Metodyka socjoterapii

Socjoterapia jest formą zajęć skierowaną na pomoc psychologiczno-pedagogiczną. Sytuuje się ją między psychoterapią, treningiem interpersonalnym, treningiem umiejętności społecznych, psychoterapią a wychowaniem. Znajduje zastosowanie w praktycznych działaniach, w głównej mierze w pracy z dziećmi i młodzieżą z zaburzeniami zachowania, emocji oraz  zaburzeń rozwojowych. Takie dzieci i młodzież mając słabiej ukształtowane cechy osobowości czy charakteru, są bardziej narażone na niewłaściwe wpływy najbliższego otoczenia. Dodatkowy walor socjoterapii, to jej ogromna rola o charakterze profilaktycznym wobec dzieci i młodzieży zagrożonej niedostosowaniem społecznym czy niedostosowanych społecznie.

Diagnoza socjoterapeutyczna

Diagnoza jaką posługuje się socjoterapeuta jest o wiele wnikliwsza od na ogół poznania każdego z nas, typowego oglądu rzeczywistości czy sporadycznej obserwacji z jakiej korzystają nauczyciele w swojej pracy. Informacje uzyskane o dziecku sprowadzają się do wiedzy opartej na przedmiotowym i podmiotowym poznaniu, ustaleniu rodzaju i obszaru zaburzeń w zachowaniu (trwałość, intensywność oraz częstotliwość objawów). Rozróżniając zaburzenia w zachowaniu od postępowania znajdującego się w granicy normy, socjoterapeuta w swojej pracy może wykorzystać zgłębione i dostępne mu metody poznania dziecka.

Podstawowym celem diagnozy jest zebranie wszystkich istotnych informacji umożliwiających opracowanie programu terapeutycznego korygującego typ zaburzeń danego dziecka. Ocena dziecka powinna być indywidualna i w stosunku do każdego należy zastosować metody oddziaływania terapeutycznego w zależności od jego wcześniejszych doświadczeń oraz obecnej sytuacji.

Cele socjoterapii

Socjoterapia  skupia się na realizacji celów terapeutycznych, biorąc pod uwagę cele edukacyjne i rozwojowe.

1. Cele terapeutyczne:

• dostarczanie sposobów prawidłowego postępowania czy wzorów pożądanych zachowań, umożliwiających wypróbowanie oraz wyćwiczenie tych zachowań w bezpiecznych warunkach,
• odreagowanie emocji.

2. Cele edukacyjne – zapoznanie uczestników grupy z tematami, które ułatwią im funkcjonowanie w społeczeństwie.
3. Cele rozwojowe – wynikają one z oczekiwań oraz potrzeb wynikających z  poszczególnych etapów rozwojowych.

Zasady prowadzenia zajęć socjoterapeutycznych

Podstawowym zadaniem prowadzenia zajęć socjoterapeutycznych jest organizowanie doświadczeń korygujących. Korekta zachowań odbywa się w odniesieniu do następujących obszarów relacji: Ja- wobec siebie, Ja – sytuacje zadaniowe (ćwiczenia), Ja–rówieśnicy oraz Ja- dorośli. Regułami obowiązującymi w grupie są:

• atmosfera afirmacji,
• zasada bliskości,
• zasada otwartości z gwarancją bezpieczeństwa,
• zasada istnienia norm.

Znaczącym elementem w procesie socjoterapeutycznym jest współpraca z rodzicami. Stanowi ważną część terapii. Jednak zawsze rodzice muszą udzielić pisemnej zgody na uczestniczenie w zajęciach.

Struktura zajęć socjoterapeutycznych

Programy socjoterapeutyczne uwzględniają metody pracy z grupą. Spotkania grupowe mają poniższy przebieg:

• Rytualne powitanie, rundka, burza mózgów.
• Gry i zabawy wyciszające, pobudzające w zależności od stanu emocjonalnego uczestników. Dzięki zabawie uczestnicy zajęć odcinają się od nieprzyjemnych myśli czy doświadczeń urazowych. Zabawy w socjoterapii służą uspokojeniu oraz wprowadzaniu dobrego humoru i energii.
• Zajęcia psychokorekcyjne, edukacyjne i rozwojowe – służą one zdobywaniu doświadczeń społecznych, poznawczych i emocjonalnych. Uczestnicy mają szanse nazwać i wyrazić własne spostrzeżenia oraz dostrzec związki pomiędzy wydarzeniami mające miejsce w kręgu grupowym a życiem codziennym.
• Zakończenie zajęć rundką podsumowującą z rytualnym pożegnaniem.

W programach zawarte są rożne formy, do popularnie używanych należy wliczyć: zabawę, muzykoterapię, elementy arteterapii, elementy teatroterapii – odgrywanie scenek, psychodramę i socjodramę, metody relaksacyjne, techniki terapii zajęciowej, trening interpersonalny i umiejętności społecznych, bajkoterapię, biblioterapię, elementy kinezjologii edukacyjnej, elementy geloterapii, elementy treningu zastępowania agresji oraz treningu twórczości.

Fazy procesu socjoterapeutycznego

Realizacja zajęć odbywa się grupie zamkniętej. Charakter zajęć ma taki sam skład od początku do końca. Całokształt elementów stwarza poczucie bezpieczeństwa grupie socjoterapeutycznej. W grupie obowiązuje pełna dyskrecja oraz zakaz jakichkolwiek zachowań agresywnych. Pomiędzy uczestnikami obowiązują określone zasady porozumiewania się  na przykład takie jak:

• zwracanie się do siebie po imieniu,
• aktywne słuchanie innych osób z grupy,
• zabieranie głosu w stosownej chwili,
• unikanie monopolizowania rozmowy,
• nie przerywanie wypowiedzi.

Pierwsza faza pracy z grupą socjoterapeutyczną polega na tworzeniu się i nawiązywaniu relacji wewnątrz grupy. Uczestnicy wzajemne  się poznają, adaptują z warunkami pracy w grupie socjoterapeutycznej, wyznaczają cele i zasady współdziałania. To czas wnikliwej obserwacji zachowań poszczególnych członków grupy socjoterapeutycznej oraz diagnozowania zgłaszanych przez nich problemów.

Następną fazą procesu socjoterapeutycznego jest etap właściwy, w którym podejmowane są próby eliminowania doświadczeń traumatycznych, dostarczenie nowych i modyfikowanie starych zachowań, nabywanie praktycznych umiejętności pokonywania trudności. W tej fazie grupa scala się, następuje wzajemna otwartość i zespołowa aktywność. Wtedy członkowie grupy są skłonni do współpracy oraz przestrzegania norm grupowych.

Końcową fazą procesu socjoterapeutycznego jest przygotowanie grupy do jej rozwiązania. Przygotowuje się członków grupy do rozstania, mając na uwadze emocje i uczucia, jakie im towarzyszą. Ważne jest określenie tych stanów. W tej fazie dokonuje się podsumowanie zdobytych umiejętności i osiągniętych z nich korzyści.

Efektywność programów socjoterapeutycznych

Obserwacja oraz praktyka socjoterapeutyczna dostarcza bowiem oczywistych dowodów, że udział dzieci i młodzieży w socjoterapii sprzyja nawiązywaniu prawidłowych kontaktów i relacji, rozwijania odpowiedniej samooceny, radzeniu sobie z nieśmiałością oraz przezwyciężaniu skłonności do wrogości i agresji. W literaturze przedmiotu przedstawia się, iż socjoterapia jest jedną z najbardziej optymalnych i najskuteczniejszych form pomocy pedagogiczno-psychologicznej. Optymalizuje lepsze funkcjonowanie społeczne sprzyjając eliminowaniu niekorzystnych następstw rożnego rodzaju zaburzeń. Wskazane jest również zaangażować w te przedsięwzięcia rodziców.

Socjoterapia dzieci i młodzieży jest dużo skuteczniejsza, gdy angażuje się w nią ich rodziców na zasadzie terapii równoległej. Wspaniałym przykładem mogą być treningi dla rodziców służące minimalizowaniu zaburzeń zachowania u ich dzieci. W rzeczywistości  socjoterapia może być stosowana wobec osób nie tylko wykazujących jakieś zaburzenia. Może służyć doskonaleniu umiejętności komunikacyjnych bądź asertywności. Co więcej, skuteczna jest w pokonywaniu trudności wychowawczych oraz połączonych z nauką w szkole. Warto również zastanowić się, czy jej wybrane elementy nie powinny być stosowane w każdej szkole na zasadzie obowiązkowości.

Tekst opracowano w oparciu o następujące źródła:

• Jarosław Jagieła – Socjoterapia w szkole.

• Wiesław Sikorski – Socjoterapia w praktyce.

Autor: Kinga Kołodziejczyk

Materiał nadesłany przez Czytelniczkę portalu Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli