Rozpoczynając pracę ze swoimi uczniami z nowym rokiem szkolnym, nie możemy pominąć zasadniczego elementu, jakim jest diagnoza ich aktualnych potrzeb i możliwości.

Czym jest diagnoza pedagogiczna?

Termin diagnoza słusznie kojarzy się z medycyną, gdzie greckie określenie diagnosis odnosi się do patologicznego stanu organizmu, rozpoznawania choroby na podstawie zmian, jakie wywołały w organizmie. Z czasem pojęcie diagnozy zostało przeniesione na grunt innych nauk; na potrzeby pedagogiki definicję diagnozy sformułował m.in. Eugeniusz Łapiński, rozumiejąc ją jako rozpoznawanie jednostkowych stanów i ich tendencji rozwojowych w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości.

Zarówno Łapiński, jak i inni uznani autorzy, np. Ewa Jarosz, zwracają uwagę na istotny wymiar diagnozy pedagogicznej, wykraczający poza tradycyjne medyczne ujęcie – diagnoza ma mieć charakter pozytywny, a więc oprócz rozpoznania problemu i przyczyn trudności rozwojowych, określać także mocne strony dziecka, wskazywać potencjał, na którym można oprzeć pracę z podopiecznym.

Diagnoza ucznia z niepełnosprawnością

Autorytety z zakresu pedagogiki specjalnej, wśród nich Irena Obuchowska i Andrzej Twardowski zauważają, że proces diagnozy dziecka z niepełnosprawnością nie różni się istotnie od ogólnie przyjętego i powszechnie stosowanego postępowania diagnostycznego i rządzi się tymi samymi zasadami: dokładności, rzetelności, wszechstronności źródeł informacji, poznania bezpośredniego (bezpośrednie działanie z dzieckiem) i pośredniego (analiza wytworów dziecka, dokumentów, rozmowa z rodzicami).

Jednocześnie przytoczeni autorzy zachęcają do jeszcze większej uważności i otwartości w postępowaniu diagnostycznym; wykazują, że w procesie diagnozowania dziecka z niepełnosprawnością powinna nam towarzyszyć szczególna refleksja, z uwagi na złożoność problemu i jego szerszy kontekst wpływający na funkcjonowanie wychowanka. W szczególny sposób promują także model diagnozy dla rozwoju, która nie ogranicza się do stwierdzenia zaburzeń, ale wyznacza dalszy horyzont działań z dzieckiem.

Celem tak rozumianego postępowania diagnostycznego jest więc ustalenie mocnych i słabych stron dziecka, określenie rodzaju i zakresu trudności rozwojowych oraz zaproponowanie działań je niwelujących. By móc ten cel spełnić, diagnoza dziecka z niepełnosprawnością powinna mieć charakter możliwie pełny, a więc obejmować jak najwięcej informacji. Możemy je pozyskać między innymi poprzez:

• analizę dokumentacji dziecka (orzeczenia poradni psychologiczno-pedagogicznej, opinii specjalistów, wyników badań lekarskich),
• rozmowy z rodzicami, nauczycielami, specjalistami pracującymi z dzieckiem,
• obserwację funkcjonowania dziecka w klasie, oddziale lub grupie,
• diagnozę indywidualnych potrzeb i możliwości psychofizycznych.

Indywidualne spotkanie diagnostyczne służy ocenie poziomu rozwoju poszczególnych umiejętności i funkcji psychomotorycznych. Przykładowe zadania diagnostyczne z poszczególnych obszarów rozwoju obejmują:

• sferę ruchową: zakres ruchów, szybkość i precyzję ruchów, pamięć ruchową, umiejętności naśladowania i planowania ruchu,
• percepcję wzrokową: umiejętność wyszukiwania, wodzenia wzrokiem, wyodrębniania figury z tła, analizę i syntezę wzrokową,
• percepcję słuchową: lokalizowanie dźwięków, różnicowanie dźwięków, analizę i syntezę słuchową na materiale wyrazowym, sylabowym i głoskowym,
• procesy poznawcze i myślowe: koncentrację uwagi, pamięć, umiejętność porównywania przedmiotów, ustalania wspólnych cech, tworzenia zbiorów, ustalania i porównywania liczebności, spostrzegania relacji między obiektami, ustalania przyczyn i skutków zdarzeń,
• komunikację: rozumienie wypowiedzi, zasób słownictwa, umiejętność budowania zdań, sposoby wspierania mowy gestem, kontakt wzrokowy,
• motywację do pracy, rozumienie poleceń, umiejętność stosowania się do zasad, umiejętności z zakresu nawiązywania kontaktu.

Po dokonaniu oceny poziomu rozwoju poszczególnych funkcji i umiejętności oraz uwzględnieniu informacji pozyskanych poza badaniem diagnostycznym (rozmowy, obserwacja, analiza dokumentów), formułujemy wnioski i zalecenia z diagnozy, nakreślamy cele, które chcemy osiągnąć w pracy z uczniem. Dzięki tak zaprojektowanemu działaniu spełniamy standardy profesjonalnego postępowania diagnostycznego. Pamiętajmy jednak, że nasza wiedza o uczniu zmienia się wraz z jego rozwojem i postępami w pracy. Przeprowadzona diagnoza stanowi więc punkt wyjścia i wyznacza kierunek oddziaływań, nie determinuje jednak ostatecznie i nieodwołalnie ich ostatecznego kształtu.

Bibliografia:

• E. Jarosz, E. Wysocka, Diagnoza psychopedagogiczna: podstawowe problemy i rozwiązania, wyd. Żak, Warszawa 2006
• J. Jastrząb, Diagnoza nauczycielska w kompensacji specjalnych potrzeb edukacyjnych uczniów, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Dysleksji 2012 nr 1(12)
• E. Łapiński, Psychologiczne podstawy działalności nauczyciela w szkole, wyd. ART, Olsztyn 1998
• I. Obuchowska, Osoby niepełnosprawne: diagnoza dla rozwoju, [w:] D. Lotz., K. Wenta, W. Seidler, (red.) Diagnoza dla osób niepełnosprawnych, Szczecin 2002
• I. Obuchowska, O procesie wyboru metod rehabilitacji, [w:] W. Dykcik, B. Szychowiak, (red.) Nowatorskie i alternatywne metody w teorii i praktyce pedagogiki specjalnej, wyd. UAM, Poznań 2001

Autor: Urszula Wesół – pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli