Maria Grzegorzewska – Patrzeć inaczej, widzieć więcej

Autor: Pedagogika Specjalna - portal dla nauczycieli
Opublikowano: 13 października 2021 roku.

Dyscypliny naukowe mają to do siebie, że ikony je tworzące możemy wymienić jednym tchem – fizycy: Albert Einstein i Stephen Hawking, przyrodnicy: Karol Darwin i Grzegorz Mendel czy Luis Pasteur i Maria Skłodowska-Curie wśród chemików. W zakresie polskiej pedagogiki specjalnej trudno o wskazanie bardziej posągowej postaci niż Maria Grzegorzewska. Choć żyła przed ponad stu laty, do dziś znana jest jako psycholożka, pedagożka, a przede wszystkim twórczyni pedagogiki specjalnej jako nauki.

Maria Grzegorzewska, źródło: aps.edu.pl

Maria Grzegorzewska jako mała dziewczynka i młoda kobieta

Grzegorzewska przyszła na świat 18 kwietnia 1888 r. niedaleko Rawy Mazowieckiej. Miała pięcioro rodzeństwa, jej ojciec zajmował się dzierżawą i administrowaniem ziemskimi majątkami. W wieku dwunastu lat rozpoczęła naukę w warszawskiej szkole dla dziewcząt. Po jej ukończeniu pracowała na Litwie jako prywatna nauczycielka. Po kilku latach przybyła do Krakowa, gdzie na Uniwersytecie Jagiellońskim studiowała nauki przyrodnicze. Nie był to łatwy czas z powodu trudnej sytuacji materialnej, która zmusiła młodą Marię do imania się różnych dodatkowych zajęć, od klejenia kopert do udzielania korepetycji. Przede wszystkim jednak w tym czasie doświadczyła osobistej tragedii, która naznaczyła resztę jej życia – na gruźlicę zmarł narzeczony Marii, a ona sama nie związała się z nikim więcej.

Maria Grzegorzewska stawiająca czoła życiowym przeciwnościom

Tragiczne wydarzenie odcisnęło piętno na zdrowiu Marii. Depresja i choroba płuc zmusiły ją do przerwania studiów i rozpoczęcia leczenia. Okazało się jednak, że ta sytuacja – poza trudnościami – przyniosła również nowe życiowe szanse, a mianowicie możliwość poznania Józefy Joteyko – wybitnej ówczesnej psycholożki, pedagożki, badaczki rozwoju dziecka. Pod jej kierunkiem Maria Grzegorzewska rozpoczęła studia w Brukseli w zakresie pedologii, a więc właśnie rozwoju dziecka. W ich trakcie zawarła bliską znajomość z samą Józefą, poznała również innych wybitnych badaczy z tego obszaru i prowadziła projekty naukowe.

Maria Grzegorzewska na nowych ścieżkach

Z powodu wybuchu I wojny światowej Joteyko i Grzegorzewska wyjechały do Paryża. Na tamtejszym uniwersytecie Maria obroniła doktorat poświęcony kształtowaniu się poczuciu estetyki u młodych ludzi. W tym czasie miało miejsce jeszcze jedno przełomowe wydarzenie, choć początkowo wcale na takie nie wyglądało. Pod wpływem wizyty w szpitalu dla dzieci z niepełnosprawnościami, Maria postanowiła porzucić zainteresowania w zakresie estetyki i skupić się na działaniach poświęconych właśnie tym dzieciom.

Maria Grzegorzewska podczas wojennej zawieruchy

W 1919 roku Maria wróciła do Polski z zamiarem podjęcia działań na rzecz odmienienia losu dzieci z niepełnosprawnościami. Kolejna wojna światowa zmusiła ją jednak do prowadzenia swojej działalności w konspiracji. Angażowała się również w pomoc Żydom i wzięła udział w Powstaniu Warszawskim w ramach patrolu sanitarnego.

Maria Grzegorzewska jako działaczka naukowa

Jeszcze przed wojną Maria Grzegorzewska budowała podwaliny pod rozwój nauki poświęconej dzieciom z wyzwaniami w rozwoju. W 1922 roku założyła Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej, który funkcjonuje do dziś jako Akademia Pedagogiki Specjalnej – jeden z kluczowych ośrodków myśli naukowej i praktycznej w zakresie pracy z osobami z niepełnosprawnościami. To właśnie Marii Grzegorzewskiej zawdzięczamy teoretyczne i organizacyjne podstawy systemu kształcenia specjalnego w Polsce. Nie ma wątpliwości, że wymaga on ciągłych przemian i dostosowywania do zmieniających się czasów, ale to właśnie dzięki Marii problematyka kształcenia osób z niepełnosprawnościami zaistniała w przestrzeni nauk pedagogicznych.

Maria Grzegorzewska jako człowiek o złotym sercu

Dzięki wcześniejszym doświadczeniom naukowym – w Krakowie, w Brukseli, w Paryżu – oraz pracy w Instytucie, Maria mogła rozwijać wiedzę i pogłębiać badania nad psychiką dziecka, zwłaszcza dziecka o rozwoju odmiennym od typowego. Uważała jednak, że w pracy z dziećmi z niepełnosprawnością takie samo znaczenie jak wiedza i przygotowanie, mają osobiste cechy nauczyciela. Do swoich podopiecznych podchodziła z szacunkiem, życzliwością, ciepłem i wyrozumiałością – takie właśnie cechy starała się kształtować w swoich studentkach.

Maria Grzegorzewska jako inspiracja

Postać Marii Grzegorzewskiej do dziś oddziałuje na wyobraźnię i pozostaje obecna w systemie kształcenia specjalnego – chociażby w niezliczonej ilości placówek edukacyjnych i opiekuńczo-wychowawczych, którym patronuje. Pozostawiła po sobie znaczny dorobek, m.in. skrypty wykładów z zakresu pedagogiki specjalnej, badania dotyczące osób niewidomych i głuchoniewidomych, w których szczególnie pochyliła się nad zagadnieniem kompensacji, czyli mechanizmem wyostrzenia nieuszkodzonych zmysłów w celu przynajmniej częściowego zastąpienia informacji gromadzonych przez niesprawny analizator. W swoich pracach opisała także Metodę Ośrodków Pracy, umożliwiającą dzieciom i młodzieży z niepełnosprawnościami poznawanie otaczającego świata poprzez bezpośrednie doświadczanie i działanie. Niebagatelną pozycją w dorobku autorki jest także cykl Listów do młodego nauczyciela, w którym przedstawia swoje poglądy na pracę i osobowość pedagogów, w tym pedagogów specjalnych.

Mniej znanym faktem jest, że Maria Grzegorzewska doczekała się muzeum na swoją cześć, mieszczącym się przy siedzibie Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie. Warto również zapoznać się z książką Droga do domu Jerzego Zawieyskiego, w której opisał historię tragicznie zakończonej miłości Marii.

Maria Grzegorzewska zmarła 7 maja 1967 roku w Warszawie, do dziś pozostaje żywa w swoich publikacjach, w wykładach głoszonych na zajęciach z pedagogiki specjalnej, w setkach podobizn i cytatów umieszczonych w placówkach, którym patronuje.

Bibliografia:
  • E. Tomasik, Ocalić od zapomnienia. Maria Grzegorzewska w relacjach ze współczesnymi, WSPS, Warszawa 1999
  • E. Żabczyńska (red.), Maria Grzegorzewska – pedagog w służbie dzieci niepełnosprawnych, WSPS, Warszawa 1985
  • https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Grzegorzewska-Maria;3908494.html, dostęp z dnia 10.10.2021 r.

Autor: Urszula Wesół – pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli

Bookmark the permalink.

Zbliżające się szkolenia online w naszej akredytowanej placówce doskonalenia nauczycieli:

Dodaj komentarz