Autor: Pedagogika Specjalna - portal dla nauczycieli
Opublikowano: 9 września 2017 roku.
Corocznie 9. dzień września obchodzony jest jako Światowy Dzień FAS. Inicjatywa ma na celu zwiększenie świadomości społecznej na temat skutków picia alkoholu w czasie ciąży.
Alkoholowy Zespół Płodowy FAS (z angielskiego fetal alcohol syndrome) to zaburzenia pojawiające się u dziecka jako następstwo spożywania alkoholu przez ciężarną matkę. Jest on trzecią co do wielkości (po Zespole Downa i rozszczepieniu kręgosłupa) przyczyną wad wrodzonych płodu oraz wiodącą przyczyną chorób umysłowych na świecie.
Trochę historii
Pierwsze badania nad skutkiem działania alkoholu na płód przeprowadziła w 1957 roku dr Dora Papara-Nicholson na świnkach morskich. Po prawie 30 letnich badaniach, w 1968 Paul Lemoine przedstawił dokładny opis skutków wpływu alkoholu na płód oraz długofalowe efekty jego działania na organizm, opracowując pierwszą charakterystykę dzieci matek alkoholiczek. Zwrócił uwagę na specyficzne rysy twarzy badanych dzieci – płaskie czoło, wąska górna warga, mały zadarty nos, płaskie policzki oraz deformacja uszu. Obserwował u nich niedorozwój psychofizyczny, małogłowie i niską wagę urodzeniową.
Lemoine przez wiele lat obserwował losy dzieci pijących matek i zauważył, że wraz z wiekiem wyraźne w dzieciństwie cechy dysmorfii twarzy zanikały, u dorosłych natomiast utrzymywało się małogłowie. Dzieci pijących matek ujawniały zaburzenia rozwoju psychomotorycznego, nadpobudliwość, zaburzony rozwój mowy oraz brak dojrzałości szkolnej.
Terminu FAS po raz pierwszy użyli dopiero w 1973 roku amerykańscy naukowcy – K.L. Jones i D.W. Smith. Określili nim zespół nieprawidłowości stwierdzony u niektórych dzieci matek alkoholiczek. Badacze opracowali trzy główne grupy nieprawidłowości spotykanych u dzieci z FAS-em. Były to:
− prenatalne i postnatalne spowolnienie fizycznego rozwoju, co wyrażało się poprzez długość i masę ciała oraz obwód głowy (poniżej 10 centyla)
− nieprawidłowy rozwój ośrodkowego układu nerwowego oraz upośledzenie funkcjonowania intelektualnego i społecznego
− zespół ściśle określonych anomalii twarzy wraz z bardziej zmiennymi nieprawidłowościami w budowie serca i kończyn.
Opracowane wtedy kryteria diagnostyczne, choć z biegiem lat udoskonalone, zawierają dzisiaj tę samą triadę czynników klinicznych.
Czy to FAS?
Alkoholowy Zespół Płodowy (FAS) jest jednostką chorobową, w obrębie której występują nieprawidłowości w rozwoju fizycznym, umysłowym, prowadzącą do zaburzeń zachowania.
Medyczną diagnozę FAS wyznaczają 4 podstawowe kryteria:
– udokumentowane spożywanie alkoholu przez matkę będącą w ciąży
– przed oraz pourodzeniowy deficyt wzrostu, wagi ciała i obwodu głowy
– uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego czyli upośledzenie funkcji fizycznych, intelektualnych i społecznych
– zespół anomalii fizycznych, które są związane z deformacjami twarzy, kończyn oraz wadami narządów wewnętrznych.
Dzieci z pełnoobjawowym FAS charakteryzują:
– specyficzne anomalie w budowie twarzy – krótkie szpary powiekowe i opadające powieki, szerokie rozstawienie oczu, krótki i zadarty nos, wąska warga górna i wygładzona rynienka nosowa, słabo rozwinięta żuchwa, nisko osadzone uszy, krótka szyja oraz niedorozwój płytki paznokciowej;
– spowolniony rozwój fizyczny (zarówno przed, jak i po urodzeniu) – niska waga urodzeniowa, mała głowa, niski wzrost oraz waga w stosunku do wieku;
– występowanie objawów związanych z uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego – m.in. zaburzenia motoryki małej i dużej, koordynacji wzrokowo-ruchowej, percepcji wzrokowej, zaburzenia sensoryczne, trudności w zakresie uwagi i pamięci, trudności w uczeniu się, problemy z rozumieniem pojęć abstrakcyjnych, nieumiejętność rozwiązywania problemów, trudności w przewidywaniu, problemy językowe i komunikacyjne (opóźniony rozwój mowy, problemy z rozumieniem kontekstów społecznych, żartów, dosłowne rozumienie pojęć).
Pełnoobjawowy FAS stanowi 10 % wszystkich zaburzeń rozwoju spowodowanych alkoholem, które nazywane są Spektrum Alkoholowych Uszkodzeń Płodu FASD
Oprócz FAS wyróżnia się:
FAE – Alkoholowy Efekt Płodowy (bez charakterystycznych zewnętrznych deformacji)
PFAS – Częściowy Zespół Alkoholowy Płodu (obecne niektóre fizyczne objawy FAS, mogą wystąpić problemy z nauką, zachowaniem)
ARBD – Poalkoholowy Defekt Urodzeniowy (anomalie fizyczne: uszkodzenia serca, nieprawidłowa budowa szkieletu, zaburzenia motoryki, zaburzenia słyszenia i widzenia)
ARND – Poalkoholowe Zaburzenia Układu Nerwowego (problemy z nauką, słaba kontrola impulsów, problemy z pamięcią, koncentracją, zaburzenia w zachowaniu)
FARC – Poalkoholowe Środowisko dla Rozwoju Płodu.
Osoby z częściowymi uszkodzeniami poalkoholowymi charakteryzuje mniejsze nasilenie objawów oraz mniejsza liczba uszkodzeń, niż dzieci z pełnoobjawowym FAS. Z uwagi na to, że trudniej jest zdiagnozować te dzieci, są one traktowane jak zdrowe. W efekcie niemożność sprostania narzuconym im normom i rolom społecznym, wywołuje u nich frustrację i zaburzenia zachowania.
Należy zachować dużą ostrożność podczas diagnozowania dziecka w kierunku FAS, ponieważ objawy które mu towarzyszą mogą być podobne do symptomów innych jednostek chorobowych, czy zaburzeń (np. autyzm, mózgowe porażenie dziecięce, Zespół Wiliamsa).
Uczeń z FAS
Chociaż każdy uczeń z FAS jest inny i nie ma jednej gotowej recepty na działania wobec tych dzieci, warto zastosować osiem kroków postępowania opracowanych przez Stowarzyszenie Zastępczego Rodzicielstwa Oddział Śląski.
- Konkret
Dzieci z FAS lepiej funkcjonują, gdy mówiąc do nich używamy konkretnych słów, unikamy słów o podwójnym znaczeniu, aluzji itp.
- Stałość
Ze względu na trudności z zastosowaniem zdobytej wiedzy w nowych sytuacjach oraz z uogólnianiem informacji, dzieci najlepiej funkcjonują w otoczeniu, w którym jest mało zmian. Rodzice i nauczyciele powinni starać się używać wobec dziecka tych samych słów, zwrotów i poleceń.
- Powtarzanie
Ponieważ dzieci z zespłem FAS mają problemy z pamięcią, przekazywane im informacje muszą być wielokrotnie utrwalane i powtarzane.
- Rutyna
Dziecko dotknięte FAS łatwiej przyswoi regularne czynności, które nie zmieniają się każdego dnia. Jeśli dzieci wiedzą, czego się spodziewać, mają mniejszy poziom leku. A to ułatwia uczenie się.
- Prostota
Należy pamiętać o zasadzie „krótko i zwięźle”. Dzieci z FAS narażone są na przeciążenia, co prowadzi do wyłączania się, czyli sytuacji, kiedy nie przyswoją już więcej informacji. Jest to ważne dla procesu efektywnego uczenia.
- Szczegółowość
Mówmy dokładnie to, co mamy na myśli pamiętając, że dzieci z zespołem FAS mają kłopoty z rozumieniem abstrakcyjnych pojęć i uogólnianiem. Udzielajmy im wskazówek, mówiąc krok po kroku, co należy robić, rozwijając właściwe nawyki.
- Zasady
Dzięki zasadom świat wokół dziecka nabiera sensu. Dziecko z FAS osiąga sukces wtedy, kiedy jego świat jest stały i uporządkowany.
- Nadzór
Trudności w rozwoju poznawczym sprawiają, że dzieci z FAS w codziennych sytuacjach zachowują się naiwnie. Wymagają stałego nadzoru, aby móc rozwinąć nawyki właściwego zachowania.
Nie ma typowego ucznia z uszkodzeniem poalkoholowym, każdy ma swoje indywidualne potrzeby i zdolności. Trudno bowiem jednoznacznie określić, jakie szkody neurologiczne wyrządził alkohol działający na płód w każdym przypadku. Niemniej FAS i FAE powodują wiele złożonych problemów, dlatego wiele dzieci nie osiąga postępów szkolnych odpowiednich do wieku. Nauczyciele powinni dostosować sposób pracy do potrzeb ucznia przyjmując następujące zasady postępowania:
– rozmawiać i współpracować z rodzicami
– sięgać po pomoc innych profesjonalistów
– wypracować najlepszy sposób porozumienia z uczniem
– poznać dziecko, jego potrzeby i cele.
Źródło: serwis Babyonline.pl
Źródła:
Banach M. (red): Alkoholowy zespół płodu. Teoria diagnoza praktyka, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum”, Wydawnictwo WAM, Kraków 2011.
Liszcz K.: Dziecko z FAS w szkole i w domu, Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2011.
Stowarzyszenie Zastępczego Rodzicielstwa. Oddział Śląski
Serwis Babyonline.pl
Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli
