Rzeczywistość, w której poruszają się specjaliści zajmujący się nauczaniem i terapią, podlega ciągłym zmianom. Prowadzone są badania nad rozwojem człowieka, szansami i zagrożeniami w tym obszarze, opracowywane są nowe metody pracy dydaktycznej i terapeutycznej, poszerza się nasza wiedza na temat psychologii, psychosomatyki i procesów społecznych. To właśnie składowe związane ze stanem zdrowia fizycznego, psychicznego i funkcjonowania w społeczeństwie tworzą dobrostan człowieka, który znajduje się w centrum zainteresowania Światowej Organizacji Zdrowia.

Instytucja ta od wielu lat prowadzi badania i wdraża działania mające na celu poprawę zdrowia w wymiarze globalnym, co finalnie ma przysłużyć się wszystkim obywatelom. Czynniki zdiagnozowane przez specjalistów WHO jako utrudniające osiągnięcie pełni zdrowia i harmonijnego rozwoju człowieka, ujęte zostały w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (powszechnie znanej pod skróconą nazwą International Classification of Diseaes – ICD).

Od 1 stycznia 2022 r. obowiązuje jej jedenasta edycja jako klasyfikacja międzynarodowa. Natomiast Polska, podobnie jak inne kraje, ma pięcioletni okres na wdrożenie tej klasyfikacji i dostosowanie jej do systemu krajowego. Do tego czasu w systemie orzekania o potrzebie kształcenia specjalnego będą obowiązywać dotychczasowe rozwiązania.

Czym charakteryzuje się najnowsza, jedenasta wersja klasyfikacji ICD?

Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych została opracowana przez ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia w celu ułatwienia działań związanych z diagnozą i terapią chorób oraz innych trudności w funkcjonowaniu fizycznym i psychospołecznym. Zastosowanie kodów w postaci oznaczeń literowych i cyfrowych pozwala na uporządkowanie wiedzy na temat problemów zdrowotnych i rozwojowych oraz ujednolicenie i uproszczenie procedur diagnostycznych.

Po raz pierwszy w swojej jedenastej odsłonie ICD dostępna jest całkowicie elektronicznie (pod adresem: https://icd.who.int/browse11/l-m/en), co czyni ją dostępną dla każdego, nie tylko dla lekarzy, ale także pacjentów i ich rodzin, jak również przedstawicieli zawodów niemedycznych, a zaangażowanych w proces wspierania rozwoju – pracowników socjalnych, nauczycieli czy terapeutów.

ICD-11 zmiany najważniejsze dla nauczycieli i terapeutów

Najnowsza wersja Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji ICD-11 wydaje się uwzględniać aktualne zagrożenia dla zdrowia i dobrostanu człowieka, wynikające m.in. z rozwoju cywilizacyjnego, takie jak uzależnienie od gier oraz lepiej odpowiadać aktualnej wiedzy medycznej i społecznym przemianom związanym np. z postrzeganiem płci czy zaburzeń nastroju. Nowa klasyfikacja szerzej i dokładniej przygląda się znaczeniu traumatycznych i stresujących czynników w rozwoju człowieka.

W ten sposób eksperci z zakresu zdrowia podkreślają, że dla dobrostanu jednostki znaczenie ma nie tylko fizyczna sprawność i budowa organizmu, ale również funkcjonowanie psychiczne i środowisko społeczne. Zagadnienia te znajdują swoje odzwierciedlenie w rozdziale szóstym, zatytułowanym: Zaburzenia psychiczne, zachowania i neurorozwojowe. Jest on szczególnie istotny dla nauczycieli i terapeutów, jako specjalistów zajmujących się – między innymi – właśnie psychiką, rozwojem i zachowaniem młodych ludzi.

Wśród zaburzeń neurorozwojowych, z którymi najczęściej spotykamy się w swojej pedagogicznej praktyce, wyróżniono siedem grup:

• zaburzenia rozwoju intelektualnego (disorders of intellectual development)
• rozwojowe zaburzenia mowy i języka (developmental speech or language disorders)
• zaburzenia ze spektrum autyzmu (autism spectrum disorders)
• rozwojowe zaburzenia uczenia się (developmental learning disorders)
• rozwojowe zaburzenia koordynacji ruchowej (developmental motor coordination disorder)
• zaburzenia z deficytem uwagi i nadaktywnością (attention deficyt hiperactivity disorder)
• stereotypie ruchowe (stereotyped movement disorder).

To właśnie w tej grupie znajdziemy zaburzenia ze spektrum autyzmu. Nowa klasyfikacja w odniesieniu do autyzmu przedstawia się w sposób następujący:

6A02 Zaburzenia ze spektrum autyzmu

• 6A02.0 Zaburzenie ze spektrum autyzmu bez upośledzenia rozwoju intelektualnego i z łagodnym upośledzeniem lub bez upośledzenia funkcjonalnego języka
• 6A02.1 Zaburzenie ze spektrum autyzmu z upośledzeniem rozwoju intelektualnego i z łagodnym upośledzeniem lub bez upośledzenia funkcjonalnego języka
• 6A02.2 Zaburzenie ze spektrum autyzmu bez upośledzenia rozwoju intelektualnego i z upośledzonym językiem funkcjonalnym
• 6A02.3 Zaburzenie ze spektrum autyzmu z upośledzeniem rozwoju intelektualnego i z upośledzonym językiem funkcjonalnym
• 6A02.4 Zaburzenie ze spektrum autyzmu bez upośledzenia rozwoju intelektualnego i z brakiem języka funkcjonalnego
• 6A02.5 Zaburzenie ze spektrum autyzmu z upośledzeniem rozwoju intelektualnego i z brakiem języka funkcjonalnego
• 6A02.Y Inne zaburzenia ze spektrum autyzmu
• 6A02.Z Zaburzenie ze spektrum autyzmu, nieokreślone

W najnowszej klasyfikacji ICD-11 nie znajdziemy dotychczas spotykanych określeń, takich jak: zespół Retta, zespół Aspergera czy autyzm atypowy. Kluczowe jest natomiast słowo spektrum, oddające różnorodność możliwości funkcjonowania intelektualnego i językowego. Cechą wspólną różnych zaburzeń ze spektrum autyzmu pozostają trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu interakcji społecznych oraz skłonności do nieelastycznych, powtarzalnych wzorców zachowań, czynności i zainteresowań, które występują w nadmiarze lub są nietypowe dla wieku danej osoby oraz uwarunkowań socjokulturowych.

Wskazane trudności mają swój początek w okresie rozwojowym, najczęściej we wczesnym dzieciństwie, mogą jednak manifestować się w różnym stopniu na różnych etapach życia, w miarę wzrastających wymagań społecznych i rozwojowych, w konsekwencji utrudniając funkcjonowanie w życiu osobistym, rodzinnym, społecznym czy zawodowym. W zależności od indywidualnych możliwości, jak również uwarunkowań społecznych, kulturowych, rodzaju i jakości udzielanego wsparcia, osoby ze spektrum autyzmu mogą wieść satysfakcjonujące życie, osiągać sukcesy i przezwyciężać wyzwania rozwojowe.

Poszczególne podkategorie zaburzeń ze spektrum autyzmu odnoszą się do obszarów, w których opisanych trudności jest najwięcej. Zastosowanie nowej, bardziej opisowej nomenklatury, ma również przenieść akcent z samego zaburzenia na sposób funkcjonowania konkretnej osoby, przeciwdziałać etykietowaniu i stygmatyzacji, w konsekwencji pozwolić zobaczyć za diagnozą w postaci rządu cyfr i liter człowieka, z jego indywidualnymi możliwościami i ograniczeniami.

Netografia:

 https://icd.who.int, dostęp z dnia 05.01.2022 r.

https://www.standardy.pl/newsy/id/201, dostęp z dnia 05.01.2022 r.

https://epedagogika.pl/top-tematy/nowa-klasyfikacja-chorob-icd11.-spektrum-autyzmu-naduzywanie-gier-video-przezywanie-zaloby-5598.html, dostęp z dnia 05.01.2022 r.

Autor: Urszula Wesół – pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli