Autor: Pedagogika Specjalna - portal dla nauczycieli
Opublikowano: 22 stycznia 2025 roku.

U jednego na pięćset uczniów w polskich szkołach rozpoznano cukrzycę, co oznacza, że w ich krwi przewlekle występuje zbyt wysokie stężenie glukozy. Ta właściwość organizmu może przekładać się na konkretne sytuacje w życiu dziecka: spadek energii, odczucie silnego zmęczenia, wzmożone pragnienie, zmianę masy ciała. Z biegiem lat, cukrzyca może doprowadzić do coraz większych spustoszeń w organizmie: uszkodzeń narządów wewnętrznych, utraty wzroku czy amputacji kończyn. Dostępne dziś metody leczenia skutecznie zapobiegają tak poważnym powikłaniom, umożliwiając aktywne, satysfakcjonujące życie z rozpoznaną chorobą.
Jakie są objawy cukrzycy w codziennym funkcjonowaniu dziecka?
Trafnie dobrane leczenie minimalizuje zagrożenia towarzyszące cukrzycy, jednak nie eliminuje ich zupełnie, dlatego ważne jest, aby opiekunowie dzieci z cukrzycą potrafili je rozpoznać. Nawet w dobrze prowadzonej terapii cukrzycy, stabilizującej stężenie glukozy, występują wahania jego poziomu, co może niekorzystnie wpływać na samopoczucie dziecka, koncentrację uwagi, a w konsekwencji możliwości uczenia się i poziom sprawności w danym dniu. Warto mieć tego świadomość, prowadząc proces edukacyjny dziecka z cukrzycą. Poza spadkiem nastroju i dekoncentracją, mogą wystąpić zespoły bardziej złożonych objawów, związane z wyraźniejszą zmianą stężenia glukozy we krwi:
- Hipoglikemia, czyli nadmiernie obniżony poziom cukru we krwi. Może do niego dojść po wzmożonym wysiłku fizycznym bez uprzedniego przygotowania; przy niedoborach pokarmowych: zbyt małym posiłku lub pominięciu go, zbyt dużym odstępie czasowym między posiłkami lub podaniem insuliny, utratą wartości odżywczych przy wymiotach lub biegunce; przy nadmiernej ilości insuliny we krwi. Hipoglikemię rozpoznamy najczęściej po bladości skóry, potliwości, drżeniu rąk, bólach i zawrotach głowy, zaburzeniu mowy, widzenia i równowagi, osłabieniu koncentracji lub nietypowym zachowaniu – drażliwości, pobudzeniu, wesołkowatości, nielogicznych odpowiedziach, utracie kontaktu, ziewaniu, przemożnej senności, a w cięższych stanach – utracie przytomności. Podejrzenie hipoglikemii u dziecka sprawdzamy poprzez oznaczenie poziomu cukru we krwi za pomocą glukometru. Po potwierdzeniu niedocukrzenia, podejmujemy działania przywracające prawidłowy poziom stężenia glukozy – najczęściej jest to podanie glukozy w tabletkach lub płynie, miodu, cukru rozpuszczonego w wodzie, soku owocowego. Po upływie 10-15 minut ponownie oznaczamy poziom glukozy we krwi, by sprawdzić, czy się podnosi – podejmujemy dalsze działania: podajemy węglowodany złożone, np. kanapkę, przyspieszamy kolejny posiłek lub ograniczamy wysiłek fizyczny. Sposób postępowania w przypadku konkretnego dziecka zawsze uzgadniamy wcześniej z opiekunami dziecka i zespołem leczącym – Sekcja Pediatryczna Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego zaleca w swoich wytycznych, by ustalenia te miały formę pisemną. W przypadku utraty kontaktu z dzieckiem, utraty przytomności, drgawek wzywamy pogotowie ratunkowe, zawiadamiamy opiekunów, pozostajemy z dzieckiem do momentu przekazania go pod opiekę służb ratowniczych lub rodziców.
- Hiperglikemia to zbyt wysoki poziom cukru we krwi, objawiający się wzmożonym pragnieniem, rozdrażnieniem, złym samopoczuciem, bólami głowy, brzucha, nudnościami, wymiotami, ciężkim oddychaniem. Podwyższony poziom cukru we krwi wynika z niedoboru insuliny w organizmie na skutek pominięcia lub podania zbyt małej jej dawki, zbyt małej aktywności fizycznej, zbyt dużej podaży cukrów w posiłkach – „przejadaniu się” lub podjadaniu niezalecanych przekąsek; może również towarzyszyć stresowi związanemu np. z egzaminem lub wystąpić w przebiegu infekcji, zatrucia i u dziewcząt – miesiączki. Postępowanie w przypadku hiperglikemii obejmuje sprawdzenie poziomu cukru we krwi, a następnie skorygowanie ilości insuliny poprzez podanie dawki korekcyjnej w ustalony dla dziecka sposób, uzupełnienie płynów i obserwację. Ponownie – konkretny sposób działania ustalamy i spisujemy z opiekunami i osobami prowadzącymi leczenie dziecka.
Najbardziej uniwersalny sposób postępowania obejmuje:
- świadomość objawów i sytuacji, w których może dojść do znacznych wahań poziomu stężenia glukozy we krwi,
- obserwację dziecka,
- reagowanie na zmiany zachowania i nastroju,
- sprawdzenie poziomu glukozy we krwi i postępowanie zgodnie z uzyskanym wynikiem, stosownie do ustaleń opracowanych indywidualnie dla dziecka we współpracy z jego opiekunami i zespołem medycznym.
Jakie są istotne wskazówki dla nauczyciela dziecka z cukrzycą?
- Nauczyciel, zgodnie z Konstytucją i przepisami prawa regulującymi jego pracę, w swoim postępowaniu powinien zawsze kierować się troską o dobro i zdrowie ucznia. Nie jest jednak odpowiedzialny za jego leczenie. Powinien zostać poinformowany przez opiekunów ucznia o stanie zdrowia dziecka i możliwych objawach zaostrzenia choroby oraz zostać poinstruowany, jak postępować przy ich wystąpieniu. Pamiętajmy, że odpowiadamy za zdrowie i życie ucznia z cukrzycą w takim samym stopniu, jak każdego innego powierzonego nam dziecka. Stany bezpośredniego zagrożenia, wymagające interwencji służb ratowniczych zdarzają się rzadko – musimy być jednak na nie przygotowani.
- Instrukcje postępowania: sposób kontrolowania i mierzenia glukozy, korygowania poziomu insuliny oraz zachowania w cięższych stanach są spisane i łatwo dostępne.
- W przestrzeni szkoły/klasy wskazujemy miejsce, w którym uczeń spokojnie i bezpiecznie dokonuje samokontroli i korygowania poziomu insuliny, przechowuje niezbędny sprzęt, leki i żywność.
- Ustalamy łatwe i szybkie sposoby kontaktu z rodzicami dziecka. Opiekunowie ucznia, członkowie zespołu leczącego, pielęgniarka szkolna oraz sam uczeń mogą odegrać ważną rolę w zaznajomieniu kolegów z klasy z zagadnieniem cukrzycy, jej następstwami, opowiedzeniu, jak wygląda życie z cukrzycą. Obok zobowiązań związanych z samoobserwacją, samokontrolą i „technicznym obsługiwaniem cukrzycy”, jest ono tak samo satysfakcjonujące i bogate, jak osób z prawidłowym stężeniem glukozy.
Literatura:
Zalecenia postępowania dotyczące opieki nad uczniem z cukrzycą w szkole, przygotowane przez Sekcję Pediatryczną Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, dostępne pod adresem: https://ptdiab.pl/images/raporty/Dziecko-z-DM1-w-szkole.pdf, dostęp z dnia 12.01.2025
A. Górska (red.), D. Witkowski, J. Pietrusińska, A. Szewczyk, R. Adamska, One są wśród nas. Diabetycy przy tablicy, czyli dziecko z cukrzycą w szkole. Informacje dla pedagogów i opiekunów, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 2009
Autorka: Urszula Wesół – pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny
Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli