Przemoc i agresja w szkole – jak im przeciwdziałać?

Autor: Pedagogika Specjalna - portal dla nauczycieli
Opublikowano: 19 stycznia 2018 roku.

Artykuł stanowi fragment kursu doskonalącego dla nauczycieli pt. „Przeciwdziałanie i eliminowanie agresji i przemocy rówieśniczej w szkole” dostępnego na stronie naszej Placówki Doskonalenia Nauczycieli PERFECTUS.

Przez agresję rozumie się zamierzone zachowanie człowieka, mające na celu wyrządzenie szkody obiektom wywołującym u niego niezadowolenie. Cechą charakterystyczną zachowań agresywnych jest fakt, że występują incydentalnie. Ponadto obie strony, sprawca i ofiara agresji, dysponują porównywalną siłą fizyczną lub psychiczną, z czym wiąże się możliwość zamiany ról pomiędzy nimi.

Jeśli incydentalne lub podejmowane z pewną częstotliwością zachowania agresywne człowieka ugruntują się i przekształcą w trwały wzorzec reagowania, mamy do czynienia z przemocą. Przemoc jest procesem, w którym cyklicznie, naprzemiennie występują momenty zachowań agresywnych i okresy względnego spokoju. Ponadto w przypadku przemocy mamy do czynienia z zachwianiem równowagi sił. Ofiara jest słabsza fizycznie lub psychicznie od sprawcy. W związku z tym nie istnieje możliwość zamiany ról pomiędzy nimi.

Przemoc i agresja to zjawiska o polietiologicznym podłożu, więc nie istnieje jedna, uniwersalna metoda zapobiegania im. Profilaktyka agresji w szkole powinna polegać przede wszystkim na eliminowaniu przyczyn tego zjawiska, czyli na neutralizowaniu lub eliminowaniu czynników, które najczęściej sprzyjają występowaniu przemocy rówieśniczej przy jednoczesnym wzmacnianiu elementów wspierających, mogących stanowić dla nich przeciwwagę.

Agresja w szkole

Najogólniej mówiąc, szkoła powinna wypracować sobie swoisty klimat, który można określić jako kulturę pokoju, wyrażającą się między innymi w braku akceptacji dla przemocy i agresji, preferowaniu tolerancji i współpracy oraz stosowaniu niesiłowych metod rozwiązywania konfliktów. W tym celu powinniśmy skierować do uczniów mocny, jednoznaczny przekaz, że w szkole nie ma miejsca na jakiekolwiek formy przemocy. Zasada ta nie może być ograniczona jedynie do zakazu popełniania przez uczniów czynów agresywnych.

Praktyka pokazuje, że bardzo często dzieci przynoszą do szkoły smartfony lub tablety z dostępem do internetu. Korzystają z nich podczas przerw, rano przed rozpoczęciem lekcji lub po ich zakończeniu, czekając na autobus szkolny lub zajęcia dodatkowe. Często zdarza się, że za pomocą tych urządzeń przyswajają różnego rodzaju treści nacechowane przemocą, zawarte np. w  filmach, grach, piosenkach. W związku z tym należy wprowadzić zasadę, że na terenie szkoły nikt nie korzysta z materiałów, które wiążą się z przemocą.

Zdarza się również, że uczniowie swoim wyglądem nawiązują do zjawisk agresji i przemocy. Noszą czapki, bluzy, koszulki, kurtki z napisami propagującymi przemoc lub z wizerunkami ukazującymi narzędzia służące do agresji (np. pistolet, zaciśnięta pięść, żyletki). Tego typu napisy czy emblematy są także obecne na dziecięcych plecakach, piórnikach, przyborach szkolnych, biżuterii. Każdy uczeń powinien wiedzieć, że w szkole nie ma zgody na eksponowanie jakichkolwiek treści nawiązujących do przemocy.

Niestety, praktyka pokazuje także, że uczniowie przynoszą do placówek oświatowych różnego rodzaju przedmioty, które kojarzą się z przemocą – od plastikowych zabawek militarnych w przedszkolu, po noże, kastaniety w gimnazjach czy szkołach ponadgimnazjalnych. Uczniowie powinni otrzymać przekaz, że na terenie szkoły przedmioty nawiązujące do przemocy są niedozwolone.

Jeśli do współpracy w zakresie profilaktyki przemocy zaangażujemy rodziców, możemy liczyć na to, że będą popierać nasze stanowisko i pomogą nam wyegzekwować wprowadzone zasady.

Aby uczniowie mogli funkcjonować zgodnie z wytyczonym przez nas kierunkiem, to jest w oparciu o zasadę tolerancji i współpracy, przy jednoczesnej negacji agresji i przemocy, muszą umieć radzić sobie z napotykanymi trudnościami za pomocą konstruktywnych metod.

W pracy z dziećmi powinniśmy więc dążyć do tego, by w maksymalnym stopniu rozwijać u nich następujące umiejętności psychologiczne i prospołeczne:

  • wyrażania potrzeb i uczuć;
  • zaspokajania potrzeb;
  • samokontroli emocji, reakcji i zachowania;
  • rozwiązywania konfliktów;
  • relaksacji i redukcji nagromadzonego napięcia;
  • nawiązywania i utrzymywania satysfakcjonujących relacji z innymi ludźmi.

Posiadanie przez dzieci opisanych umiejętności nie jest równoznaczne z wykorzystywaniem ich. To, czy uczniowie będą rozwiązywać konflikty metodami siłowymi, czy też konstruktywnymi, prospołecznymi sposobami, zależy w dużej mierze od wyznawanego przez nich systemu wartości. Dlatego też celem naszej pracy wychowawczej z dziećmi powinno być dążenie do zinternalizowania przez nie norm dotyczących tolerancji, współpracy i wrażliwości na osoby słabsze.

Agresji sprzyja poczucie anonimowości i brak silnych więzi emocjonalnych pomiędzy poszczególnymi członkami społeczności szkolnej. Dlatego też nasza uwaga powinna być skupiona na procesie integracji uczniów, tak by każde dziecko miało w szkole bliskich znajomych, utożsamiało się z jakaś grupą kolegów, było z nimi związane emocjonalnie i czuło się w ich gronie ważne.

Nieodzownym elementem oddziaływań profilaktycznych powinna być także edukacja prawna, czyli uświadamianie uczniom, że przemoc i agresja są niezgodne z obowiązującymi przepisami i pociągają za sobą szereg sankcji. Ważne jest, by każdy uczeń zdawał sobie sprawę z tego, jakie negatywne konsekwencje spotkają go, jeśli zachowa się agresywnie.

Piętnowanie agresywnych reakcji dzieci nie wyeliminuje przemocy z życia szkoły, jeśli nie będzie uzupełnione o propagowanie wśród uczniów zachowań pożądanych. Dlatego też należy systematycznie wskazywać uczniom, jakich postaw i zachowań od nich oczekujemy oraz nagradzać je, jeśli wystąpią.

Należy także stwarzać uczniom możliwość jak najczęstszego ujawniania pożądanych przez nas reakcji. W tym celu możemy angażować dzieci w różnego rodzaju prace na rzecz klasy, szkoły, środowiska lokalnego albo w działania z zakresu wolontariatu obejmujące pomoc dla zwierząt lub ludzi chorych, niepełnosprawnych, samotnych.

Nawet najmądrzejsze zasady nie okażą się skuteczne, jeżeli nie będą systematycznie egzekwowane. Aby wyeliminować niepożądane zjawiska z życia szkoły, potrzebny jest więc także odpowiedni nadzór ze strony nauczycieli. Celem kontroli prowadzonej przez grono pedagogiczne powinno być zidentyfikowanie i wyeliminowanie ewentualnych terytoriów, które mogą sprzyjać agresji (np. miejsca rzadko odwiedzane przez nauczycieli, znajdujące się poza zasięgiem wzroku dorosłych).

Niezbędne są także systematyczne obserwacje uczniów prowadzone przez nauczycieli i wychowawców. Powinny one zmierzać ku temu, by jak najwcześniej rozpoznać uczniów, którzy mogą być potencjalnymi agresorami. Wyłonienie ich, a następnie objęcie odpowiednimi oddziaływaniami o charakterze uprzedzającym, pozwoli temu zapobiec.

Agresja bardzo często stanowi sposób odreagowania nagromadzonych napięć. Starajmy się więc ograniczyć do niezbędnego minimum ilość sytuacji trudnych, wywołujących u uczniów stres. Traktujmy ich podmiotowo, indywidualnie, oceniajmy sprawiedliwie, opierajmy relacje z nimi na szacunku i zaufaniu.

Nawet pomimo usilnych starań nie wyeliminujemy stresu z życia szkolnego. Możemy go tylko ograniczyć. Stres jest bowiem wpisany w sytuacje egzekwowania od uczniów wiedzy i umiejętności. Wynika też z faktu, że muszą oni funkcjonować w dużej grupie osób, co sprawia, iż realizacja ich osobistych potrzeb jest znacznie utrudniona.

Nie jesteśmy w stanie wyeliminować z życia uczniów stresu, ale możemy zapobiec kumulowaniu się go. Zadbajmy więc o to, by uczniowie mogli na bieżąco wyładowywać pojawiające się napięcie w sposób bezpieczny oraz aprobowany społecznie. W tym celu możemy organizować zajęcia sportowe lub angażować dzieci w działalność artystyczną.

Nie lekceważmy także z pozoru drobnych problemów dydaktycznych czy wychowawczych. Nawet niewielkie trudności występujące u naszego podopiecznego pozostawione same sobie mogą urosnąć do rozmiarów przekraczających posiadaną przez dziecko możliwość poradzenia sobie z nimi. Pomagajmy też uczniom w sposób konstruktywny, skutecznie rozwiązywać zaistniałe pomiędzy nimi konflikty, aby nie musieli uciekać się do metod siłowych.

Autor: Elżbieta Wika

W naszym Kursie znajdziecie także praktyczne wskazówki i narzędzia do pracy np.

  • formularz kontraktu wychowawczego z uczniem
  • formularz dokumentowania agresji
  • formularz analizy konfliktu
  • ankieta dotycząca klimatu w klasie
  • ankieta badająca postawy uczniów wobec agresji.

Opis i program szkolenia znajdziesz TUTAJ.

Bookmark the permalink.

Zbliżające się szkolenia online w naszej akredytowanej placówce doskonalenia nauczycieli:

Dodaj komentarz