Życie to oddychanie. Każdy z nas wykonuje codziennie tysiące oddechów nie zastanawiając się nad tym, że prawidłowe oddychanie ma wpływ na nasze zdrowie i nastrój. Jeżeli jesteś zdenerwowany lub znajdujesz się pod wpływem stresu, twój oddech jest szybki i płytki. Kiedy jesteś zrelaksowany, twój oddech jest głęboki.

Prawidłowe oddychanie u dziecka powinno być miarowe, spokojne, głębokie i powinno przebiegać prawidłowym torem – przez nos. Dzięki temu właściwie kształtują się: pojemność i wydolność klatki piersiowej, poziom napięcia mięśniowego, postawa ciała, artykulacja i ogólna wydolność organizmu.

Prawidłowy i najbardziej pożądany sposób oddychania to oddychanie żebrowo-brzuszne lub tzw. żebrowo-brzuszno-przeponowe. Ten typ połączonego oddychania uważany jest za najgłębszy i najwłaściwszy. Jeśli zauważymy u dziecka pierwsze oznaki oddychania torem ustnym – zgłośmy się na konsultację do pediatry lub do logopedy. Wczesna terapia przynosi szybkie efekty i nie pozwala utrwalić się nieprawidłowościom. Dziecko samo nie wyrośnie z takiego sposobu oddychania.

Jeżeli zobserwujemy u dziecka płytki, piersiowy tor oddechowy, sami możemy w trakcie zabaw uczyć prawidłowego, przeponowo – żebrowego sposobu oddychania.

Celem naszych ćwiczeń oddechowych będzie:

• poszerzenie pojemności płuc,
• wzmocnienie mięśni biorących udział w oddychaniu,
• wyrobienie prawidłowego toru oddechowego,
• odróżnienie fazy wdechu i wydechu,
• wyrobienie umiejętności szybkiego, pełnego wdechu i wydłużonej fazy wydechowej,
• dostosowanie długości wydechu do czasu trwania wypowiedzi,
• zsynchronizowanie pauz oddechowych z treścią wypowiedzi.

Ćwiczenia oddechowe wykonujemy:

• w przewietrzonym pomieszczeniu,
• przed jedzeniem lub 2–3 godziny po posiłku,
• systematycznie 2–3 razy dziennie przez kilka minut.

Należy też pamiętać, że:

• przedłużanie wydechu nie może być zbyt długie, gdyż może opróżnić płuca z tzw. „powietrza zapasowego”,
• każde dziecko ma własny, indywidualny rytm oddechu, inną pojemność płuc – dlatego każde dziecko wykonuje ćwiczenia zgodnie ze swoimi możliwościami,
• dziecko nie wykona ćwiczeń, gdy ma katar, przerost trzeciego migdałka lub krzywą przegrodę nosa,
• ćwiczenia należy wykonywać w różnych pozycjach ciała, np. pozycji leżącej, siedzącej czy stojącej, dlatego najłatwiej wpleść je w zabawy ruchowe,
• należy pamiętać, aby w czasie ćwiczeń mięśnie szyi, rąk i tułowia były rozluźnione, a postawa ciała swobodna (w zabawach ruchowych łatwiej to skontrolować),
• ćwiczenia oddechowe prowadzone z małymi dziećmi powinny być dostosowane do możliwości dziecka, a więc wymagają formy zabawy.

Nawet większość dorosłych nie wykorzystuje przy oddychaniu całej pojemności płuc, a niewystarczający dopływ tlenu do organizmu przyczynia się do zmęczenia i stresu.

Pamiętajmy, że prawidłowe oddychanie wpływa na prawidłową postawę ciała. Dzieci niepełnosprawne intelektualnie wyraźnie różnią się postawą ciała od swoich pełnosprawnych rówieśników. Cechuje je obniżone funkcjonowanie w zakresie percepcji wzrokowej, słuchowej, spostrzegania, myślenia, pamięci, uwagi, mowy, a także ogólnego poziomu motorycznego. Im głębsza niepełnosprawność umysłowa, tym możliwe są większe deformacje i odchylenia od prawidłowej sylwetki. Opóźnienie rozwoju motorycznego spowalnia proces adaptacji dziecka do życia w społeczeństwie, ogranicza zakres poznania, hamuje rozwój procesów psychicznych i sprawności umysłowej, co wobec już niepełnych zdolności wynikających z faktu niepełnosprawności intelektualnej tym bardziej zmniejsza możliwość wszechstronnego rozwoju dziecka.

U dzieci niepełnosprawnych intelektualnie występują znaczne nieprawidłowości w oddychaniu, takie jak:

• nieprawidłowy tor i wzorzec oddychania,
• zatrzymanie oddechu w sytuacjach lękowych i w czasie apatii,
• blokady oddechowe w obrębie ciała,
• tendencja do hiperwentylacji – zwiększenia tempa oddychania, wydłużania oddechu aż do bezdechu (na skutek braku dwutlenku węgla w całym ciele występuje uczucie mrowienia i drętwienia, początkowo przyjemne),
• skrócona faza wydechowa,
• nieprawidłowa praca przepony.

Nieprawidłowości, które powodują dysfunkcje w oddychaniu to:

• częste infekcje górnych dróg oddechowych, zapalenia oskrzeli i płuc,
• dysfunkcje anatomiczne w budowie nosa,
• obniżony poziom słuchu,
• niski poziom napięcia mięśniowego w obrębie ciała i aparatu artykulacyjnego,
• obniżony poziom rozwoju ruchowego,
• dolegliwości wegetatywne (bóle pleców, zaburzenia jelitowe).

Prawidłowego oddychania możemy dziecko nauczyć. Również dziecko z niepełnosprawnością intelektualną dzięki ćwiczeniom do tej prawidłowości zbliżymy.

Bierne ćwiczenia oddechowe połączone z usprawnianiem ruchowym:

• wymuszenie pełnego wydechu u dziecka leżącego na plecach poprzez zginanie jego nóg i przyciąganie w kierunku klatki piersiowej,
• bierne skłony tułowia dziecka w przód w klęku lub w siadzie płaskim, zgodnie z podawanym rytmem,
• przetaczanie dziecka leżącego na brzuchu na wałku rehabilitacyjnym (poprawianie wydolności oddechowej).

Ćwiczenia oddechowe wymagające współdziałania ze strony dziecka: 

• dmuchanie na wiatraczki, dmuchawki unoszące piłeczkę, piórka i paski papieru,
• dmuchanie w różnego rodzaju gwizdki oraz gwizdki z ustnikiem,
• zdmuchiwanie lekkich przedmiotów ze stołu,
• dmuchanie na przedmiot zawieszony na lince,
• dmuchanie na piłeczkę pingpongową, słomki, kredki leżące na gładkiej powierzchni,
• wdmuchiwanie piłeczek do bramki,
• rozdmuchiwanie, kaszy, ryżu, grochu przez słomkę,
• wdech – ramiona do góry, zatrzymanie; długi wydech i powolne opuszczanie ramion,
• przetaczanie powietrza z jednego policzka do drugiego,
• dmuchanie przez słomki o różnej grubości,
• przysysanie do słomki kawałków styropianu,
• dmuchanie na zabawki pływające w wodzie,
• przysysanie do warg bibułki,
• wdech i wydech nosem z kontrolowaniem dłonią ruchu przepony (najpierw dłoń dziecka powinna spoczywać na przeponie terapeuty),
• próby nadmuchiwania torebek papierowych, gumowych zabawek i baloników z ustnikami,

Ćwiczenia oddechowe dobrze jest również łączyć z ruchami rąk i tułowia:

• wdech z jednoczesnym szybkim wzniesieniem rąk do boku, a wydech z powolnym przesuwaniem rak do przodu, aż do zupełnego ich złączenia;
• wdech z jednoczesnym wzniesieniem rąk bokiem do góry, wydech z powolnym ich opuszczaniem, któremu towarzyszy powolny wydech;
• szybki wdech z jednoczesnym skrętem tułowia w bok, w czasie powolnego wydechu następuje powrót do normalnej pozycji.

Pomysłem do tego typu ćwiczeń jest zabawa, w której dziecko wymyśla, jakim jest bajkowym stworzeniem – ważne, że jest to stworzenie, które raz rośnie, a raz maleje. Klękamy, dłonie opieramy na podłodze, przy wdechu unosimy głowę i „rośniemy”, przy wydechu powoli opuszczamy głowę i „malejemy”.

Wszystkie techniki oddechowe uczą jednego – że oddech to potężne źródło zdrowia i spokoju. Prowadząc z dzieckiem terapię oddechową nie zapominajmy o uświadamianiu mu tej jakże ważnej prawdy. Płynne przechodzenie wdechu w wydech wycisza system nerwowy, rozładowuje emocje, uspokaja. Mocny, głęboki oddech potrafi przynieść natychmiastową ulgę w chwilach stresu. Oddech to doskonałe lekarstwo, które w dodatku nic nie kosztuje i z którego zawsze możemy skorzystać.

Autor: Dorota Majcher

Materiał nadesłany przez Czytelniczkę portalu Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli