Termin Zespół Aspergera funkcjonuje w medycynie, psychologii i pedagogice od 1981 roku. Wtedy specjaliści zaczęli się nim posługiwać przy omawianiu syndromu występującego u niektórych dzieci ze spektrum autyzmu. Zaburzenie to jako pierwszy opisał w 1944 roku austriacki lekarz pediatra i psychiatra, Hans Asperger. To właśnie od jego nazwiska pochodzi powszechnie dziś używane określenie: Zespół Aspergera.

Ogólnie mówiąc, Zespół Aspergera jest najłagodniejszą formą całościowych zaburzeń neurorozwojowych. Charakteryzuje się brakiem odpowiednich dla wieku umiejętności uwarunkowanych dojrzewaniem mózgu. Dotyka jednocześnie wszystkich sfer funkcjonowania osoby: poznawczej, emocjonalnej, społecznej.

Do osiowych objawów Zespołu Aspergera należą zaburzenia interakcji społecznych, nieprawidłowości w procesie porozumiewania oraz występowanie powtarzających się, ograniczonych, stereotypowych wzorców zachowań, zainteresowań i aktywności.

Przyjmuje się, że syndrom ten może zostać stwierdzony tylko u osób osiągających przeciętny lub wyższy iloraz inteligencji, u których nie występuje opóźnienie rozwoju mowy i którym nie zdiagnozowano wcześniej autyzmu.

Uszczegółowiając symptomatologię Zespołu Aspergera, można wyróżnić następujące rodzaje deficytów, trudności i nieprawidłowości w funkcjonowaniu dotkniętej nim jednostki:

• nieumiejętność mentalizacji, czyli automatycznego rozpoznawania stanów umysłu innych ludzi, co skutkuje dezorientacją w sytuacjach społecznych, niedostrzeganiem związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy sytuacjami a zachowaniem innych osób;
• brak gotowości do dzielenia się własnymi przeżyciami, pragnieniami, uczuciami z innymi osobami;
• brak empatii, nieliczenie się z interesem innych ludzi, co prowadzi do popełniania gaf i przejawiania zachowań, które mogą być dla nich przykre, pomimo braku takich intencji;
• zaburzenia w zakresie odbioru i integracji bodźców sensorycznych (nadwrażliwość lub zmniejszona reaktywność na impulsy wzrokowe, słuchowe, zapachowe, dotykowe);
• niezdolność do spontanicznego, opartego na obserwacji i naśladownictwie uczenia się zasad funkcjonowania społecznego;
• trudności z prawidłowym użyciem mowy w celu komunikacji (zaburzenia prozodii, problemy ze zrozumieniem słów wieloznacznych, przenośni, idiomów, brak zdolności odczytywania i wysyłania komunikatów niewerbalnych);
• stosunkowo słaby poziom rozumienia sytuacji interpersonalnych, nieprawidłowe interpretowanie sygnałów społecznych;
• problemy w zakresie motoryki (niezborność ruchowa, zaburzenia równowagi, sztywny sposób poruszania się, występowanie współruchów, obniżona sprawność manualna);
• mała kontrola własnego zachowania, napady złości, agresji i autoagresji;
• sztywne, nieadekwatne wzorce zachowań;
• wąskie, stereotypowe zainteresowania.

Zespół Aspergera to nie tylko deficyty umiejętności i problemy w funkcjonowaniu. Specjaliści z zakresu medycyny i psychologii zwracają także uwagę na pozytywne aspekty funkcjonowania osób z omawianym syndromem. Podkreślają, że z zaburzeniem tym wiążą się następujące cechy dodatnie:

• bardzo dobra pamięć mechaniczna (w szczególności dotycząca faktów);
• nadzwyczajne zdolności rozumienia i wyjaśniania funkcjonowania świata nieożywionego (myślenie mechanistyczne);
• rozległa wiedza (czasami nawet na poziomie akademickim) z zakresu interesującej daną osobę dziedziny;
• szczególne uzdolnienia w zakresie nauk ścisłych;
• ponadprzeciętne wyniki w zakresie umiejętności wzrokowo-przestrzennych.

W praktyce nie zdarza się, by dwie osoby z Zespołem Aspergera miały identyczne objawy. Również u jednego człowieka nie obserwuje się stałości w zakresie występujących symptomów. Mogą się one pojawiać falami lub występować w różnym natężeniu. W rezultacie każdy człowiek dotknięty Zespołem Aspergera funkcjonuje inaczej, w zależności od pory roku, pogody, nastroju, okoliczności.

Rozpoznanie Zespołu Aspergera następuje zazwyczaj po ukończeniu przez dziecko piątego roku życia. Zdarzają się jednak przypadki, że diagnozę tę dziecko uzyskuje jeszcze później, w wieku 8-12 lat.

Statystycznie Zespół Aspergera dotyka zdecydowanie częściej chłopców niż dziewczynki. Dotychczas naukowcy nie poznali w pełni etiologii tego zaburzenia, co oznacza, że nie są jeszcze zidentyfikowane wszystkie przyczyny, które warunkują wystąpienie Zespołu Aspergera.

Pomimo tego, wszyscy badacze omawianego syndromu zgodnie podkreślają, że ma on znaczną komponentę genetyczną. Może świadczyć o tym fakt, iż Zespół Aspergera częściej pojawia się w tych rodzinach, w których występował autyzm.

Są też specjaliści, którzy stoją na stanowisku, że ryzyko urodzenia dziecka z Zespołem Aspergera rośnie wraz z wiekiem rodziców, a w szczególności ojca.

Wśród innych przyczyn omawianego zaburzenia badacze wymieniają również toksoplazmozę, dziecięce porażenie mózgowe, urazy okołoporodowe, uszkodzenia centralnego układu nerwowego, przebyte infekcje.

Lekarze i psychologowie są zgodni, że u podstaw zespołu Aspergera leży niewłaściwe funkcjonowanie specyficznych struktur i systemów mózgowych określanych mianem tzw. „mózgu społecznego”.

Wszyscy badacze Zespołu Aspergera w sposób jednoznaczny odrzucają traumatyczne podłoże tego zaburzenia, twierdząc, że omawiany syndrom w żaden sposób nie jest spowodowany doznanym urazem emocjonalnym, błędami wychowawczymi czy zaniedbaniem ze strony opiekunów.

Według dzisiejszego stanu wiedzy medycznej i psychologicznej, Zespół Aspergera jest zaburzeniem nieuleczalnym, co oznacza, że będzie towarzyszył dotkniętej nim osobie przez całe życie.

Osoby cierpiące na omawiany syndrom powinny zostać objęte kompleksową, wieloaspektową terapią. Wszyscy specjaliści zajmujący się Zespołem Aspergera podkreślają zgodnie, że im szybciej zaburzenie to zostanie zdiagnozowane i im wcześniej podda się dziecko nim dotknięte indywidualnej, dostosowanej do jego potrzeb psychofizycznych, wielospecjalistycznej terapii, tym większe ma ono szanse na sprawne funkcjonowanie w dorosłym życiu.

Elżbieta Wika

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli