Autor: mgr Agata Borowska

Materiał nadesłany przez Czytelniczkę portalu Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli

Ocenianie szkolne w systemie informacyjno- motywującym daje rzetelne informacje o postępach ucznia, przebiegu nauki i prognozowaniu na przyszłość, traktowane jako proces ciągły ucznia dla niego samego, rodziców i nauczycieli. Na co warto zwrócić uwagę…

Otóż, gdy spojrzymy na szkoły zachodnie i ich sposoby czerpania informacji, warto zwrócić uwagę na :

– krótkie testy dotyczące przerobionego materiału – TEST 5-MIN. na zakończenie lekcji, który nie podlega ocenie, lecz daje nauczycielowi informację o stopniu zrozumienia tematu i zwraca uwagę na możliwość ewentualnych powtórek dla utrwalenia materiału Kilka takich testów jest informacją dla rodziców, jakie postępy robi uczeń lub co wymaga dopracowania w zakresie wiadomości,

– przegląd zeszytów, zapisów lekcji i ich staranność; w szkołach zachodnich ocenia się również zeszyty do samodzielnych notatek, tzw. brudnopisy, które pokazują, czym zajmował się uczeń w czasie lekcji,

– propozycję dla uczniów przygotowania specjalnych prac domowych przez nauczyciela, które wynikają ze specyfiki przedmiotu, co wymaga aby uczeń zdobył wiedzę własnymi metodami (nie tylko z wikipedii); pozwala to nauczycielowi sprawdzić umiejętność korzystania z różnych źródeł i łączenia wiedzy z jednego przedmiotu z innymi dziedzinami wiedzy przez dziecko.

W ten sposób nauczyciel może zbierać informacje o przebiegu KARIERY SZKOLNEJ UCZNIÓW.

W tym względzie pomocne mogą okazać się np. Karty obserwacji postępów ucznia, gdzie w skład oceny może wejść:

– umiejętność rozwiązywania problemów przez ucznia w sposób oryginalny i nietypowy,

– otwartość na ewentualne sugestie i uwagi nauczyciela,

– umiejętność korzystania przez ucznia z pomocy,

– umiejętność pracy samodzielnej.

Mnogość kryteriów zależy od koncepcji nauczyciela przedmiotu.

Prowadzenie wspomnianych kart obserwacji może być co najmniej uciążliwe dla nauczycieli w obliczu mnogości dokumentacji, niemniej zapewne może ułatwić kontakt nauczyciela z rodzicami i przekazywanie bardzo dokładnych informacji o postępach dziecka. Dodatkowo może służyć też uzasadnieniu oceny końcowej, zwłaszcza w sytuacjach, które budzą wątpliwości rodziców.

Informacje o karierze szkolnej ucznia można też zbierać stosując tzw. Kartę aktywności, gdzie kryterium może być:

– aktywność grupowa– nauczyciel obserwuje, czy uczeń włącza się w pracę zespołu, czy tylko bazuje na tym, co wypracują inni,

– aktywność ustna – dotyczy wypowiedzi spontanicznych ucznia, w dyskusji lub w pytaniach do całej klasy lub wypowiedziach,

– aktywność domowa – zgłaszanie się ucznia do prac dodatkowych, gdzie nauczyciel może obserwować realizację zadania, przestrzeganie terminu, staranność i umiejętność korzystania  z różnych źródeł przez ucznia.

Warto też przedstawić uczniom karty obserwacji, omówić, ze zwróceniem uwagi na ewentualne możliwości oraz oczekiwanie i przewidywane przez nauczyciela sukcesy, co w konsekwencji staje się czynnikiem motywującym uczniów do dalszej pracy, ponieważ ich wysiłek jest zauważalny i doceniony przez nauczyciela.

Zebrane w ten sposób informacje o uczniu warto przekazać rodzicom, z zawartą pochwałą postępów dziecka, choćby nawet znikomych, co motywuje rodziców do aktywnej współpracy ze szkołą.

Nauczyciele zdają sobie sprawę, iż przekaz  informacji o postępach edukacyjnych ucznia może być utrudniony. Wymaga  znajomości podstawowych zasad komunikacji i umiejętności z zakresu przekazywania informacji zwrotnych. Przekaz nie może ranić odbiorcy ani stawiać go w złym świetle.

Ewa Kosińska pisze: ,,Nie  można dopuścić, by odbiorca informacji czuł się upokorzony lub został naruszony jego system wartości i poczucie godności(..)”.

Wymaga to od nauczyciela nie tylko dojrzałości dydaktycznej, ale kultury osobistej i nie ulegania własnym emocjom. Wg  E. Kosińskiej (Kraków,2000) wiąże się to z koniecznością doskonalenia nie tylko warsztatu pracy lecz również własnej osobowości i poznania reguł kierowania własnym rozwojem i rozwojem uczniów.

W rozporządzeniu MEN, &6, pkt.2 zapisano:,, Przy ustalaniu oceny z wychowania fizycznego, techniki, muzyki i plastyki- jeżeli nie są one zajęciami kierunkowymi- należy w szczególności brać pod uwagę wysiłek wkładany przez ucznia w wywiązywaniu się z obowiązków wynikających ze specyfiki tych zajęć”.

W cytowanym Rozporządzeniu MEN, czytamy: ,,Na prośbę ucznia lub jego rodziców  (prawnych opiekunów) nauczyciel ustalający ocenę powinien ją uzasadnić”, nie może też mieć pretensji do ucznia lub zbyć go, gdy uczeń, niezależnie od  tego ile ma lat, prosi o podanie uzasadnienia oceny.

Wg E.Kosińskiej (2000) są takie dziedziny życia, które nie powinny być oceniane. Dotyczy to głównie ocen z zachowania. Zanim nauczyciel zadecyduje o ocenie zachowania dzieci, musi przyjrzeć się ich warunkom domowym.

Warto też mieć na uwadze sposób nagradzania uczniów w konkursach szkolnych i nie ulegać stereotypom myślowym. Często komisje nagradzające dostosowują  nagrody do dyscypliny, której dotyczył konkurs. A może warto np. w sportowcu rozbudzać zainteresowania poezją i zamiast np. piłki, zaoferować ciekawą książkę; a malarzowi może przydałaby się piłka, której może nie mieć, bo wszystkie oszczędności wydaje na farby.

Zdarza się też, iż trudnością w ocenianiu przez nauczyciela może być określenie w orzeczeniu poradni, gdzie jest zapis  ,,życzliwe podejście do ucznia”; gdzie oczywistym wydaje się fakt, iż nauczyciele starają się być życzliwi uczniom i każdego traktować indywidualnie, uwzględniając możliwości ucznia. W celu wyjaśnienia… życzliwe podejście do ucznia rozumiane przez psychologów w Poradni to takie, które uwzględnia lęki ucznia przed odpowiedziami i takie odpytywanie, aby je zredukować do minimum. Należy więc stosować łagodny ton głosu, w którym uczeń dostrzeże akceptację i zachętę do próby odpowiedzi. Wskazane byłoby zastosowanie pytań pomocniczych lub niewielkie dopowiadanie.

W szkołach zachodnich kładzie się duży nacisk na samoocenę i osobiste gromadzenie materiałów. Uczniowie pod czujnym okiem nauczyciela i jego kierunkiem gromadzą materiały, wytwory swojej edukacji, nagrody itp. i co jakiś czas dokonują ich analizy i oceny, a to pozwala im zaobserwować własny rozwój i zmiany. Taki sposób gromadzenia informacji nazywa się portfolio.

Istotnym elementem w wewnątrzszkolnym systemie oceniania jest komentarz nauczyciela do oceny. Koniecznym wydaje się poznanie przez nauczyciela możliwości rozwojowych ucznia, jego zainteresowań. Bez tych podstawowych wiadomości nie  będzie mógł zindywidualizować ocen i komentarza, a tym samym nie będzie miał wpływu na postępy edukacyjne uczniów.

Motywacyjną rolę w ocenianiu odgrywa komentarz do oceny traktowany jako informacje zwrotne, które powinny dotyczyć tych czynności, dziedzin i zachowań, które uczeń może zmienić. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż nigdy nie uda się zmotywować ucznia, którego nauczyciel nie zna, nie orientuje się w jego słabych i mocnych stronach. Informacja zwrotna, zdaniem E. Kosińskiej, traktowana jako komentarz do oceny, powinna spełniać funkcję budującą pozytywne relacje i dobrą atmosferę między uczniem, nauczycielem i rodzicami.

Nauczyciel powinien pamiętać, iż każda ocena dziecka to także ocena samego nauczyciela, jego umiejętności w przekazywaniu informacji dla rodzica i samego dziecka.

Niepowodzenia szkolne są traktowane jako niepowodzenia dziecka, a przecież to także porażka nauczyciela. Porażka stosowanej metody, porażka w komunikacji (Taraszkiewicz,1997). Zapewne żaden nauczyciel nie chce ukrzywdzić dziecka, lecz może to zrobić nieświadomie, nie znając psychiki i emocjonalności ucznia. Podstawowy błąd może tkwić w nieznajomości psychologii dziecka oraz w błędach w procesie dydaktycznym.

M. Taraszkiewicz, autorka książki Jak uczyć lepiej(1996) zalicza do nich min.:

– przyjęcie założenia, że uczniowie muszą się uczyć niejako z definicji,

– niewykorzystanie osobistych doświadczeń uczniów,

– nieodwoływanie się do ich wyobraźni,

– ,,bierny start”( otwórzcie książki na str.36, czytamy…),

– domaganie się pełnej wiedzy, odwzorowywania cytatów.

Warto pamiętać, iż niektórzy uczniowie nie potrafią wykazać swojej wiedzy poprzez prace pisemne, natomiast w wypowiedziach ustnych czują się bardzo dobrze; warto więc stworzyć im taką możliwość.

Aby ocena wpływała korzystnie na uczenie się, każdy uczeń powinien mieć możliwość poprawienia jej niezależnie od tego, czy wyczerpał limit (niektórzy nauczyciele określają taki limit). Jeśli ze sprawdzianów pisemnych lub odpowiedzi większość  klasy otrzymuje słaba ocenę, to nauczyciel powinien bardzo refleksyjnie podejść do swego systemu nauczania.

Ocenianie jest więc procesem trudnym i skomplikowanym, polegającym na zbieraniu informacji, diagnozowaniu i wystawianiu oceny. W tym względzie warto wziąć pod uwagę aspekty prawne i psychologiczne, w oparciu o podstawę programową, aby system szkolnego oceniania nieustannie udoskonalać na miarę potrzeb podmiotów edukacyjnych.

BIBLIOGRAFIA

1.  Paris S.G., Ayres L.R., Stawanie się refleksyjnym uczniem I nauczycielem, WSiP, Warszawa 1997

2. Reykowski J., Z zagadnień psychologii motywacji. WSiP, Warszawa 1997

3. Noizet G., Caverni J.P., Psychologiczne aspekty oceniania osiągnięć szkolnych. PWN, Warszawa 1988

4. Kosińska E., Ocenianie w szkole. Rubikon, Kraków 2000

5. McKay M., Davis M., Fanning P., Sztuka skutecznego porozumiewania się, GWP, Gdańsk 2007

6. Retter H., Komunikacja codzienna w pedagogice

7. Borowska A., Z motywowany nauczyciel w świetle orientacji humanistycznej, Libron, Kraków 2015