„Przyjaźń daje moc do wspólnego przezwyciężania trudności, pomaga dźwigać odpowiedzialność, nie daje zapominać, że trzeba szukać tego, co najważniejsze”

Maria Grzegorzewska

Istotą pedagogiki specjalnej jest niesienie pomocy i wsparcia osobom z różnorodnymi ograniczeniami, które znacząco wpływają na ich proces kształcenia oraz wychowania, jak i socjalizacji. Jej zadaniem jest nauczanie, wspomaganie wychowywania oraz rewalidacja, czyli usprawnianie obniżonych funkcji i kompensowanie ich poprzez te, które są prawidłowo wykształcone.

Studia z zakresu pedagogiki specjalnej ukończyć może praktycznie każdy, ale w tym zawodzie niezbędne są również pewne kompetencje oraz cechy charakteru, które mogą pomóc w efektywnej pracy z osobami o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Podstawę warsztatu pracy nauczyciela specjalnego stanowi głównie jego osobowość. Osiąganie zamierzonych efektów i odnoszenie osobistej satysfakcji możliwe jest dzięki posiadaniu następujących cech:

• tolerancji,
• wrażliwości i otwartości na potrzeby innych ludzi,
• akceptacji dla niesprawności i niewiedzy,
• umiejętności wyrażania akceptacji i potwierdzania wartości,
• twórczej, poszukującej postawy wobec pracy.

Wiele osób uważa, że pedagog specjalny to zawód z misją. Wychowankami jego są osoby o dysfunkcjach, czy to w rozwoju intelektualnym, czy fizycznym. Bez względu na to, czy przyjdzie mu pracować z osobą niewidomą, czy niepełnosprawną intelektualnie, musi tak dopasować metody pracy z nią, aby mogła w optymalny sposób zdobywać wiedzę oraz inne umiejętności, przydatne w życiu. Pamiętajmy, że nauczanie to nie tylko siedzenie w szkolnej ławce. Na proces pedagogiczny składa się zarówno kształcenie, jak i wychowywanie, wspieranie oraz przeprowadzanie rehabilitacji, w tym rehabilitacji społecznej, czyli integrowaniu osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem. Dla pedagogiki specjalnej to nie lada wyzwanie, zwłaszcza dziś, w czasach pozornej tolerancji i wzrastającego wykluczenia.

Praca z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie ma obciążający charakter i wymaga od wykonujących ją osób zasobów pozwalających poradzić sobie z licznymi, trudnymi do sprostania wymaganiami. Nauczyciele pracujący z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie często spotykają się z silnym pobudzeniem emocjonalnym swoich podopiecznych, samouszkodzeniami, agresją, niszczeniem przedmiotów, krzykiem, wulgaryzmami, czy bezradnością wymagającą stałej dyspozycji i pomocy.

Również zakładane efekty edukacyjno-wychowawcze bywają niewspółmierne do wkładanego w nie wysiłku. Długotrwała praca w takich warunkach sprzyja obciążeniu psychicznemu i szybkiemu wypaleniu zawodowemu. Dlatego też, aby temu zjawisku przeciwdziałać, wśród nauczycieli powstają grupy wzajemnego wsparcia, grupy wzajemnej pomocy, grupy koleżeńskiej współpracy.

W czasie regularnych spotkań grupy wsparcia, nauczyciele starają się wymieniać doświadczeniami, spoglądać na trudne sytuacje z różnych perspektyw, poszukiwać skutecznych rozwiązań, odpowiadać na potrzeby uczestników grupy.

Celem grupy wzajemnego wsparcia jest:

• przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu,
• autorefleksja,
• doskonalenie metod komunikacji z „trudnym” uczniem i rodzicem,
• radzenie sobie ze stresem,
• radzenie sobie z klasą, jako grupą społeczną (odznaczającą się procesami, dynamiką, podziałem ról).

Spotkania grupy są prowadzone w sposób swobodny, w oparciu o grupowe rozmowy, przyzwolenie na wyrażanie emocji, gotowość do akceptacji. Podstawą funkcjonowania grupy jest kontrakt obejmujący dyskrecję.

Zasady pracy w grupie:

• otwarcie mówimy o problemach,
• szanujemy granice swoje i innych,
• uwzględniamy potrzeby innych,
• rozmawiamy o problemach, a nie o osobach, nie oceniamy,
• słuchamy się wzajemnie,
• dbamy o poczucie bezpieczeństwa,
• każdy ma wpływ na stopień własnej aktywności,
• wspieramy każdą inicjatywę,
• dajemy sobie prawo do niepowodzeń.

Spotkania koleżeńskiej grupy wsparcia odbywają się na neutralnym gruncie, a jej uczestnicy dbają o dobrą atmosferę tych kontaktów. Tym samym wzmacniają swoje poczucie bezpieczeństwa i wspólnoty. Pozytywne relacje wśród nauczycieli owocują zaangażowaniem i efektywną współpracą w szkole.

Uwarunkowania dobrej współpracy w szkole:

• Mając poczucie wspólnoty, chętnie ze sobą współpracujemy.
• Mamy jasno określony wspólny cel.
• Jesteśmy partnerami w działaniu (niezależnie od „funkcji” mamy jednakowe prawo do głosu w dyskusji).
• Każdy jest ważny w realizacji wspólnego celu.
• Odnosimy się do siebie z szacunkiem i życzliwością.
• Cieszymy się z tego, co udało się osiągnąć.
• Działanie zaczynamy od siebie (nie przerzucamy odpowiedzialności na innych).
• Dajemy sobie prawo do niepowodzenia.
• Jesteśmy otwarci na korzystanie ze wsparcia i dajemy wsparcie.

Zarówno nauczyciele, jak również rodzice i uczniowie wiedzą, że w szkole rządzi dyrektor. Jedną z najważniejszych umiejętności, jakie musi posiadać dyrektor szkoły, jest umiejętność kierowania ludźmi. Właściwe kierowanie podwładnymi jest zarazem jednym z najtrudniejszych wyzwań, jakim musi sprostać pracodawca. Aby podołać temu wyzwaniu, osoby sprawujące funkcje kierownicze, powinny mieć odpowiednie przygotowanie z dziedziny psychologii, gdyż taka wiedza ułatwia właściwe postępowanie z ludźmi, a także oddziaływanie na nich.

Umiejętność wpływania na zachowania pracowników jest bardzo ważna, jeżeli chcemy, by swoje obowiązki wykonywali zgodnie z naszymi oczekiwaniami. Potrzebna jest, więc pracodawcom wiedza na temat motywacji do pracy. Pracodawca, który chce odnieść sukces, musi mieć podwładnych odpowiednio umotywowanych do pracy. W przeciwnym wypadku, gdy tej motywacji będzie brak, najbardziej ambitne plany legną w gruzach, gdyż nie będzie ich miał kto wprowadzać w życie z należytym zaangażowaniem.

Zasady efektywnej współpracy nauczyciele – dyrektor:

• wsparcie pomysłów i inicjatyw przez dyrektora,
• tworzenie przestrzeni do wypowiedzi,
• aktywne słuchanie,
• rozwiązywanie spraw na bieżąco, bez odkładania „na później”,
• budowanie zaufania i swobody,
• poczucie wspólnoty, synergii,
• empatyczna i elastyczna postawa dyrektora,
• życzliwość, informacja zwrotna, docenianie,
• takt i dyskrecja.

Grupy wsparcia dla nauczycieli bywają jak wizyta u psychoterapeuty. Bardzo często ich członkowie chcą się tylko wygadać i wyrzucić z siebie niekorzystne emocje. Najważniejsze jednak w poczynaniach pedagogicznych  jest to, aby nauczyciel na bieżąco analizował swoją pracę i samodzielnie odpowiadał na pytanie, czy właściwie wywiązuje się ze swoich obowiązków. W natłoku bieżących stresujących spraw musi również znaleźć czas na rozwijanie własnych pasji i zainteresowań. Zajęcie się tym, co lubimy, pomoże bowiem odreagować trudny dzień, zachować dystans, pozyskać dobrą energię do dalszej edukacyjno–wychowawczej drogi.

Źródła:

Piszczek M. „Przewodnik dla nauczycieli uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu znacznym i umiarkowanym”

„Partnerstwo we współpracy  rodziców i nauczycieli w szkołach  – materiały z forum wymiany doświadczeń” wyd. ORE

Autor: Dorota Majcher

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli