Pracując jako pedagog specjalny, nauczyciel współorganizujący kształcenie specjalne, chciałabym podzielić się z Państwem refleksją na temat roli takiego nauczyciela w codziennej rzeczywistości edukacyjnej ucznia z zespołem Aspergera.

Agata Borowska

Czytelniczka portalu Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli

Biorąc pod uwagę wielość zadań  nauczyciela współorganizującego kształcenie specjalne wskazanych w  akcie prawnym, tj. Rozporządzeniu MEN z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz. U. z 2017 r., poz. 1578) oraz określonych w zakresie obowiązków przez dyrektora, chciałabym zwrócić uwagę na rolę pedagoga specjalnego zatrudnionego na stanowisku nauczyciela współorganizującego kształcenie specjalne, jako:

1. Diagnosty, który dokonuje wraz z zespołem oceny poziomu funkcjonowania dziecka – ucznia z zespołem Aspergera, jego indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych (m.in. przez analizę arkuszy obserwacji, wywiadów z rodzicami, spotkań z nauczycielami), diagnozy funkcjonalnej (bieżącej), prowadzi  tzw. indywidualną teczkę ucznia (indywidualne prace) oraz określa:

• mocne strony, predyspozycje, zainteresowania, uzdolnienia ucznia z ZA,
• zakres wsparcia ze strony nauczycieli, specjalistów w zależności od potrzeb ze wskazaniem charakteru wsparcia wyżej wymienionych,
• przyczyny niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu ucznia (opis stanu teraźniejszego, biorąc m.in. pod uwagę funkcjonowanie w grupie rówieśniczej).

2. Mentora, który wspiera współpracujące z nim podmioty edukacyjne w udoskonalaniu i wzmacnianiu działań edukacyjno-terapeutycznych, dzieli się swoją wiedzą i doświadczeniem (refleksja nad zastosowaniem wiedzy, umiejętności, doświadczenia), inicjuje proces zmian, koncentrując się na poszukiwaniu zasobów, możliwości, rozwiązań danej sytuacji i określeniu przeszkód, korzyści, zagrożeń, gdzie celem jest aktywne towarzyszenie zaangażowanym podmiotom w procesie własnego rozwoju poprzez:

• stymulacje pytaniami skłaniającymi do przyjrzenia się innej perspektywie z wykorzystaniem odpowiednich technik, takich jak: technika lejka, w której analizę sytuacji zaczyna się od pytań ogólnych, następnie przechodząc do szczegółowych, czy technika drążenia, gdzie uwagę koncentruje się na jednym obszarze, analizując go przy pomocy drobiazgowych pytań,
• aktywne słuchanie,
• wyznaczanie zadań generujących nowe sytuacje edukacyjno-rozwojowe.

Mentor wspiera i podpowiada, uczy, a czasem nawet wyznacza zadania. Działa w sposób bardziej dyrektywny niż coach. O ile więc mentora możemy porównać do mistrza, o tyle coach będzie przypominał „profesjonalnego przyjaciela”.

3. Coacha, którego zadaniem jest taki dialog z zaangażowanym podmiotem edukacyjnym, aby to on sam próbował odnaleźć metody rozwiązania swoich problemów oraz sposoby osiągania określonych celów. Coach zadaje wiele pytań, w tym tzw. pytań granicznych, które skłaniają do refleksji, sprawiając, że osoba  zaczyna inaczej patrzeć na swoją rzeczywistość, poszerzając osobistą perspektywę, co wspomaga kreatywne myślenia, pobudza do odkrywania nowych rozwiązań w osobistym rozwoju, wychodząc ze strefy najbliższego komfortu, otwierając się na nowe pomysły i rozwiązania. Zadaniem coacha jest udzielanie pomocy w przekuwaniu ogólnych zamierzeń w konkretne działania oraz wspieranie podczas ich realizacji.

4. Trenera, jako osoby instruującej, dającej rady oraz gotowe rozwiązania na spotkaniach szkoleniowo-warsztatowych dla zaangażowanych podmiotów, w tym wypadku edukacyjnych, gdzie kładzie nacisk na działania, poparte zagadnieniami z jasno określonego zakresu materiałów.

5. Terapeuty – dydaktyka, który wraz z zespołem:

• opracowuje Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny, w zależności od potrzeb – modyfikuje go, dokonuje oceny efektywności podejmowanych działań,
• tworzy program terapeutyczny – zajęcia z rewalidacji indywidualnej oraz inne zajęcia z zakresu pomocy pedagogiczno-psychologicznej, uwzględniając w szczególności rozwijanie umiejętności komunikacyjnych przez zajęcia rozwijające umiejętności społeczne – w tym przypadku ucznia z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, z którym to zapoznaje nauczyciela tzw. wiodącego i nauczycieli przedmiotowych,
• określa zakres i sposób dostosowania wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia z ZA w zakresie: metod, form pracy, środków dydaktycznych, warunków kształcenia, sposobów sprawdzania i oceniania,
• we współpracy z nauczycielem wiodącym i przedmiotowym opracowuje adekwatne do możliwości wymagania i dokonuje systematycznej oceny osiągnięć ucznia.

6. Koordynatora działań edukacji włączającej – budowanie integracji zespołowej zaangażowanych w proces kształcenia specjalnego ucznia z ZA, mając na uwadze zarówno oddział w którym przebywa na co dzień uczeń, jak i całą szkołę poprzez:

• wypracowywanie modelu uczenia się we współpracy,
• stworzenie sieci wzajemnego wsparcia,
• budowanie postawy rozumienia, wzajemnego szacunku, akceptacji między rodzicami uczniów neurotypowych, a rodzicami posiadającymi dziecko z zespołem Aspergera.

7. Współorganizatora zajęć:

• dydaktyczno-wychowawczych (aktywne uczestnictwo w zajęciach prowadzonych przez innych nauczycieli, wspólne opracowywanie zakresu i sposobu dostosowań wymagań edukacyjnych dla ucznia, gdzie nauczyciel przedmiotu zapoznaje nauczyciela współorganizującego z opracowanym przez siebie rozkładem materiału, podając nauczycielowi współorganizującemu tematykę poszczególnych zajęć, zakres podstawowych treści przewidzianych do realizacji, rodzaj nabywanych i doskonalonych umiejętności, zapoznaje z celami edukacyjnymi omawianych tematów lekcji i sposobami ich realizacji; natomiast pedagog specjalny proponuje zakres treści i umiejętności, które należy rozwijać, usprawniać i utrwalać, zapoznaje nauczyciela przedmiotu z ograniczeniami ucznia z ZA  i wskazuje, które z zaplanowanych do realizacji informacji i doskonalonych umiejętności są mu niedostępne z uwagi na deficyty poznawcze, społeczno-komunikacyjne; sposoby umieszczania tych modyfikacji mogą mieć różną formę, zależnie od ustaleń pomiędzy nauczycielem przedmiotu, a współorganizującym kształcenie specjalne; pedagog specjalny powinien uzupełnić scenariusz lekcji o zadania, ćwiczenia i karty pracy, które wprowadzi dodatkowo oraz uzupełnić konspekt nauczyciela przedmiotu o cele terapeutyczne, które będą realizowane w czasie zajęć ),
• zintegrowanych działań z nauczycielami i specjalistami określając ich kierunek (nad czym pracujemy? co chcemy osiągnąć?),
• o charakterze rewalidacyjnym ukierunkowanych na poprawę funkcjonowania ucznia z ZA w oddziale ogólnodostępnym (co robimy, żeby osiągnąć cel?),
• jako koordynator zespołu do spraw specjalnych potrzeb edukacyjnych z zakresu organizacji pomocy pedagogiczno-psychologicznej, tj. określenie formy pomocy w postaci: zajęć rozwijających uzdolnienia (ze wskazaniem jakie to zajęcia), rozwijających umiejętności uczenia się (nie dotyczą dziecka w wieku przedszkolnym), porad i konsultacji, warsztatów, zajęć z gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej, związanych z usprawnianiem ruchowym lub innych zajęć związanych z potrzebami ucznia oraz wskazanie okresu udzielania pomocy pedagogiczno-psychologicznej.

8. Doradcy, który proponuje działania wspierające rodziców ucznia z ZA (grupy wsparcia, warsztaty, prowadzenie zeszytu współpracy), określa na spotkaniu zespołu specjalistów zakres współdziałania z instytucjami np. poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, specjalistycznymi, organizacjami pozarządowymi, placówkami kształcenia specjalnego ze wskazaniem ich zakresu (wspólne ustalenia dotyczące ujednolicenia oddziaływań edukacyjno-rozwojowych szkoła – dom) oraz wspiera nauczycieli wiodących, przedmiotowych w określeniu wymagań edukacyjnych dla dziecka – ucznia z zespołem Aspergera, wskazując jak istotne w codziennej pracy dydaktycznej jest poznawanie specyfiki funkcjonowania takiego ucznia w oddziale ogólnodostępnym (propozycja ukierunkowanych szkoleń, warsztatów).

Autor: Agata Borowska

Materiał nadesłany przez Czytelniczkę portalu Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli