„Umysł jest jak spadochron. Najlepiej działa wtedy, kiedy jest otwarty”

Albert Einstein

Młodzi nauczyciele, rozpoczynający pracę w zawodzie, muszą poradzić sobie nie tylko z brakiem doświadczenia zawodowego, stresem związanym z wejściem w nowe środowisko oraz z obawami czy sprostają wymaganiom zawodu. Przede wszystkim jednak, na początku swojej edukacyjnej przygody, każdy nauczyciel musi zadać sobie pytania: „W jakim celu tu jestem?”, „Co chcę osiągnąć?”, „Na co mam realny wpływ?”, „Czy jestem w stanie dostrzec w uczniu dziecko?”, „Czy potrafię odkryć mocne strony ucznia?”, „Czy poniosę z nim jego trudności?”.

Nadrzędnym celem pracy każdego nauczyciela jest wspieranie rozwoju swoich uczniów. Nie jest to zadanie łatwe, szczególnie dla pedagogów specjalnych. Wraz z dostarczaniem uczniom potrzebnych narzędzi do poznawania otaczającego świata, pomaganiem w rozwiązywaniu problemów, stwarzaniem możliwości wyboru i motywowaniem ich do podejmowania decyzji, wyzwalaniem zainteresowań, pomysłów oraz gromadzeniem doświadczeń, nauczyciel rozbudza odwagę nie tylko w swoich uczniach. Buduje on również wiarę we własne siły i możliwości. Wzbogaca warsztat pracy, wzmacnia zaufanie i autorytet.

Edukacyjno-wychowawczy proces to droga, na której nauczyciel przez cały czas musi podążać za uczniami, na bieżąco modyfikować różne elementy zaplanowanych zajęć i dostosowywać je do aktualnych potrzeb swoich podopiecznych.

Planowanie zajęć – scenariusz a konspekt

Narzędziami wdrażającymi nauczyciela do nowej pracy oraz ułatwiającymi mu planowanie zajęć są konspekt i scenariusz zajęć.

Konspekt to rodzaj ogólnej notatki służącej nauczycielowi, jako pomoc w prowadzeniu lekcji. Scenariusz zajęć jest natomiast niczym innym, jak konspektem lekcji tylko bardziej szczegółowym – dodatkowo zawiera opis tego, co robi i mówi nauczyciel. W scenariuszu zakładamy prawo dokonywania zmian w trakcie prowadzenia lekcji, czego konspekt nie uwzględnia. Nie ma przepisów prawnych nakazujących nauczycielowi pisanie konspektów czy scenariuszy zajęć. Konstrukcja i to, co nauczyciel napisze w konspekcie/scenariuszu, zależy od niego (ewentualnie od wymagań np. dyrektora placówki czy opiekuna praktyk lub stażu). Należy jednak zachować pewne elementy stałe.

Co powinien zawierać scenariusz lekcji?

Prowadzący:

Czas realizacji:

Klasa:

1. Temat:
2. Cel ogólny
3. Cele operacyjne:
   • Uczeń zna/wie…
   • Uczeń potrafi…
   • Uczeń rozumie…
4. Metody i formy pracy
5. Pomoce dydaktyczne
6. Przebieg zajęć wg układu:
   • Czynności organizacyjne
   • Wstęp
   • Część właściwa
   • Podsumowanie
7. Komentarz metodyczno-dydaktyczny

Realizując proces dydaktyczny i planując zajęcia, opieramy się na podstawie programowej
i programie nauczania. To w podstawie programowej znajduje się obowiązkowy zestaw celów kształcenia i treści nauczania, w tym umiejętności opisanych w formie ogólnych i szczegółowych wymagań dotyczących wiedzy i umiejętności, które powinien posiadać uczeń po zakończeniu określonego etapu edukacyjnego. Opis sposobu realizacji celów wychowania i kształcenia oraz treści nauczania ustalonych w podstawie programowej dla danego etapu edukacyjnego znajdziemy natomiast w programie nauczania. Należy pamiętać, że program nauczania może być również tworzony i realizowany dla zajęć edukacyjnych, dla których nie została ustalona podstawa programowa.

Cele zajęć

Cele odnoszą się do dziecka i opisują zmianę, jaką chcemy uzyskać.

Cele ogólne konspektu/scenariusza lekcji wyznaczają kierunek działań edukacyjnych, są bogate znaczeniowo. Z nich wynikają cele szczegółowe, które opisują konkretne zachowania dziecka, jakie ma przejawiać po ukończeniu nauki. Określają, co dzieci powinny wiedzieć, umieć i jak się zachowywać w różnych sytuacjach. Treści natomiast wynikają wprost z celów szczegółowych. Przy ich doborze i układzie bierze się pod uwagę: ich zakres, kolejność, ciągłość, wyrazistość i proporcjonalność. Każdy cel ogólny powinno się powiązać z trzema kategoriami doświadczeń: poznawczymi, emocjonalno-społecznymi oraz psychomotorycznymi.

Metody pracy

Metody to sposoby osiągania celów.

Dobierając metody do pracy z dziećmi, należy kierować się następującymi zasadami:

• dziecko powinno uczyć się przez działanie
• metody powinny być dla dzieci atrakcyjne i adekwatne do ich poziomu wiedzy i umiejętności
• dobór metod zależy od treści, które mają realizować.

Środki dydaktyczne

Środki i pomoce dydaktyczne to wszelkiego rodzaju przedmioty oddziałujące na zmysły uczniów, których zadaniem jest ułatwienie poznawania rzeczywistości.

Podział środków dydaktycznych

Środki naturalne:

• okazy przyrodnicze, kulturowe i społeczne, które w sposób bezpośredni przedstawiają rzeczywistość

Środki techniczne:

• wzrokowe: tablica, film, fotografie, plansze
• słuchowe: nagrania i audycje
• wzrokowo słuchowe: programy telewizyjne, multimedia komputerowe
• automatyzujące: komputery, programowalne roboty

Środki symboliczne

• podręczniki
• grafy
• mapy.

Należy tak zaplanować pracę z uczniami, aby umożliwić każdemu z nich aktywne uczestnictwo w lekcji.

Planując pracę z uczniami, nauczyciel bierze pod uwagę specyfikę ich funkcjonowania. I tak przykładowo, układając plan pracy z uczniami z niepełnosprawnością intelektualną czy z autyzmem, nie można w zasadzie napisać dokładnego scenariusza lekcji. Rzadko bowiem, zwłaszcza na początku swej pracy zawodowej, nauczyciel jest w stanie przewidzieć do końca wszystkie reakcje i zachowania uczniów. Może jedynie przewidzieć to, co sam chce zrobić i zaplanować zadania dla uczniów. Cała reszta zależy od jego inwencji przejawionej już w trakcie zajęć.

Pisanie bardzo szczegółowego scenariusza niesie również za sobą niebezpieczeństwo popadnięcia w pułapkę schematyzmu. Dążenie do tego, aby za wszelką cenę zrealizować to, co zostało zaplanowane, tylko w zaplanowany i zapisany w scenariuszu sposób. Jeżeli nauczyciel pewniej czuje się pisząc scenariusz zamiast konspektu i potrafi go elastycznie wykorzystać – niech pisze scenariusz. Jeżeli natomiast woli konspekt – niech pisze konspekt.

Zapis lekcji ma pomóc nauczycielowi w realizacji jego zadań, a nie utrudniać mu pracę.

Na każdym etapie pracy, począwszy od planowania, nauczyciel ma obowiązek kierować się zasadami ortodydaktyki.

Przygotowanie zawodowe młodego nauczyciela nie kończy się, gdy opuszcza on mury uczelni. Współcześnie zawód ten, jak chyba nigdy wcześniej, wymaga nieustannego uczenia się. Stawanie się nauczycielem jest więc procesem rozwoju, a zadbanie o merytoryczne opracowywanie dokumentacji szkolnej jest fundamentem, na którym nauczyciel może budować wiarygodność swojego warsztatu pracy, poszukiwać oraz inspirować siebie i innych.

Źródła:

• Borgensztajn J., Karczewska-Gzik A., Milewska M., Witkowska E., Malinowski M., Wytyczne do tworzenia programów nauczania i scenariuszy zajęć, wyd. ORE
• Lisicki M., Skura M., Na progu. Ile w dziecku ucznia, a w nauczycielu mistrza?, wyd. ORE

Autor: Dorota Majcher – nauczyciel edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej, pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny

Pedagogika specjalna – portal dla nauczycieli