skacze, trudno złapać ostrość widzenia. Mimo to, dziecko z oczopląsem jak najbardziej może nauczyć się czytać i może czytać bardzo płynnie. Warunkiem łagodnego przebiegu całej nauki czytania jest jednak odpowiednie dostosowanie form i materiałów, o czym dokładnie będzie napisane niżej.

Aby zrozumieć na czym polega „sekret” czytania dziecka z oczopląsem, trzeba najpierw zrozumieć, jak przebiega proces czytania u osoby widzącej prawidłowo. Najlepiej obrazuje to powiedzenie: „pochłaniać książkę wzrokiem”. Co to właściwie znaczy? Cóż sobie wyobrażamy, słysząc takie określenie? Wyobrażamy sobie osobę zaczytaną, czyli siedzącą bez ruchu i co bardzo ważne, z nieruchomą głową i twarzą utkwioną w książce. Należy zwrócić uwagę, że u osoby czytającej – bez żadnych problemów wzrokowych, poruszają się wyłącznie oczy (gałki oczne). Oczy równo i sprawnie przesuwają się od lewej do prawej, czytając każdy kolejny wers. Osoba taka „pochłania więc książkę wzrokiem”.

U dziecka z oczopląsem, taka forma czytania jest po postu niemożliwa. Każda próba przesunięcia gałek ocznych, kończy się niezaplanowanym i nieskoordynowanym skokiem oczu, co zdecydowanie utrudnia łączenie liter w słowa i słów w zdania. Cóż więc zrobić, jak dziecko z oczopląsem powinno czytać? Sposób jest bardzo prosty i dzieci zaczynają go stosować same intuicyjnie, jednak musi minąć sporo czasu, aż perfekcyjnie opanują technikę najlepszą dla siebie. Mówiąc najprościej, dziecko musi zastąpić przesuwanie oczu (gałek ocznych) przesuwaniem głowy, całego ciała (przy bardzo dużych literach i długim tekście) lub przesuwaniem samego tekstu. O czytaniu osoby z oczopląsem, bardzo przystępnie napisane jest w opracowaniu: „Usprawnianie wzroku u słabowidzących”, Orjan Backman, Kristel Irne, Polski Związek Niewidomych, Zeszyty Tyflogiczne nr 4).

Być może wydaje się to skomplikowane, jednak spieszymy z dokładnym wyjaśnieniem postępowania edukacyjnego. Na załączonej grafice umieściliśmy kilka najważniejszych punktów. Kolejne punkty określają najważniejsze kwestie. Tutaj nieco je rozwiniemy, aby wszystko było jasne.

1. Razem z dzieckiem pracuj nad znalezieniem strefy lub punktu uspokojenia oczopląsu. Szukajcie ustawienia oczu i/lub ułożenia głowy, przy których oczopląs jest najsłabszy. Dziecko musi samo znaleźć najlepsze ustawienie oczu, w którym oczopląs zatrzymuje się lub jest najmniejszy.

Kiedy dziecko jest małe, można ćwiczyć na różnych formach wizualnych i trzeba obserwować oczy dziecka. Dla przykładu, oczopląs może uspokajać się przy zabawie zabawkami świecącymi lub podczas oglądania kolorowej bajki. Trzeba więc stosować takie bodźce wzrokowe, przy których oczopląs jest najmniejszy, a z czasem dziecko intuicyjnie nauczy się odpowiednio ustawiać oczy tak, aby widzieć jak najstabilniej. Znajdzie więc swoją strefę lub punkt uspokojenia oczopląsu.

2. Pracujcie na różnych materiałach wizualnych. Zaczynajcie od pojedynczych dużych liter drukowanych w różnych formach: na monitorze komputera, na papierze – kontrastowe litery z kolorowym tłem, na papierze – czarne litery na białym tle. Czcionka bardzo duża i prosta, np. Arial. Jeśli oczopląs najbardziej uspokaja się przy czytaniu z monitora, nowe litery wprowadzajcie najpierw na komputerze, a dopiero potem w formie papierowej.

Ten punkt również dotyczy znalezienia strefy lub punktu uspokojenia oczopląsu, jednak już w wieku szkolnym i na materiałach czytelniczych. U dzieci z dużym oczopląsem, bardzo pomocna jest nauka czytania na monitorze komputera lub laptopa. Kontrasty multimedialne pozwalają na wyciszenie oczopląsu, a czasami nawet na bardzo stabilne trzymanie oczu.

Jeśli zauważamy, że tylko przy materiałach multimedialnych oczopląs zmniejsza się, natomiast przy literach na papierze dziecko ma problem z ustawieniem oczu, początkowo pracujmy przede wszystkim na komputerze lub laptopie. Wersje papierowe można wprowadzać z powodzeniem później, kiedy dziecko bardziej opanuje ustawianie oczu, a dzięki regularnej pracy multimedialnej, nie robią się zaległości w materiale. Nie można na siłę wprowadzać form papierowych, jako jedynych – dziecko denerwuje się i zniechęca. Jeśli natomiast przy literach na papierze dziecko również potrafi odpowiednio ustawić oczy, stosujmy litery wyłącznie proste, odpowiednio duże i w odpowiednich kolorach (kolorowe lub czarne).

3. Wraz z dzieckiem dostosujcie najlepszą odległość od czytanego tekstu. Ustawcie monitor komputera pod odpowiednim kątem i ustalcie najlepszą odległość od monitora. Do tekstu na papierze używajcie stoliczka z podnoszonym blatem.

Bardzo ważny punkt. Odległość od odczytywanych liter, wyrazów, zdań i dłuższego tekstu jest jedną z najważniejszych zależności. Oczopląs uspokaja się również poprzez odpowiednie dobranie odległości. Dotyczy to zarówno tekstu na monitorze komputera lub laptopa, jak też tekstu na papierze. Przy pracy multimedialnej, odległość zazwyczaj jest większa – dziecko widzi z dalszych odległości, a oczy pozostają spokojne. Przy pracy na materiale papierowym, odległość musi być bliższa. Bardzo pomocne są stoliczki z podnoszonym blatem, a wymagana odległość od czytanego tekstu czasami wynosi kilka lub kilkanaście centymetrów. Bez stoliczka, dziecko dosłownie leży na płaskim stole, aby dobrze zobaczyć litery. Jest to bardzo męczące i niekomfortowe, dlatego warto stosować podnoszone blaty.

4. Kiedy dziecko zaczyna składać litery a potem słowa, oczy muszą być utrzymywane w jednej pozycji – takiej, w której oczopląs jest najsłabszy. Składając litery i słowa, dziecko nie może przesuwać oczu (gałek ocznych). Czytając, uczeń z oczopląsem musi więc utrzymać oczy w jednej pozycji, a może przesuwać głowę lub nawet przesuwać całe ciało.

Kwestia najważniejsza i cały „sekret” czytania osoby słabowidzącej, w tym dzieci. Dziecko nie może przesuwać oczu, musi je utrzymać stabilnie. Może jednak przesuwać całą głowę, a jeśli tekst napisany jest bardzo dużymi literami i jest duży wielkościowo, dziecko musi się przesuwać nawet całe. Część dzieci bardzo ładnie radzi sobie przesuwając tylko głowę, a część dzieci przesuwa się na krzesełku. Z czasem dziecko znajduje własne i najlepsze sposoby na łatwe składanie liter i wyrazów.

5. Czytając tekst na papierze, dziecko powinno utrzymywać oczy w strefie lub punkcie uspokojenia oczopląsu. Czytając tekst na papierze, może przesuwać głowę lub przesuwać cały czytany tekst na papierze. Do dziecka należy wybór, która metoda jest dla niego lepsza.

Również bardzo ważna metoda, jednak możliwa do stosowania wyłącznie przy materiałach papierowych. Dziecko może bowiem przesuwać głowę, siebie (w sensie przesuwać się na krzesełku) lub może przesuwać tekst przed sobą. Część dzieci wybiera właśnie tę metodę, choć zdecydowana większość dzieci zaczyna od przesuwania głowy.

6. Daj dziecku odpowiednio dużo czasu. Pamiętaj, dziecko intuicyjnie samo znajdzie najlepsze ustawienie oczu i metodę czytania. Potrzebuje jednak odpowiednio dużo czasu, odpowiednio dopasowanych form wizualnych, materiałów czytelniczych oraz najlepszej odległości od tekstu.

Ostatni punkt dotyczy czasu, jaki jest potrzebny na opanowanie wybranej techniki czytania. Dziecko z czasem samo odpowiednio się ustawia, samo zaczyna przesuwać głowę lub przesuwa się całe, a nawet samo zaczyna przesuwać tekst przed sobą. Potrzebuje jednak dużo czasu na znalezienie najlepszej metody dla siebie. Jeśli zapewnimy dziecku odpowiednie formy i materiały czytelnicze, odpowiednią odległość od czytanego tekstu oraz nieco wyjaśnimy o drganiu oczu i drganiu obrazu, nauka czytania przebiegnie szybciej.

Pamiętajmy tylko, aby nie naciskać na dziecko w wymuszonych ćwiczeniach i nie mówić do niego zbyt trudno. Nie można bowiem mówić dziecku o „strefach ciszy oczopląsu”, „fiksacji” lub innych zjawiskach. Dziecko doskonale zdaje sobie sprawę z tego, że jego oczy drgają. Mówmy więc o drganiu oczu. Zamiast naciskać na dziecko, aby „trzymało oczy nieruchomo”, dajmy takie materiały, przy których oczopląs jest najmniejszy, a dziecko samo zauważy różnicę w dostrzeganiu i pracy wzrokowej. Dzieci same bardzo ładnie odkrywają najlepsze metody pracy wzrokowej, tylko trzeba im na to pozwolić i pomóc odpowiednimi formami pracy.

Bibliografia:

Örjan Bäckman, Kristel Inde, Usprawnianie wzroku u słabowidzących, Polski Związek Niewidomych, Zeszyty Tyflogiczne 4, Warszawa 1987, str. 34 – 43

www.mamotatopokazmi.pl

Autor: Joanna Smola – Czytelniczka Portalu